Tôi đã kẹt trong một mối quan hệ toxic trong khoảng hai năm. Hai năm đó, mặc dù tôi không từ bỏ sự nghiệp của mình, nhưng tôi dần mất kết nối với gia đình, bạn bè, và những người xung quanh. Nếu như một chút lý trí của tôi cũng mất sạch thì có lẽ giờ đây tôi đã mất trắng, không còn sự nghiệp, chẳng còn người xung quanh, mà ngay cả tinh thần cũng bị vùi dập đến kiệt quệ.
Cụm từ “thao túng tâm lý” có lẽ là quá quen thuộc với mọi người khi mà nó nhan nhản trên các tờ báo, đến sách dạy kĩ năng và các trang mạng xã hội. Để giải thích đơn giản thì thao túng tâm lý chính là hình thức khiến bạn rơi vào một trạng thái tội lỗi không có hồi kết, bất kể bạn làm gì hay nói gì bạn cũng phải dè chừng và sợ hãi trong chính mối quan hệ của mình với đối phương. Bạn kẹt trong một mối quan hệ mà tinh thần bạn trở nên tệ hơn mỗi ngày nhưng bạn vẫn ngỡ là mình rất hạnh phúc. Lạ đúng không? Định nghĩa này là những gì tôi rút ra được từ chính người đã thao túng tâm lý tôi suốt 2 năm qua. Và không sai đâu, bạn sẽ ngỡ là bạn hạnh phúc trong chính mối quan hệ đó, và đó cũng là lý do bạn không thể nào rời đi được.
Lần đầu tiên khi tôi biết đến thuật ngữ thao túng tâm lý là khi một người bạn đã hỏi tôi rằng “Mày biết gaslighting không? Tao có cảm giác X đang hành động như vậy với mày á.” Một lời cảnh báo nhỏ cho những gì đang xảy ra trong cuộc đời của tôi, nhưng tôi lại không kịp nhận ra trong lúc đó. Nhưng thật ra nó đã khiến tôi cảnh giác và bắt đầu thoát khỏi vòng lặp khiến tôi sắp phát điên này.
Trong suốt hai năm, tôi bị kẹt cứng với một người tự cho rằng mình là nạn nhân của căn bệnh trầm cảm, và một mối quan hệ không rõ ràng giữa tôi, anh ta và cô bạn gái cũ. Anh ta bảo là do chính tôi ép anh ta chia tay, là chính tôi khiến anh ta khổ sở, và mỗi lần khi tôi đòi nói rõ mọi chuyện thì anh ta lại bảo tôi là một drama queen chính hiệu. Cứ bất kể có chuyện gì anh ta lại dùng hình thức bóp méo sự thật khiến tôi rơi vào hoang mang và tội lỗi. Nhưng đợi đến lúc tôi bắt đầu giận dữ thì anh ta lại dùng những nỗi đau trong quá khứ để níu tôi lại, rằng anh ta đã giúp tôi thế nào và tôi đã tốt lên ra sao nhờ anh ta. Và giờ nếu tôi mà bỏ đi thì chẳng còn ai có thể giúp anh ta được nữa. Anh ta cô đơn, và anh ta đã chọn giúp tôi, nhưng đến lượt của anh ta, thì tôi lại thành một con khốn chỉ biết bỏ chạy. Đó là những gì mà tôi phải gánh chịu suốt hai năm, và trong hai năm đó anh ta không hề chia tay với bạn gái cũ, cũng chẳng có căn bệnh trầm cảm nào ở đây cả. Suốt hai năm, một kẻ điên ích kỉ thích đóng vai nạn nhân, và đến cuối kẻ đó vẫn chưa bao giờ cho rằng đó là lỗi của mình. Về phần câu chuyện này, tôi sẽ lại kể chi tiết vào một dịp khác. Hãy đến với phần chính của bài viết nào.
Những kẻ thao túng tâm lý thường rất thông minh, nhạy cảm và cực kì tình cảm. Những giai đoạn mà tôi đã từng trải qua chính là
1. Đau khổ khi bị quá khứ dằn vặt
2. Được giúp đỡ và cảm giác biết ơn
3. Cảm thấy họ đáng thương và cần sự giúp đỡ
4. Không thể bỏ rơi họ vì họ chỉ có một mình
5. Không thể bỏ rơi họ vì mình chỉ có một mình
6. Cảm thấy tội lỗi khi bỏ rơi họ và những hành động của mình với họ vì họ hành xử như do mình nên họ mới trở nên tệ như thế.
