Làm thuê có giàu được không?

Mình từng nghe rất nhiều người nói: "Phải làm chủ chứ đi làm thuê thì làm sao mà giàu được?". Thoạt nghe qua thì câu nói này có vẻ rất hợp lý, thậm chí có phần “dễ nghe” với một người làm startup từ lâu như mình. Nhưng thực tế có phải như vậy? Hãy cùng mình tìm hiểu qua bài viết này nhé.

Mình bắt đầu làm startup với Spiderum từ khi mới ra trường cách đây khoảng 7 năm. Khi đó mình và team khởi nghiệp với ước mơ sẽ xây dựng được một mạng xã hội với những nội dung chất lượng hàng đầu Việt Nam và không nghĩ quá nhiều về tiền. Gáy thế nghe cho nguy hiểm chứ thực chất hồi đó mình cũng… không giỏi nghĩ về chuyện kiếm tiền lắm nên cứ delay mãi, tới giờ càng nghĩ lại càng thấy bản thân đúng là “điếc không sợ súng”. Khi ấy mình chỉ nghĩ đơn giản là nếu phát triển sản phẩm tốt, nhiều người dùng thì tự khắc sẽ giàu, sẽ được gọi là “sir" bởi những anh Ấn Độ đang đứng xếp hàng để được trở thành developer của Spiderum. Cuối cùng thì Spiderum phát triển thật, đồng thời thu hút được rất nhiều người dùng và bài viết chất lượng, còn mình thì cũng bắt đầu giàu, nhưng mà giàu tình cảm thôi. Đi đâu anh em cũng “Cố gắng lên bạn, tôi thấy bạn đang làm việc có giá trị lắm”, khiến mình nghe xong nở mày nở mặt mà gật gù “Đúng bạn à, vật chất chỉ là phù du, người như anh em ta chẳng lẽ lại phải hạ mình vì những thứ phù phiếm ấy? Bữa này bạn mời tôi, bạn nhé?”.

Trong vòng 7 năm này, có những thời điểm mình phải làm việc không lương, ăn cơm mẹ nấu, chấp nhận bản thân tay trắng trong khi xung quanh bạn bè bắt đầu… tay đen (do lăn dấu vân tay quá nhiều sổ đỏ). Tuy vậy tới thời điểm hiện tại, mặc dù vẫn còn nhiều khó khăn, ít nhất mình cũng có thể tự trả cho bản thân và team một mức lương đủ sống, đồng thời vẫn cùng anh em trên hành trình hướng đến lợi nhuận bền vững từ các hoạt động kinh doanh. Mình cũng có một chút tiền (và cả nhiều chút nợ) phục vụ cho các hoạt động đầu tư, tuy nhiên phần lớn tài sản vẫn nằm ở Spiderum là chính. Nếu tính tổng tài sản thì có lẽ mình cũng không nghèo, nhưng để được coi là giàu có dư dả thì cũng không luôn. Quan trọng hơn là khi so sánh với những người bạn đang “làm thuê", mình thấy tình hình tài chính của bản thân cũng không có quá nhiều khác biệt, thậm chí còn có phần rủi ro hơn về dòng tiền và tài sản có tính thanh khoản cao.

Gần đây mình có gặp lại một người bạn học hiện đang làm cho một công ty bảo hiểm lớn, tạm gọi là anh A. Anh theo đuổi ngành đang làm (Actuary) tính đến nay cũng được khoảng 7 năm, tức là ngang bằng với quãng thời gian mình làm Spiderum. Hai anh em đi trên hai con đường khác nhau hoàn toàn nên ngoài việc đều béo hơn hồi xưa ra thì cũng không có nhiều điểm chung trong công việc hay sự nghiệp.

Khác với mình vốn dĩ có một quãng thời gian dài ngụp lặn và tìm kiếm định hướng rõ ràng để phát triển Động Nhện, anh ngay lập tức tìm kiếm được một công việc với mức lương cao từ khi mới ra trường. Khoảng mấy năm trước, anh mua và xây xong nhà ở TPHCM. Anh cũng có xe ô tô riêng, cùng đất đai ở quê đủ để phòng trừ cho những rủi ro sau này. Ngoài ra anh vẫn còn dư đủ tiền để cho mình vay nữa. Lần trước mình trả nợ đúng hạn, còn lần sau thì chưa biết vì nghe đâu xu hướng hiện tại là phải xây dựng niềm tin bằng cách làm đúng giao kèo vài lần rồi sau đấy mới scam. 

