Trong quá trình tìm hiểu về Lịch sử phát triển của AI, mình phát hiện sự liên quan mật thiết với Lịch sử phát triển của Learning Sciences. Bài viết này sẽ tóm tắt và sắp xếp một số cột mốc quan trọng và các ý tưởng có ảnh hưởng lớn đã định hình nên lĩnh vực này.
I. Định nghĩa
Hiểu một cách đơn giản, Learning Science là thuật ngữ được đặt cho bộ môn nghiên cứu liên ngành (interdisciplinary) về cách hoạt động của não bộ và tác động của những quá trình này lên cách con người học tập, đặc biệt với sự hỗ trợ của công nghệ.
Learning Science vẫn còn là một phân ngành còn khá trẻ (từ 1980s) và có một hành trình phát triển phức tạp từ nhiều ngành khoa học khác nhau, bao gồm: Khoa học nhận thức (Cognitive Science), Tâm lý học giáo dục (education psychology), Trí tuệ nhân tạo (AI).
II. Lịch sự phát triển
1. Giai đoạn hình thành ban đầu
Vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990, sự ra đời của Learning Sciences chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ khoa học nhận thức (cognitive science) và trí tuệ nhân tạo (AI). Cuộc “cách mạng nhận thức” đã thúc đẩy các nghiên cứu liên ngành nhằm hiểu rõ hơn về trí óc con người và phát triển các mô hình biểu diễn tri thức – nền tảng cho sự tiến bộ trong công nghệ AI.
Lúc này, trọng tâm của cộng đồng AI là mô phỏng nhận thức của con người, chứ chưa trực tiếp hướng đến giáo dục. Tuy nhiên, những hiểu biết này dần được áp dụng để hỗ trợ học tập, mở đường cho sự phát triển của các hệ thống dạy học thông minh (intelligent tutoring systems) – trở thành một hướng nghiên cứu nổi bật trong giai đoạn đầu của Learning Sciences.
Các sự kiện quan trọng trong quá trình hình thành lĩnh vực này gồm:
- Hội nghị quốc tế đầu tiên về Learning Sciences (International Society of the Learning Sciences - ICLS) năm 1991. Hội nghị này có sự tham gia của những người đang nghiên cứu về Trí tuệ nhân tạo trong Giáo dục (Artificial Intelligence in Education - AIED).
- Ra mắt tạp chí học thuật đầu tiên chuyên biệt cho lĩnh vực này - Journal of the Learning Sciences trong cùng năm đó.
- Đại học Northwestern đóng vai trò trung tâm trong giai đoạn đầu, là nơi tổ chức ICLS đầu tiên và cung cấp chương trình đào tạo chính quy đầu tiên về lĩnh vực này.
2. Ảnh hưởng của “Thinking Machines” (cỗ máy biết suy nghĩ)
Ban đầu, Learning Sciences chịu ảnh hưởng lớn từ Khoa học nhận thức và Trí tuệ nhân tạo (AI). Các nhà nghiên cứu muốn hiểu cách trí óc con người hoạt động để có thể xây dựng các chương trình máy tính thông minh (Intelligent Computer Programs). Điều này bao gồm việc nghiên cứu các quá trình như cách con người giải quyết vấn đề (Problem-Solving) và cách hiểu văn bản (Text Comprehension – Cách con người hiểu những gì mình đọc). Từ đó, họ phát triển các hệ thống dạy học thông minh (intelligent tutoring systems) – các chương trình máy tính được thiết kế để hỗ trợ con người học tập hiệu quả hơn.
3. Ý tưởng về Constructionism – Thuyết kiến tạo
Một ý tưởng quan trọng khác đến từ Seymour Papert tại MIT. Ông tin rằng con người học tốt nhất khi chủ động tạo ra thứ gì đó, đặc biệt là bằng máy tính. Ý tưởng này được gọi là “Constructionism” (tạm dịch: Thuyết kiến tạo – một trong những learning theories quan trọng, hiểu đơn giản là Học là tạo ra kiến thức mới dựa vào thứ mình sẵn có và môi trường cung cấp), và dẫn đến sự phát triển của ngôn ngữ lập trình Logo, được thiết kế để trẻ em học lập trình thông qua việc tự tạo ra các sản phẩm.
