MOS GERILA - ÔNG GIÀ NOEL CỘNG SẢN

Vậy là một mùa Giáng sinh nữa sắp tới. Đi tới đâu, bạn cũng có thể bắt gặp sắc đỏ - xanh quen thuộc của ngày lễ này. Và nhắc tới Noel, hẳn ai trong số chúng ta cũng đều nghẽ nghĩ tới ngay tới một nhân vật nổi tiếng đã gắn liền với tuổi thơ của hàng triệu đứa trẻ trên khắp thế giới: Santa Claus, hay còn được người Việt Nam chúng ta biết đến với một cái tên quen thuộc hơn là Ông già Noel. Đó là một người đàn ông hào phóng, vào đêm 24 tháng 12 hằng năm sẽ cưỡi cỗ xe tuần lộc từ Bắc Cực đi khắp thế giới để phát quà cho những đứa trẻ ngoan ngoãn.

Trên thế giới, có rất nhiều phiên bản của nhân vật ngày trong các nền văn hóa khác nhau. Với những người theo Cơ Đốc giáo, Ông già Noel hiện lên như một người đàn ông cao lớn mặc áo khoác xanh với bộ râu dài, hoặc một giáo sĩ già nua trong bộ đồ trắng-đỏ với cây trượng có đính một nhành lá thông trong tay. Với những người xứ Bắc Âu, Ông già Noel còn có một người đồng hành chuyên trừng phạt những đứa bé hư bằng roi là Qủy Krampus. Với những người chịu sự ảnh hưởng từ văn hóa đại chúng Mỹ, Ông già Noel hiện lên như một người đàn ông béo phúc hậu và vui tính, vác trên vai một túi quà… Nhưng có một phiên bản cực kì thú vị về thể bạn chưa biết: các nước Xã hội Chủ nghĩa Đông Âu từng có một phiên bản ông già Noel Cộng sản cho riêng mình, đó là Mos Gerila.

Cũng giống như ở các quốc gia Xã hội chủ nghĩa khác, tại Romania, kể từ khi Vua Michael I bị buộc thoái vị vào ngày 30 tháng 12 năm 1947, Đảng Cộng sản Romania nghiễm nhiên bước lên nắm vị trí tối cao. Nắm trong tay quyền lực khuynh đảo quốc gia, những người đồng chí cách mạng đỏ đã cố gắng cắt giảm quyền lực và sức ảnh hưởng của Giáo hội, bởi đây là một thế lực không tương thích với các giá trị tư tưởng của họ. Ở đất nước chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi Chính thống giáo như Romania, việc này được quán triệt là càng phải thực hiện một cách quyết liệt hơn nữa. Nhiều nhà nguyện bị phá hủy và những công trình tôn giáo khác bị di dời. Trên truyền thông, những người Cộng sản liên tục đăng đàn công kích các biểu tượng Cơ đốc giáo liên quan đến mùa đông như tiền thân của Ông già Noel là Thánh Nicholas, ngày lễ Giáng sinh hay thậm chí là cả ngày lễ Phục sinh. Họ cho rằng để nâng cao đời sống dân trí thì chúng, những biểu hiện của mê tín dị đoan cần phải bị xóa khỏi ký ức tập thể. Tuy nhiên, Romania vốn là một đất nước đã chìm trong mê tín quá lâu, vậy nên những động thái nhằm thế tục hóa xã hội này của Đảng Cộng sản Romania nhận về những phản ứng dữ dội từ phía người dân và bước đầu thất bại khi không đạt được mấy hiệu quả.

Nhận thấy việc thay đổi đời sống tinh thần của người dân theo hướng XHCN không thể là hành động một sớm một chiều, Đảng Cộng Sản Romania quyết định trước tiên sẽ thay thế không khí Giáng Sinh "quá tôn giáo" trước đó bằng không khí Giáng Sinh mang màu sắc XHCN hơn. Sau một hồi suy đi tính lại, các quan chức nhất chí rằng kể từ tháng 12 năm 1949, Mos Craciun và Mos Niculae, tức 2 phiên bản Ông già Noel trong văn hóa Romania cần phải bị "thôi việc". Để bù lấp khoảng trống mà những “người đồng chí” ấy để lại, họ đưa hình tượng Mos Gerila lên thay.

