Làm sao thoát khỏi thói quen không mong muốn?

Có bao giờ bạn gặp phải tình trạng như thế này… Đi làm về mệt nên thôi nằm nghỉ ở sofa tí rồi đi nấu ăn hoặc tập thể dục. Nhưng thường thì bạn sẽ nằm lâu hơn so với dự tính ban đầu, tiện tay bật luôn chiếc tivi trước mặt nữa. Bạn nằm nghỉ trên sofa và xem một bộ phim trên netflix hàng giờ. Bao nhiêu dự định tập thể dục, giặt đồ hay dọn dẹp đều xếp vào xó nào đó trong não bộ. Khi đồng hồ điểm 12:00 đêm, bạn nhận ra mình phải đi ngủ để sáng mai đến chỗ làm lúc 7:30 sáng. Và bạn vừa đi tắm, vừa dằn vặt bản thân tại sao mình không tập thể dục, không dọn dẹp nhà cửa,... Từ ngày này qua tháng nọ, thời gian của bạn trôi đi mà bạn quên mất mình đã làm gì mà hết ngày, và ngày nào cũng là chuỗi căng thẳng lặp lại. 

Căng thẳng vì không hoàn thành mục tiêu, vì thất vọng về sự kỷ luật hời hợt của bản thân. Và càng căng thẳng, bạn càng lún sâu vào vòng lặp tiêu cực: đi làm - nằm sofa - xem tivi - ngủ muộn và thức dậy với hai quầng mắt thâm. 

Đa số chúng mình đã quen với việc trách cứ bản thân hoặc buông xuôi, thả trôi khi chưa hoàn thành một công việc theo kế hoạch đặt ra. Và dù là trách móc hay lờ đi, trạng thái căng thẳng đều xảy đến. Và càng căng thẳng với bản thân, chúng mình sẽ càng lặp lại những hành động không mong muốn trong vô thức. 

Về bản chất, những hành động vô thức theo thói quen này là cơ chế ứng phó trước một nỗi lo thầm kín nào đó trong ta. Sau cả ngày dài căng thẳng vì công việc, về đến nhà, bạn chỉ mong muốn quên hết những bộn bề về deadline, ánh mắt của người khác về bạn, những công việc chưa tìm ra cách làm đang chờ bạn vào ngày mai,... Việc nằm dài trên sofa và xem tivi là cách để não bộ tạm quên đi những việc khó đang khiến bạn áp lực. Những thói quen ứng phó ở bên ta càng lâu thì càng cần nhiều thời gian để thay đổi. 

Thói quen ứng phó thiếu lành mạnh giống như một đứa bạn tốt nhưng hơi ngây thơ vậy. Bạn ý muốn giúp ta giảm căng thẳng, nhưng bằng cách rủ ta “nghiện” một thứ khác giúp ta quên đi những khó khăn trước mắt, mà không biết rằng, thứ ta chọn để “nghiện” sẽ đẩy ta vào một vòng xoay tiêu cực khác về sau. 

Khi bạn càng căng thẳng và trách cứ bản thân, bạn sẽ càng đặt cho mình nhiều áp lực. Và càng áp lực, căng thẳng, bạn sẽ càng muốn hành động theo những thói quen, mô-típ cũ để áp chế cảm giác đó, dẫu biết là cũng chẳng lành mạnh gì. 

Cũng theo nguyên tắc này thì việc ngăn cấm bản thân không được làm theo thói quen cũ sẽ gây ra căng thẳng. Và căng thẳng lại đẩy ta vào vòng lặp cũ. Càng cấm đoán thì càng muốn làm mà. Bỏ thói quen xấu đi thì khó nhưng thêm thói quen lành mạnh mới lại dễ hơn nhiều. Nếu thường ngày đi làm về, bạn sẽ vô thức nằm trên sofa và xem tivi, thì hôm nay, trước khi làm theo “lập trình” cũ, hãy thử thêm vào một “thao tác mới”: tập thể dục 5 phút bằng một bài tập ngắn trên Youtube ngay sau khi tan ca. Tập xong thì bạn có thể nằm trên sofa và xem tivi. 

Tập thể dục giúp giải phóng năng lượng mệt mỏi tồn đọng của bạn sau một ngày làm việc, điều mà bộ não của bạn luôn tìm cách trốn tránh bằng việc nằm sofa và xem tivi hàng giờ. Khi phần này được xả bỏ, khả năng cao là bộ não sẽ cảm thấy việc nằm sofa và xem tivi là không còn cần thiết. Cơ thể được nạp thêm serotonin, giúp bạn phấn chấn, tỉnh táo và có thể bạn sẽ muốn làm những việc có ích hơn ngay sau đó. 

Và khi duy trì thói quen lành mạnh mới, chìa khóa vẫn luôn là đừng căng thẳng, làm theo sức của mình, từng bước một. Nếu cả ngày hôm nay, bạn chưa thực hiện được, hãy tự nhủ, sẽ thử lại vào buổi tối trước khi đi ngủ. Nếu hôm nay, bạn lỡ chưa thực hiện thói quen mới, hãy tự nhủ với mình: “Không sao, ta sẽ thử lại vào ngày mai, chỉ một phút tập/ đọc sách/ [bất cứ thói quen lành mạnh nào bạn muốn] thôi cũng được.” 

Tự coi bản thân là một người bạn đang cần được hỗ trợ và dìu dắt mình bằng sự kiên nhẫn và bao dung thì tốt hơn rất nhiều so với việc xem mình là kẻ thù, luôn phải trách móc và kiểm soát mà. Mong chúng mình luôn thật bao dung với chính mình để ở bên mình trong cả những ngày nắng đẹp và cả những ngày giông bão nha.