7. Cảm giác được yêu thương và có người thật sự thấu hiểu
8. Rơi lại vào vế thứ 1 và lặp lại
Nếu được vẽ đồ thị cho những giai đoạn đó thì chính là bản thân tôi đã có chuyện khiến tôi khổ sở trước, họ vươn tay ra kéo tôi vực dậy, và rồi tới phiên họ gục ngã. Khi bạn đã nhận được sự giúp đỡ, điều tiếp theo chính là giúp đỡ lại họ, và sau đó chính bạn bị họ kéo xuống một đáy vực còn sâu hơn nơi bạn đã gục ngã trước đó. Họ tách dần những mối quan hệ xung quanh bạn ra, bằng cách tìm hiểu bạn trước và lợi dụng những kẽ hở trong mối quan hệ của bạn với mọi người.
Trong những mối quan hệ giữa bạn và bạn bè, người thân nhất định luôn luôn có một nỗi buồn hoặc tủi thân nào đó mà tôi gọi là kẽ hở. Bạn thân của bạn rất tốt, nhưng họ có những tật xấu như hay cọc với bạn, hay trách hờn bạn, hoặc đôi lúc họ có lỡ lời hoặc chẳng biết khuyên nhủ bạn thế nào. Người thân thì luôn quan tâm chúng ta, nhưng đôi khi họ lại gây áp lực cho chính chúng ta bằng điểm số, sự nghiệp, tiền bạc hoặc họ đã từng gây lỗi lầm gì đó ở quá khứ với chúng ta. Nói chung trong bất kỳ mối quan hệ nào thì cũng không tồn tại sự hoàn hảo tuyệt đối.
Và chính những điều không tuyệt đối đó là lý do hoàn hảo cho kẻ thao túng tâm lý lợi dụng và khoét sâu thêm vết thương giữa các mối quan hệ. Lấy trường hợp bạn bè không biết cách an ủi bạn khi bạn buồn. Có đôi khi chỉ là họ lỡ lời, hoặc thật sự họ không biết khuyên thế nào. Nhưng vậy thì đã sao? Những gì họ không biết thì không định nghĩa họ là một người bạn xấu. Họ vẫn luôn giúp đỡ chúng ta khi chúng ta cần, vẫn luôn sẵn sàng có mặt khi chúng ta gọi, và luôn là một người lắng nghe có khi là lâu lâu mới hiểu. Nhưng kẻ thao túng tâm lý lúc này sẽ đem những gì bạn tức giận khơi mào nhiều hơn nào là họ không chịu học cách để an ủi chúng ta, họ không tôn trọng cảm xúc của chúng ta, hoặc họ chỉ ích kỉ khi biết nghĩ đến lợi ích của họ.
Khi một tật xấu của ai đó bị khơi ra quá nhiều, và diễn ra chậm rãi mỗi ngày thì đến ngày thứ 4 hoặc 5 ,người với tâm lý yếu sẽ bị ảnh hưởng. Từ đó mà sinh ra cảm giác khó chịu với người bạn kia của mình. Lâu dần thì sao? Chính là bạn sẽ tự cô lập chính mình khỏi những mối quan hệ mà bạn có cảm giác không hoàn hảo kia. Cho đến một lúc nào đó, bạn sẽ chỉ còn một mình và người đang thao túng tâm lý mình.
Khi bản thân chỉ còn lại một người duy nhất là họ, thì lúc đó chúng ta sẽ phải dựa hoàn toàn vào họ. Những lúc này kẻ thao túng tâm lý cũng sẽ khiến cho chúng ta có cảm giác tương tự, là họ cũng chỉ có một mình. Và chúng ta cũng không thể nào bỏ rơi họ vào lúc đó.
Trong giai đoạn đó họ sẽ khiến cho chúng ta có cảm giác ấm áp, yêu thương và họ là tất cả với chúng ta. Những người có tâm lý yếu và bị thao túng tâm lý thường cảm giác rất cô đơn, và kẻ thao túng tâm lý hoàn toàn hiểu được điều này để dễ dàng khiến chúng ta rơi vào cái bẫy cảm xúc. Chúng ta luôn nghĩ mình có một người luôn thấu hiểu mình, và yêu thương mình. Khi cảm xúc của chúng ta đối với họ đã đủ, dần dần họ sẽ bắt đầu đóng vai nạn nhân và khiến chúng ta rơi vào cảm giác mặc cảm tội lỗi. Bất kỳ hành động nào hay lời nói nào cũng khiến chúng ta có cảm giác mình mang ơn họ, mình phải giúp họ, là do họ bị thế này thế kia nên họ mới hành động tệ với mình, hoặc do mình nên họ mới như thế.