Mos Gerila là một cái tên có nguồn gốc từ vựng thuần túy Romania, nghĩa đen là “Ông nội băng giá du kích” với “mos” dùng để chỉ tuổi già, “gerila” là sự kết hợp của 2 từ “ger” nghĩa là băng giá và “guerila” nghĩa là du kích. Do đó, Mos Gerila còn được gọi là “Người cha Băng giá” ở Romania. Nhân vật này được cho là bắt nguồn từ tên gốc Mos Craciun và chịu sự ảnh hưởng từ phiên bản ông già Noel đã được Cộng sản hóa của người Nga trong giai đoạn này là Ded Moroz.

Trong văn hóa dân gian Romania dưới thời Cộng sản, người ta kể rằng, Chúa Jesus được định sẵn sẽ sinh ra trong chuồng ngựa của Mos Gerila và vào đêm mà Ngài ấy được sinh ra, chính Mos Gerila là người đã đi vào làng để phân phát quà cho người dân. Trong các tờ rơi và những bức tranh cổ động, Mos Gerila được miêu tả như một ông già du kích cộng sản trong bộ đồ Noel. Khác với Mos Craciun già nua và hiền hậu trước đó, Ông già Noel mới này được khắc họa lực lưỡng, tràn trề khỏe mạnh và để ngực trần. Ông ta mang trên môi một nụ cười tươi như hoa, tay phải ông cầm cuốn "Lịch sử mới của Romania", một chi tiết cực kỳ quan trọng cho thông điệp mà Đảng Cộng sản Romania muốn truyền tải.

Các nhà lãnh đạo tuyên bố rằng Mos Gerila là một người đàn ông rất đỗi tuyệt vời với trái tim vô cùng nhân hậu. Hằng năm, vào đêm Noel, ông sẽ đi từng nhà để phát quà Giáng Sinh cho những đứa trẻ và cả người lớn, miễn là họ biết tuân theo luận cương của Đảng. Món quà sẽ được trao riêng cho từng người ở chỗ để đồ cá nhân của họ, hoặc nếu không thì quà của cả gia đình sẽ được đặt dưới gốc cây thông trong phòng khách. Sáng hôm sau, mọi người sẽ vô cùng hạnh phúc khi tìm thấy và mở những gói quà này ra.

Câu chuyện trên nghe hư cấu thật sự, nhưng chẳng hiểu sao người dân xứ Romania lại tin sái cổ. Họ rỉ tai nhau về đồng chí Mos Gerila, một người lính trung kiên với trái tim quả cảm, trong tiết trời đêm đông vẫn miệt mài đi trao niềm vui thiêng liêng đêm Giáng Sinh tới tay bầy trẻ thơ. Đề phòng rằng Mos Gerila sẽ khiến người dân Romania nhớ tới Mos Craciun, các nhà lãnh đạo Cộng sản quyết định rằng lễ Giáng sinh truyền thống sẽ được chuyển sang ngày 31 tháng 12 hằng năm. Theo lý luận của họ, tại sao lại phải hi sinh 2 ngày làm việc quý giá của những người lao động trong khi chỉ cần cố đợi thêm một tuần nữa là mọi người có thể nghỉ Tết rồi?

Do đó, những diễn viên đóng vai Mos Gerila do chính quyền thuê đi phát quà sẽ chỉ xuất hiện trong các nhà máy vào đêm giao thừa và những đứa trẻ được sắp xếp để chào đón Ông già Noel Cộng sản ở đó bằng những bài đồng dao, tất nhiên là với phần lời đã được sửa đổi để tán dương các giá trị của chủ nghĩa cộng sản. Ngay cả bài ca truyền thống colinde, vốn được lũ nhóc học thuộc lòng và hát rong từ nhà này sang nhà khác để được thưởng một chiếc bánh quy hình cây thông hoặc một quả táo, cũng không thoát khỏi cỗ máy giặt ý thức hệ vĩ đại kia. Khi nhận được những món quà, lũ trẻ được khuyến khích rằng chúng không chỉ nên biết ơn Mos Gerila mà nên biết ơn cả Đảng nữa, vì hiển nhiên rồi, Mos Gerila cũng là một Đảng viên mẫu mực mà.