Đợt dịch mình thấy anh cũng kể ngoài đầu tư tiền vào chứng khoán, anh cũng đầu tư vào trung tâm tiếng Anh ở quê cùng bạn bè. Việc vận hành thì bạn anh lo, còn anh đóng góp tiền, trong khi vẫn dành phần lớn thời gian làm việc toàn thời gian & học tập ở công ty để gia tăng thu nhập (với lĩnh vực Actuary, bạn càng học để có chứng chỉ cao hơn trong nghề, thu nhập của bạn sẽ càng tăng lên).

Hôm vừa rồi mình có gặp lại anh và nhận được thông tin update là anh chuẩn bị được công ty hiện tại điều chuyển sang nước ngoài làm việc, mức thu nhập cũng theo đó mà tăng lên. Tuy nhiên điều quan trọng hơn là sau một thời gian anh có thể đàng hoàng nhập quốc tịch và đưa cả vợ con sang định cư. Với mình, anh là một người có cuộc sống đủ dư dả, thậm chí có thể coi là "giàu" theo tiêu chuẩn chung của xã hội Việt Nam hiện tại.

Mình cũng có quen một anh bạn khác, tạm gọi là anh B, từng làm cho VinGroup, sau đó cũng nhảy sang các tập đoàn khác, và đều lên được vị trí rất cao trong lĩnh vực của anh. Đi kèm với trách nhiệm cao dĩ nhiên là mức lương hàng tháng lên tới 9 chữ số. Chưa hết, là một người có khả năng làm việc cực kỳ "trâu bò" và hiệu quả, ngoài công việc chính, anh B còn nhận thêm các công việc bên ngoài, từ đó hoặc là (1) gia tăng thêm thu nhập hơn nữa, hay (2) có thêm sở hữu (nhỏ) ở nhiều việc kinh doanh hay mô hình khác nhau và (3) mở rộng mối quan hệ với những người giỏi trong nhiều lĩnh vực để có được những thông tin & bài học vô giá. Anh cũng dùng dòng tiền dương của bản thân, kết hợp với hồ sơ tín dụng tốt (lương cao, thu nhập ổn định) để vay thêm vốn đầu tư bất động sản và thu được tương đối nhiều lợi nhuận từ hoạt động này. Trong lần gần nhất nói chuyện, mình được biết anh về cơ bản đã đạt được tự do tài chính với khối tài sản hiện có, đủ để bản thân có thể dành thời gian làm những việc anh thích và tin tưởng có tiềm năng thắng lớn sau này. Tuy nhiên, không giống như anh A, anh B tuy còn giàu hơn nhưng  không những không cho mình vay tiền mà lại còn vay ngược lại, quả là khét tiếng.

Mình cũng có quen một số bạn bè khác, tạm gọi là anh X, anh Y, những người có khởi đầu rất vất vả ở một ngân hàng thương mại thuộc top đầu tại Việt Nam. Khoảng vài năm về trước, việc bạn mình phải làm việc tới 9-10 giờ tối là chuyện khá bình thường. Hiện nay mình không rõ các anh có còn phải làm việc căng như hồi đó không, nhưng trong lần gặp gần nhất, mình thấy mọi người đều đã lên chức vụ cao ở chi nhánh hoặc hội sở và có cuộc sống tương đối đầy đủ. Những người bạn này thì mình không quá thân quen nên chưa vay tiền giao lưu bao giờ, với cả gặp mấy ông làm ngân hàng thế này lớ ngớ các ông ấy dẫn mình đi vay tín chấp không tài sản đảm bảo ngay. Cuộc đời vốn phức tạp, nếu bạn không thấy con gà nào để lùa thì khả năng cao bạn chính là gà.

Đó chỉ là một vài trường hợp bạn bè mà mình trực tiếp quen biết và tất nhiên không thể mang tính đại diện. Thực tế là mình cũng có quen khá nhiều bạn bè tự làm chủ và cũng có cuộc sống rất tốt nên những trường hợp kể trên không phải để so sánh giữa hai phe, mà để chỉ ra rằng cả hai con đường đều ổn nếu bạn có cách tiếp cận đúng đắn về tài chính.