4. Mở rộng phạm vi nghiên cứu (từ phòng lab tới môi trường thực tế)
Các nhà nghiên cứu cũng bắt đầu nhận ra rằng tìm hiểu về việc học trong phạm vi ở phòng thí nghiệm không phải lúc nào cũng phản ánh đúng việc học trong thế giới thực, ví dụ trong lớp học. Điều này dẫn đến sự ra đời của Design-based Research – một cách tiếp cận nghiên cứu việc học bằng cách tạo ra công cụ hoặc hoạt động học tập trong môi trường giáo dục thực tế, rồi quan sát cách chúng hoạt động và cải tiến dựa trên kết quả thực nghiệm.
5. Tầm quan trọng/ Tác động của tương tác xã hội – văn hóa (đến việc học)
Theo thời gian, một số nhà nghiên cứu cho rằng chỉ tập trung vào tư duy cá nhân là chưa đủ. Họ bắt đầu nhìn nhận việc học từ góc nhìn xã hội – văn hóa, nhấn mạnh rằng học tập chịu ảnh hưởng lớn từ các tương tác xã hội, văn hóa và cộng đồng mà chúng ta tham gia. Họ nghiên cứu cách con người học thông qua sự tham gia vào các hoạt động với người khác.
6. Sự phát triển của Computer-Supported Collaborative Learning (CSCL)
Một lĩnh vực quan trọng khác phát triển là Học tập hợp tác có hỗ trợ bởi máy tính (Computer-Supported Collaborative Learning - CSCL). Lĩnh vực này nghiên cứu cách con người học cùng nhau (learn together in groups) khi sử dụng công nghệ để giao tiếp và tương tác/hợp tác trực tuyến. Các nhà nghiên cứu tập trung vào cách các nhóm người giải quyết vấn đề, xây dựng tri thức qua hình thức online, và thiết kế công nghệ để hỗ trợ quá trình đó.
7. Learning Sciences trở thành một lĩnh vực nghiên cứu độc lập
Khi các ý tưởng và hướng nghiên cứu khác nhau cùng phát triển, những người làm trong lĩnh vực này bắt đầu kết nối lại với nhau thành một cộng đồng học thuật thống nhất.
Hiệp hội Learning Sciences Quốc tế (ISLS) được thành lập vào năm 2002 để tập hợp các nhà nghiên cứu từ nhiều lĩnh vực khác nhau. ISLS tổ chức các hội nghị như ICLS và CSCL, đồng thời hỗ trợ xuất bản các tạp chí như Journal of the Learning Sciences và International Journal of Computer-Supported Collaborative Learning.
8. Learning Sciences ngày nay
Hiện nay, Learning Sciences là một lĩnh vực liên ngành, kết hợp các ý tưởng từ Khoa học nhận thức (Cognitive science), Khoa học máy tính (Computer science), Giáo dục (Education), Tâm lý học (Psychology), Nhân loại học (Anthropology) và nhiều lĩnh vực khác để hiểu và cải thiện việc học.
Các nhà nghiên cứu tiếp tục khám phá cách con người học trong nhiều bối cảnh khác nhau, với nhiều phương pháp đa dạng, và đặc biệt quan tâm đến việc sử dụng công nghệ hiệu quả. Đồng thời, có nhiều nỗ lực nhằm kết nối giữa nghiên cứu Learning Sciences với thực tiễn giảng dạy (Teaching) và Instructional Design.
P/S 1: Đây chỉ là một phần nhỏ tóm tắt về sự hình thành của Learning Sciences giúp chúng mình có một góc nhìn tổng quan trước khi đi sâu hơn vào lĩnh vực này. Learning Sciences cũng là một nội dung quan trọng mà bất cứ ai làm trong lĩnh vực Learning & Development (L&D) cần hiểu rõ.
P/S 2: Nội dung được tổng hợp và dịch lại từ bài viết này: https://edtechbooks.org/foundations_of_learn/history_of_learning_sciences
P/S 3: Nguồn khác để bạn có thể tham khảo thêm (có thể tải PDF về máy - khoảng 24 trang) của Cambridge:
https://www.cambridge.org/core/books/cambridge-handbook-of-the-learning-sciences/an-introduction-to-the-learning-sciences/7A4FB448A227012F5D0A0165375380D7
Cảm ơn các bạn đã đọc và mong nhận được sự góp ý của mọi người ạ <3