Nhận biết được từng giai đoạn và sự thật là chúng ta đang rơi vào một cái bẫy tâm lý là một việc cực kì khó khăn. Có những nạn nhân họ chấp nhận sống trong sự thao túng chứ không muốn thoát khỏi nó bởi vì một nỗi sợ vô hình.
Họ sợ khi mất đi người đó, họ sẽ chẳng còn ai cả.
Họ sợ khi thật sự thoát khỏi người đó, người đó sẽ trở nên càng tồi tệ hơn và mình là nguyên nhân.
Họ sợ khi thoát khỏi sự thao túng, họ sẽ không biết đối diện với sự ngu ngốc của mình như thế nào.
Và họ sợ cả sự thay đổi.
Đây đều là những điểm yếu mà một kẻ thao túng tâm lý tài tình sẽ lợi dụng.
Vậy thì làm sao để thoát khỏi nó?
HÃY TỈNH TÁO ĐỂ NHẬN ĐỊNH RÕ THẾ NÀO LÀ HẠNH PHÚC
Tôi biết là trong cuộc sống chúng ta luôn phải chịu đau khổ, nhưng đừng nhầm lẫn giữa việc một chút hy vọng trong một mối quan hệ độc hại và hạnh phúc thật sự khi ở cạnh một người. Hãy nhìn nhận thật rõ ràng những gì đang xảy ra trong chính tâm lý và thể chất của mình. Nếu bạn còn đang hoang mang làm thế nào thì tốt nhất là cứ tạo cho mình một checklist.
1. Cơ thể bao gồm cả thể trạng, vóc dáng và ngoại hình của bạn có trở nên tệ hơn không?
2. Cảm xúc của bạn mỗi khi thức dậy là ngập tràn vui vẻ hay mệt mỏi?
3. Khi người đó bắt đầu đóng vai nạn nhân, câu đầu tiên xuất hiện trong tâm trí bạn là gì? Là lại nữa rồi, phiền phức thật hay là một cảm giác chán ghét nào đó?
4. Bạn có đang khao khát một sự giải thoát hay không? Mặc dù bạn tiếc mối quan hệ đó, nhưng trong tiềm thức vẫn luôn khao khát một sự rời đi.
5. Xem xét lại các mối quan hệ cũ, đặc biệt là với người thân gia đình. Bạn có đang mất dần đi những mối quan hệ hay không?
6. Bạn có nghe thấy những lời cảnh báo từ những người xung quanh không? Như câu hỏi của người bạn đã nói với tôi ở trên chẳng hạn.
Sau khi lập một list cho mình rồi (có thể dài hơn list trên) và tự trả lời từng câu một, bạn sẽ nhận ra mối quan hệ hiện tại đang có những vấn đề gì khiến bạn khổ sở. Như tôi của suốt hai năm qua cứ chết chìm trong nỗi đau, hạnh phúc rồi lại đau khổ, một vòng lặp không hồi kết nhưng điển hình nhất vẫn là sự mệt mỏi trong tâm trí và cảm giác khó chịu mỗi ngày. Những vết thẹo trên tay tôi càng lúc càng nhiều, và tâm trí lúc nào cũng căng như dây đàn.
Hãy hiểu rằng, hạnh phúc là một hành trình đi từ đau khổ đến vui vẻ. Nhưng trong quá trình đó là sự đồng hành của hai người cùng phát triển lên trong một mối quan hệ. Không phải là sự nhẫn nhịn và cảm giác tội lỗi hoặc khổ đau day dẳn từ ngày này sang ngày khác. Hãy hình dung cuộc sống của bạn là một bức tranh với đủ mọi sắc màu, nếu xung quanh của bạn có nhiều màu sắc tươi sáng, cảm giác trong lòng bạn cũng sẽ vui vẻ hơn trước những sóng gió của cuộc đời. Còn nếu là điều ngược lại, tôi nghĩ bạn cũng đã có sẵn câu trả lời cho mình rồi.
GÍUP ĐỠ NGƯỜI KHÁC LÀ LÒNG TỐT KHÔNG PHẢI TRÁCH NHIỆM
Tôi biết là chúng ta thường hay có những cụm từ như “nợ tình, nợ nghĩa”, khi một ai đó từng giúp mình, và đương nhiên mình sẽ phải giúp lại họ. Nhưng mà không có nghĩa là chúng ta mắc nợ họ cả đời, hoặc cho đến khi họ thay đổi thì mới tính là “đã giúp”. Hãy hiểu là chúng ta không có trách nhiệm thay đổi họ, hay khiến họ thay đổi. Việc giúp đỡ người khác chỉ xuất phát từ lòng tốt và mong muốn giúp đỡ của chúng ta, nhưng họ có thay đổi hay không thì không phải là trách nhiệm của chúng ta.