Nếu nhìn rộng ra ngoài khuôn khổ Việt Nam, có rất nhiều cái tên thậm chí đã trở thành tỷ phú với khởi nguồn không phải người tự kinh doanh hay khởi nghiệp (nhưng cuối cùng vẫn sở hữu một lượng lớn tài sản từ những công ty họ góp công xây dựng hoặc đầu tư):

Sundar Pichai, người đang sở hữu khối tài sản 1.05 tỷ USD, từng làm nhân viên cho Google 11 năm trước khi trở thành CEO vào năm 2015.

Sheryl Sandberg (1.7 tỷ USD), cũng từng làm nhân viên tại Google, sau đó chuyển sang làm COO tại Meta (tiền thân là Facebook) từ năm 2007 và kiếm được rất nhiều tiền từ công ty này.

Steve Ballmer (91 tỷ USD) từng làm việc tại Microsoft từ năm 1990, trước khi ông trở thành CEO từ năm 2000 và nắm giữ chức vụ này tới năm 2014.

Theo một nghiên cứu của American Express Open tại Mỹ, một người tốt nghiệp đại học sẽ kiếm được khoảng 2.3 triệu USD sau khi đi làm hơn 30 năm, tương đương với khoảng 77,000 USD/năm. Trong khi đó, những người tự mở công ty tự trả cho mình khoảng 68,000 USD mỗi năm. Tất nhiên con số này không thể hiện đầy đủ khối lượng tài sản mà mỗi một người sở hữu như cổ phần, bất động sản, cổ phiếu,… nhưng với số tiền chênh lệch kiếm được, rất có thể những người đi làm có thu nhập cao sẽ không thiếu cơ hội để đầu tư và sở hữu những tài sản kể trên, từ đó trở nên giàu có.

Vậy có thể tạm kết luận rằng làm thuê không hẳn là nghèo - thậm chí đi làm thuê còn giàu hơn làm chủ - nếu bạn đủ giỏi và có chiến lược đúng đắn (hoặc giàu sẵn); nhất là trong bối cảnh ko phải lúc nào cũng là thời điểm thiên thời địa lợi nhân hòa để startup. Khi đi làm thuê, bạn ko phải gánh chịu rủi ro nhiều như startup, ngược lại còn có thể có được chế độ đãi ngộ tốt cùng những quyền lợi vượt trội. Mình có quen một người bạn khác từng được một tập đoàn lớn mua bảo hiểm nhân thọ cho cả gia đình để tuyển dụng và giữ chân chị, đó chắc chắn là một thứ quyền lợi xa xỉ mà phải rất lâu các công ty nhỏ mới cung cấp được cho nhân viên của mình (và thường khi đó họ cũng không còn quá nhỏ nữa rồi).

Sau khi tiếp xúc với những người “làm thuê” có thể coi như tương đối thành công về mặt tài chính, mình nhận ra một số điểm chung sau:

Theo quan sát cá nhân, những người bạn kể trên của mình đều bền bỉ đi trên con đường đã chọn và đạt được những bước nhảy vọt sau khoảng vài năm, từ đó dẫn đến việc thu nhập cũng tăng vọt. Anh A làm trong lĩnh vực tương đối ngách từ khi thị trường còn rất ít người quan tâm và theo đuổi nó tới tận hôm nay. Anh B cũng làm trong một lĩnh vực đặc thù, hữu ích với mọi loại hình doanh nghiệp và dùng lĩnh vực đó làm bàn đạp, đồng thời bổ sung thêm các kiến thức liên quan đến kinh doanh để tạo ra một bộ kỹ năng tổng hợp đặc biệt. Những người bạn làm ở ngân hàng cũng theo đuổi công việc của họ từ khi mới ra trường tới nay. Bên ngoài chuyên môn được rèn luyện trong môi trường chuyên nghiệp và giàu tính cạnh tranh thì việc trải qua hết những thăng trầm chốn công sở như đấu đá, cạnh tranh, chính trị văn phòng… mà vẫn tồn tại được cũng giúp các bạn mình phát triển được bộ kỹ năng rất đặc biệt, cùng khả năng chịu áp lực lớn. Anh B thậm chí từng nói vui với mình rằng kỹ năng quan trọng nhất anh từng học được là kỹ năng… nghe sếp chửi mà không tự ái, từ đó phát triển để sếp không chửi được mình nữa. Cũng may là anh chỉ dừng ở đó thôi chứ chưa chửi lại sếp…

Từ góc nhìn của mình, việc tích lũy kiến thức, kỹ năng và mối quan hệ cần một khoảng thời gian dài, nếu bạn lì đòn và không dậm chân tại chỗ thì chỉ riêng việc các đối thủ dần dần rụng hết, chuyển hướng, hoặc đi lấy vợ giàu... thôi cũng khiến cơ hội của bạn ngày một nhiều hơn rồi.