Vậy, khi mọi người đã học thuộc luận cương Đảng và hát những bài hát giáng sinh ca ngợi cách mạng rồi, Mos Gerila có làm tròn vai trò của mình không? Câu trả lời là… có và không. Trong bốn thập kỷ dưới sự lãnh đạo của các nhà Cộng sản vĩ đại, Romania chìm trong nghèo đói và sự đầu tư của xã hội cho trẻ em chỉ ở mức rất thấp. Người dân Romania kháo nhau rằng đồng chí “Père Dugel”, bí danh Mos Gerila, hóa ra không phải là loại người quá hào phóng và cũng không mấy quan tâm đến mong muốn của những đứa trẻ. Bởi vậy cho nên, ông ấy không nhận thư, thích tặng cái gì thì sẽ tặng thứ nấy và thường không phải ai ngoan thì cũng có quà. Về những món quà, chúng thường giới hạn phạm vi trong những món đồ đơn giản và thiết thực với cuộc sống như là một đôi tất, một cuốn sách hoặc bộ đồ ngủ... Thỉnh thoảng, ông cũng tặng cho chúng một vài món đồ xa xỉ như một cái xe đồ chơi nhựa, một con thú nhồi bông, một con búp bê, một quả bóng cao su… Đối với gia đình những ai có mối quan hệ quen biết những người trong cơ quan Đảng, đôi khi những món quà có thể là cả những quả chuối xanh hoặc hộp bánh chocolate. Và cũng bởi vì mối quan hệ hữu nghị với Trung Quốc để thoát khỏi sự ảnh hưởng của Liên Xô, tất cả những thứ kia thường đều được sản xuất và trang trí theo phong cách Trung Quốc.

Tiếc là nhiệm kì đầy bất ổn của Mos Gerila không kéo dài được lâu. Với vấn nạn sùng bái lãnh tụ gia tăng tại Romania, hình tượng Mos Gerlia dần dần mất đi sự ảnh hưởng. Đến một thời điểm nào đó của thập niên 80 thế kỉ trước, không còn ai tin việc một ông già du kích đến tặng quà trẻ em nữa, mà là họ tin rằng các lãnh tụ làm thế luôn. Họ đánh đồng lãnh tụ Nicolae Ceausescu với hình tượng người phát quà vào đêm Giáng sinh. Kết quả là Mos Gerila gần như bị xếp xó, chịu chung số phận bị lãng quên như những hình tượng Ông già Noel tiền nhiệm.

Và rồi, một ngày năm 1989, hình tượng Mos Gerila biến mất khỏi văn hóa đại chúng Romania mà không báo trước... Hành trình của nhân vật này trong xã hội Romania kết thúc cùng lúc mà những nhà lãnh tụ Cộng sản Romania cuối cùng - vợ chồng Nicolae Ceausescu và Elena Ceausescu bị xử bắn nơi bức tường của một trường học vào cuối cuộc Cách mạng Romania năm 1989. Sau cuộc cách mạng, hình tượng Mos Gerila chính thức bị thay thế bởi người tiền nhiệm - Mos Craciun. Kể từ đó, Giáng sinh ở quốc gia Đông Âu này đã nhanh chóng quay trở lại như truyền thống trước cách mạng.

Ngày nay, dù hình tượng Mos Gerila gần như đã biến mất hoàn toàn khỏi đời sống, nhiều người dân Romania vẫn có một chút hoài niệm mỗi khi nhắc đến hình tượng Ông già Noel độc đáo này. Những người đã từng trải qua thời kì cộng sản tại đây thi thoảng sẽ nói đùa rằng nếu Romania vẫn còn đang được cai trị bởi Đảng Cộng sản thì đêm giao thừa chính là lúc mọi người chuẩn bị để đợi Mos Gerila đến thăm. Dù vậy, họ chẳng bao giờ mong điều đó sẽ diễn ra theo bất cứ cách nào. Quãng thời gian tăm tối dưới chế độ cũ đã là quá đủ cho đất nước Romania rồi.