Gửi ông – kẻ bị gọi là thằng, là quỷ, là thằng Chí Phèo,
Tôi là một người xa lạ. Người ta gọi tôi là Meursault, hay đôi khi là Camus – vì tôi đã để nhân vật của mình mang tên tôi, sống như tôi, chết như tôi.
Tôi biết ông qua một mẩu chuyện nhỏ, kể rằng ông từng đập đầu vào cửa nhà Bá Kiến mà chửi cả làng. Và rồi, khi người ta tưởng ông chỉ là một con chó hoang say rượu, ông đã bật khóc vì một bát cháo hành.
Khi ấy, ông muốn làm người.
Tôi xúc động. Vì tôi hiểu điều đó.
Tôi cũng từng sống một đời thờ ơ. Mẹ chết, tôi không khóc. Người yêu tôi, tôi không yêu lại. Thế giới hỏi tôi "anh có tin vào Chúa?", tôi nói "không rõ".
Họ kết án tôi tử hình không phải vì tội giết người – mà vì tôi không sống như họ kỳ vọng.
Ông cũng vậy, Chí Phèo à. Ông muốn làm người lương thiện – nhưng họ bảo ông là “con quỷ”. Ông cố gào lên "Ai cho tao lương thiện?" – nhưng không ai trả lời. Xã hội của ông cũng im lặng như vũ trụ của tôi.
Tôi từng viết rằng:
“Giữa một thế giới phi lý, phản kháng lớn nhất là tiếp tục sống.”
Còn ông, ông phản kháng bằng cách chết.
Tôi không trách ông. Vì trong một thế giới mà cánh cửa lương thiện đã đóng, thì cái chết của ông không phải là đầu hàng, mà là cái tát cuối cùng vào mặt kẻ đạo đức giả. Ông chết, nhưng cái chết ấy không hề vô nghĩa. Nó khiến Thị Nở phải nghĩ. Nó khiến cả làng Vũ Đại phải rợn người vì nhận ra: kẻ bị gọi là Chí Phèo ấy… đã từng biết yêu, biết khao khát, biết làm người. Trong khi chính họ… chưa từng.
Nếu tôi có thể viết lại số phận cho ông, tôi sẽ để ông đi khỏi làng, cạo râu, mặc một cái áo trắng sạch, học cách trồng rau hoặc đi làm bốc vác ở ga tàu. Rồi một ngày ông gặp một đứa trẻ bán báo, nó đưa cho ông một bao thư mỏng, bên trong có chứa bức thư này. Ông đọc nó, và ông cười. Lần đầu tiên cười không vì say.
Nhưng tôi biết, ông không cần tôi viết lại. Ông đã sống thật, dù chỉ là vài ngày trước khi chết. Và như vậy là đủ đẹp rồi.
Kính gửi ông – một con người tự do không được xã hội cho phép. Tôi, kẻ bị kết án vì không khóc trong tang lễ, cúi đầu chào ông.
– Camus
Truyện ngắn Tản văn