Mình nghĩ hầu hết chúng ta đều hiểu và đồng tình với việc không nên chờ tới lúc có thật nhiều tiền mới bắt tay vào đầu tư. Với sự phát triển của thị trường & các hình thức đầu tư, bạn có thể dễ dàng sở hữu tài sản ở nhiều hình thức khác nhau, tùy theo khẩu vị rủi ro và thời gian bạn dành ra cho hoạt động này. Việc suy nghĩ rằng đầu tư chỉ dành cho những người “làm chủ”, hoặc có thật nhiều tiền là một tư duy khá sai lầm và lấy đi nhiều cơ hội của chính bạn.

Những người bạn mình phần lớn đều phân chia tài sản ra thành nhiều giỏ (phần trăm cho từng giỏ phụ thuộc vào sở thích cá nhân): an toàn nhất thì mua chứng chỉ quỹ, bớt an toàn hơn thì có cổ phiếu lớn, bớt an toàn hơn nữa thì có thể là cổ phiếu penny, crypto; hay siêu kém an toàn thì có thể là Binance Futures 125x (đây không phải lời khuyên đầu tư)...

Nếu có nhiều vốn, bạn cũng có thể đầu tư cho các công việc kinh doanh nhưng không tham gia vào vận hành, giống như cách anh A đầu tư vào một trung tâm tiếng Anh ở quê vậy. Hoặc như anh B, khi đầu tư vào một vài công ty, anh cũng tham gia tư vấn và xây dựng nền móng ở lĩnh vực anh là chuyên gia, sau đó rời đi để xây dựng bên khác và chỉ hỗ trợ từ xa khi phát sinh vấn đề. Tóm lại hình thức sẽ cực kỳ đa dạng và tùy theo tình huống cũng như sở thích của mỗi cá nhân. Ví dụ như trong nhiều trường hợp, bạn mình không nhất thiết phải quá thích mô hình kinh doanh của một công ty mà chủ yếu nhìn vào khả năng sinh lời; nhưng ngược lại có những tình huống mọi người không nhìn vào khả năng sinh lời ngắn hạn, thậm chí chỉ quan tâm tới tiềm năng và khả năng phát triển của sản phẩm trong thời gian dài, hoặc đơn giản là quan tâm tới niềm vui mà một công việc mang lại. 

Một hình thức sở hữu tài sản khác cũng rất được ưa chuộng là sở hữu bất động sản. Tất cả những người bạn kể trên của mình đều có sở hữu bất động sản, đồng thời coi việc sở hữu bất động sản là đương nhiên nếu như có tiền nhàn rỗi. Hiện nay, việc đầu tư bất động sản cũng rất đa dạng, có người chuyên đầu tư căn hộ chung cư, người thích đầu tư đất thành phố, người lại thích đất ngoại ô, đất biển… Mình không có quá nhiều kinh nghiệm ở lĩnh vực này nên nếu anh em nào đọc bài và có thông tin gì thú vị thì chia sẻ với mình ở phần bình luận nhé. 

Disclaimer: đoạn này ý mình không phải là biết cách dùng tính năng Binance Futures 125x đâu nên anh em đừng kỳ vọng sẽ có chart hay nến xanh nến đỏ gì ở đây nhé...

Đòn bẩy tài chính ở đây theo ý mình chính là nợ. Hầu hết mọi người có thói quen sợ các khoản nợ. Bản thân mình cũng vậy, cứ nợ nần là mình cảm giác không được thoải mái (cho đến khi mình nợ nhiều quá, bây giờ chắc là các chủ nợ mới là người phải sợ). Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, mình nghĩ biết tận dụng các khoản nợ lại là một kỹ năng tương đối quan trọng cần phải học nếu bạn muốn gia tăng khối tài sản của mình.