Người thao túng tâm lý thường sẽ đem quá khứ tình nghĩa ra để khiến chúng ta suy sụp và muốn giúp họ như cách họ đã giúp chúng ta. Trước khi chúng ta chìm trong cảm giác tội lỗi hãy nhớ thật kĩ điều này, trong cuộc sống chúng ta nhận rất nhiều sự trợ giúp đến từ rất nhiều người. Nhưng việc thay đổi hay không, tốt lên hay không thì là quyết định và ý chí của chúng ta. Nếu chúng ta nhận mười lời khuyên và chọn bỏ ngoài tai, thì việc chúng ta có tốt lên hay không thì xác suất chắc chắn là 0%. Vế ngược lại cũng tương tự.
Chúng ta cứ giúp hết sức có thể, nhưng chỉ trong sức có thể của chúng ta, và nếu không được thì cũng không phải lỗi của mình.
Chúng ta không có trách nhiệm với bất kỳ cuộc đời của ai ngoài chính mình cả. Nên hãy để bản thân tốt trước khi giúp người khác nhé.
MỘT MỐI QUAN HỆ TỐT SẼ LUÔN TỐT HƠN LÀ MỘT MỐI QUAN HỆ LÂU DÀI
Có những khi chúng ta sợ bước ra khỏi một mối quan hệ chỉ bởi vì chúng ta sợ những thay đổi. Người đến sau chúng ta là ai, họ có tốt hay không, bắt đầu lại với một mối quan hệ mới thì người xung quanh sẽ nói với chúng ta thế nào. Họ có dè biểu chúng ta không? Có nghĩ rằng mình ngu ngốc không? Và họ có khinh thường cuộc sống tội nghiệp của chúng ta không?
Nghe đến một mối quan hệ 5 năm, 10 năm thì ngầu thật đấy. Nhưng bền vững không đi kèm với hạnh phúc, mà hạnh phúc thì chắc chắn là bền vững. Hai vế này khác nhau, nên hãy suy nghĩ thật kĩ. Đừng vì một lý do là đã quen lâu rồi, tình cảm sâu đậm mà sợ hãi rời bỏ một mối quan hệ độc hại.
Rất nhiều nỗi sợ vô hình tồn tại trong tâm trí chúng ta, và nỗi sợ đối diện với sự thật là 5, 10 năm thanh xuân của chúng ta bỏ ra là lãng phí lại chính là nỗi sợ lớn nhất. Có những cô nàng mộng mơ thích mọi người ngưỡng mộ rằng họ có một cuộc tình đẹp. Những trái tim thiếu nữ luôn sợ hãi ánh nhìn xung quanh khi kết thúc một mối tình. Nhưng bạn biết không, một mối tình dài lâu và khiến chúng ta tệ hơn thì nó còn tệ hơn là bạn dám bỏ hết và bắt đầu lại với một bản thân đẹp hơn, và hạnh phúc hơn với một cuộc tình mới. Và trước khi làm được điều đó thì bạn phải hiểu là, bí mật của hạnh phúc là lòng dũng cảm. Đừng để những thứ độc hại tồn tại xung quanh chúng ta để khiến chúng ta càng lúc càng hèn nhát.
ĐỪNG ĐỂ BẤT KỲ AI HOẶC THỨ GÌ TÁCH CHÚNG TA RA KHỎI GIA ĐÌNH
Nếu bạn cảm thấy gia đình của bạn là một gia đình độc hại, thì hãy tham khảo những dấu hiệu nhận biết ba mẹ độc hại hoặc anh chị em độc hại một cách kĩ càng và tư vấn tâm lý thật kĩ trước khi ra bất kỳ một quyết định nào liên quan đến gia đình. Còn nếu không, đừng để bất kỳ ai hoặc thứ gì tách chúng ta ra khỏi gia đình mình.
Một người thật sự yêu bạn, điều đầu tiên anh ta làm chính là tôn trọng gia đình bạn.
Một tình yêu đúng nghĩa là khi mối quan hệ đó khiến tình cảm của bạn càng thêm gắn bó.
Trước đây tôi có một người bạn, người bạn này tôi đã từng nhắc đến trong rất nhiều bài viết, và lý do khiến tôi không bao giờ quên được người bạn này vì câu chuyện mà ông ta khiến tôi dù trải qua bao nhiêu giai đoạn của cuộc đời cũng không thể nào quên. Và càng trải qua nhiều chuyện, tôi lại càng thấy thấm thía những gì ông ấy đã kể.