Anh B, người bạn chuyên đầu tư bất động sản của mình cũng rất nhiều lần huy động nợ từ ngân hàng để đầu tư bất động sản, tất nhiên phải có tính toán. Đây là lúc những người có dòng tiền ổn định từ thu nhập ở mức cao như anh có lợi thế, vì với dòng tiền ổn định, anh có thể ngay lập tức huy động được một khoản tiền lớn mà không sợ sau vài tháng lỡ đầu tư thua lỗ sẽ bị siết tài sản. Có chăng là trong trường hợp xấu nhất thì anh phải cày thêm để trả nợ thôi, cơ bản vẫn nằm trong tầm kiểm soát. Còn với người vốn dĩ đang vật lộn với việc tự kinh doanh như mình, nhiều khi chưa chắc đã có được sự chắc chắn như vậy. Tuy nhiên ở chiều hướng ngược lại, người tự kinh doanh nếu làm tốt và sinh ra dòng tiền dư thừa nhiều thì cũng lại dễ huy động từ đó để đầu tư hơn (dĩ nhiên là bạn phải làm điều đó một cách đàng hoàng chứ không phải bòn rút ngân quỹ rồi đổ là do mình vẽ đường cho hươu chạy nhé....)

Những người bạn có cuộc sống tương đối dư dả về tài chính của mình thường cũng nhận thức rõ được tầm quan trọng của việc có trong tay dòng tiền đủ để duy trì cuộc sống thoải mái.

Rất nhiều người lầm tưởng rằng khi nắm giữ nhiều tài sản thì có thể hoàn toàn yên tâm. Nhưng thực tế thì lại phức tạp hơn thế, nếu bạn nắm trong tay rất nhiều tài sản nhưng không đảm bảo được an toàn dòng tiền thì sự linh hoạt và thoải mái về tài chính của bạn sẽ ảnh hưởng rất nhiều. Trong trường hợp dòng tiền bị ảnh hưởng trầm trọng do một vấn đề bất ngờ xảy ra, bạn có thể sẽ phải thanh lý các tài sản của mình ở mức giá thấp hơn rất nhiều so với kỳ vọng. Ví dụ như nếu đang giữ rất nhiều sản ở thị trường chứng khoán, tức là đang chịu lỗ nặng, bạn đột nhiên gặp một tình huống bất ngờ và buộc phải chi một khoản tiền lớn để xử lý (ví dụ như chữa bệnh) thì rất có thể sẽ phải chấp nhận bán đáy, để rồi vài năm nữa lại tặc lưỡi tiếc rẻ. Điều tương tự có thể xảy ra với nhà đất. Thị trường luôn có sóng lên sóng xuống, nếu bạn không thể đảm bảo sự an toàn về dòng tiền, sở hữu nhiều tài sản nhưng thiếu tiền có thể đem đến cho bạn những cơn đau đầu ngắn hạn tương đối khủng khiếp.

Như anh B bạn mình, khi tính toán được sự an toàn về dòng tiền, anh có thể vui vẻ chấp nhận làm 1 năm với mức lương chỉ bằng 1/5 so với trước đó để phát triển việc kinh doanh anh cho là tiềm năng và học thêm kiến thức. Nếu không tư duy và lên kế hoạch rõ ràng cho dòng tiền, bạn khả năng cao sẽ loay hoay và rất nhiều lần phải đẽo cày giữa đường, không thể làm mọi thứ tới nơi tới chốn; và nhờ đó mà thu được những khoản lợi tức khổng lồ nhưng không gần ngay trước mắt.

Đây là lúc những người bạn đi làm thuê của mình có được lợi thế nhờ mức lương cao, dẫn tới dòng tiền tương đối ổn định và dồi dào, từ đó giúp họ cân đối và có sức bền để "nằm gai nếm mật" khi có biến cố bất ngờ xảy ra. Tuy nhiên, “làm thuê” không phải là không có nhược điểm, nhất là khi bạn có thu nhập cao nhưng do không quản lý chi tiêu cá nhân tốt dẫn đến mức chi phí thường xuyên cao, điều này dẫn đến việc bạn sẽ luôn phải duy trì công việc để có thu nhập cao, cho dù là công việc đó đã trở nên nhàm chán hoặc không còn giúp bạn phát triển hơn trong sự nghiệp. Lúc này, bạn đã rơi vào trạng thái “money trap”, hay chiếc bẫy thu nhập điển hình của người đi làm thuê. Nhưng có lẽ đây sẽ là một chủ đề mình xin hẹn ở một bài viết khác nếu các bạn có hứng thú.

Tóm lại, mình nghĩ làm thuê hoàn toàn có thể giàu được, hoặc chí ít là có cuộc sống thoải mái nếu bạn có tư duy và chiến lược hành động từ sớm. Lựa chọn là ở thiên hướng và năng lực của mỗi người, điều tốt nhất chúng ta nên làm là tôn trọng và không ngừng học hỏi từ cả những người đi cùng hay khác với con đường của chính mình.