Ông bảo rằng ông có một cô bạn gái người Nhật, cô gái này là người mà ông yêu nhất cho đến hiện tại. Cho dù ông đã có vợ, nhưng ông vẫn luôn khẳng định một điều đây là người khiến ông nhớ nhất. Khi tôi hỏi lý do tại sao ông và cô ấy chia tay, ông chỉ buồn và nói do ba cô ấy thích cô ấy lấy một người Nhật hơn là một người da trắng. Thế nên ông và cô ấy chia tay, nghe thật… vô lý đúng không? Câu đầu tiên của tôi lúc đó là “tại sao?”. Nếu suy xét kĩ thì rõ ràng ông và cô ấy rất yêu nhau, và tại sao ông lại không dẫn cô ấy về Canada và hai người có thể sẽ hạnh phúc với nhau. Nhưng lúc đó ông chỉ cười và nói rằng, ông không có quyền tách cô ấy ra khỏi gia đình của cô ấy. Dù tình yêu có to lớn đến cỡ nào, thì cái việc đẩy người mình yêu vào cái thế phải chọn giữa người mình yêu và gia đình cũng là một hành động ích kỉ. Ông không có quyền làm vậy, vì ông không dám cam đoan ông có đem lại hạnh phúc cho cô ấy hay không nhưng ông dám cam đoan là gia đình luôn sẽ là nguồn hạnh phúc lớn nhất của cô ấy.
Trong một cuộc tình hay bất kỳ một mối quan hệ nào đó ngoài tình thân, thì câu nói bất hữu luôn là “Chỉ có cha mẹ mới yêu con vô điều kiện, còn thế giới này phải có điều kiện mới yêu con”. Ba mẹ luôn là người bất chấp tất cả để hy vọng chúng ta hạnh phúc, có thể họ có những lỗi sai trong giáo dục. Nhưng bạn hãy bình tĩnh và nghĩ lại xem, liệt kê thử những gì ba mẹ đã làm lỗi với mình xem. Ba mẹ không chiều chuộng chúng ta, ba mẹ giết chết ước mơ chúng ta, ba mẹ kiểm soát vân vân và mây mây. Có thể là lỗi lầm của họ cũng kha khá đấy, nhưng bây giờ bạn hãy thử liệt kê những gì ba mẹ đã hy sinh và đối xử tốt với mình xem.
Tôi cam đoan là chúng ta sẽ kể không bao giờ hết, họ hy sinh thời gian, tiền bạc và cả những gì quý giá nhất của họ cho bạn. Những lúc bạn càn quấy nhất, họ vẫn luôn ở đấy, chấp nhận một đứa con tổn thương họ, nhưng vẫn hy vọng bạn được hạnh phúc. Họ có những lỗi sai, nhưng những lỗi sai đó có đáng để tha thứ không? Tại sao lại không nhỉ, khi những gì họ đã mang đến cho chúng ta nhiều hơn những nỗi đau mà chúng ta đã chịu? Và biết đâu chừng, chính họ cũng đang bị chúng ta tổn thương rất nhiều?
Hãy thử trò chuyện với người nhà nhiều hơn, vì không biết thời gian chúng ta có thể ở bên cạnh họ là bao lâu. Nên hãy dùng công cụ thần thánh nhất là giao tiếp để hiểu họ hơn và gắn kết với họ hơn thay vì tin vào những lời ngon ngọt bên ngoài mà tổn thương họ.
KẾT
Đây là những đúc kết mà mình rút ra được từ chính câu chuyện của mình, và mình hy vọng nó sẽ giúp được cho bạn. Mình biết là có rất nhiều bài viết dựa trên khoa học, logic và đủ mọi loại hình thức để giúp bạn vượt qua thao túng tâm lý. Chính bản thân mình cũng đã từng đọc nhưng mỗi người đều có một cách riêng, và những lời khuyên cũng không giúp ích gì khi bản thân chúng ta bất chấp tin tưởng vào quyết định của mình.
Nhưng mình hy vọng mọi người hãy luôn tin vào những gì từ sâu thẳm cảm xúc của mình. Nếu bạn cảm thấy đau đớn và khổ sở trong một cuộc tình, hay một mối quan hệ nào đó, đừng đợi đến khi nó đi quá xa mới hối hận. Đừng để bất kỳ điều gì khiến bạn trở nên đơn độc trong cuộc đời này và đánh mất những gì đã từng quan trọng với mình. Chúng ta đều có thể lựa chọn sai, nhưng đừng cố dùng thời gian và công sức của mình để chứng minh rằng nó đúng.
Và nếu bạn luôn đang cần một ai đó tâm sự, hy vọng mình có thể trở thành người đó.
-Lâm Duệ Nghi-