Kỳ 1: Sự sụp đổ của La Mã phía Tây

Sau cuộc chiến tranh giữa Tây và Đông La Mã với Gothic trong giai đoạn từ năm 376-382 với chiến thắng nghiên về phía người Goth. Kể từ sau cuộc chiến sức mạnh của Lã mã đã giảm sút rõ rệt nếu như trước đây quân đội của họ thừa sức cản được làn sóng di cư cũng như những cuộc đột kích của những người bên ngoài đế chế thì bây giờ điều đó diễn ra thường xuyên hơn với tần suất dày đặc.

Năm 402, thủ lĩnh Visigoth là Alaric dẫn quân đội của mình xâm nhập miền bắc La mã và lãnh chúa của La Mã là Stilicho đánh bại tại trận Verona

Mùa xuân năm 408, Alaric cùng quân của mình tấn công và kiểm soát 2 vùng Noricum và Pannonia. Ông ta yêu cầu 288.000 Solidi (4000 pound vàng) nếu không ông ta sẽ tấn công nước Ý. Với những cuộc tranh cãi việc trả tiền hay không mối bất hòa giữa Stilicho và hoàng đế là Honorius đã lên đỉnh điểm và ông đã chọn xử lý Stilicho

Chưa đầy 1 tháng sau cái chết của Stilicho, quân đội của Alaric đã có mặt tại bắc Ý và cướp thành phố Ariminum và hướng quân đến Rome. Lúc này Rome không còn là thủ đô hành chính của Tây La mã nữa mà đã rời đi về Mediolanum ( Milan) nhưng dù sao đây cũng từng là nơi vinh quang của La mã. Thượng viện La mã đã cử sứ giả đến đàm phán với Alaric

Người Goth đã rút quân với cái giá 5.000 pound vàng, 30.000 pound bạc, 4.000 áo dài lụa da và 3.000 pound hạt điều và quan trọng hơn là 40.000 nô lệ đã được giải phóng và tham gia quân đoàn của Alaric và quân đoàn của ông đã rút lui về Etruria vào tháng 12 năm 408

Sau đó, Alaric đã đề xuất đề nghị liên minh với La mã nhưng Honorius đã từ chối, do cảm thấy bị xúc phạm ông đã tập hợp 5 quân đoàn từ Dalmatia đến Rome. Chỉ huy động lực lượng này là Valens cảm thấy bị xúc phạm khi phải đi vòng qua Etruria nơi quân đội Goth đang đóng nên đã đi đến Rome bằng cách đi qua Etruria và tại đây 1 trận chiến đã diễn ra với kết nối thảm đánh cho quân La Mã khi chỉ còn 100 người sống sót quay trở lại Rome

Đã nhận thấy sự suy yếu của La Mã, 1 cánh quân Goth do anh rể của Alaric là Ataulf đã vượt qua dãy Alps để tiến vào bắc hội ý quân với em mình. Hiện tại, Honorius đã giành được Olympius tập hợp toàn bộ lực lượng còn lại ở miền bắc Ý để đón đầu đội quân này nhưng cũng nhanh chóng đánh bại và 2 cánh quân đã hợp nhất với nhau

Sau trận chiến, hoàng đế đã cử Jovis đến nghị hòa với người Goth và họ yêu cầu mỗi năm Tây La Mã cống nộp vàng và lương thực, người Goth sẽ được định cư ở 3 tỉnh Dalmatia, Noricum và Venetia và quan trọng hơn Alaric còn yêu cầu 1 chức vụ ở triều đình La Mã. Honorius không đồng ý với những người yêu cầu trên nên đã viết 1 lá thư xúc phạm đến Alaric và yêu cầu đọc bức thư đấy

Trận đánh thất bại và quân đội Goth nhanh chóng chiếm được Portus, lúc này Alaric yêu cầu thượng viện La Mã lập Priscus Attalus làm hoàng đế để tranh với Honorius. Chính phủ bù nhìn nhanh chóng được thành lập và bổ nhiệm Alaric và Ataulf vào những chức vụ lớn trong triều đình của Priscus Attalus. Nhưng sau đó cảm thấy vị vua bù nhìn này không có tiếng nói. Alaric đã triệu tập lễ tước lễ phục và danh hiệu tại Ariminum và nối lại đàm phán với Honorius

Lần này cuộc đàm phán giữa 2 vị vua tại vị trí cách Ravenna tầm 12 km khi đến nơi thì Alaric là 1 chiến binh La Mã Phục kích nhưng may mắn thoát được. Ông quay trở lại Rome và tiến hành bao vây nó và sau vài tháng vây hãm Rome cũng đã thất thủ.

Ngày 24/8/410, quân Goth tiến vào Rome và Cướp phá 2 lăng mộ của Augustus và Hadrian cùng nhiều vàng bạc và trang sức. Tro cốt của các vị hoàng đế trước kia đã bị bỏ đi rất nhiều sản phẩm nghệ thuật được phá hủy hoặc nung nung để đúc tiền. Phụ nữ trẻ em bị hãm hiếp và bắt để bán làm nô lệ trong đó có cả em gái của hoàng đế là Galla Placidia.

Sau 3 ngày cướp bóc quân Goth tiếp tục hàng quân về phương Nam để cướp bóc tiếp Campania , Lucania ,Calabria, Nola, Capua may mắn cho Tây La Mã khi những con tàu của quân Goth đã bị 1 cơn bão chìm nếu không thì Sicily hay bắc Phi cũng phải chịu chung số phận.

Alaric đã qua đời sau đó vài tháng và người visigoth bầu Ataulf làm vua mới của họ. Năm 414, Ataulf kết hôn với Galla Placidia và qua đời sau đó 1 năm. NĂM 418, người Visigoth thành lập vương quốc Visigothic ở phía tây nam Gaul

Cuộc cướp phá của Alaric đã làm giảm dân số Rome giảm từ 800.000 người xuống còn 500.000 theo số liệu năm 419. Đây là lần đầu tiên sau 800 năm kể từ lần người Gaul Cướp nó vào năm 387 TCN và đây cũng là bước đầu tiên trong quá trình tàn phá Tây La Mã

Tận dụng tình hình rối ren của La mã khi đang đối đầu với người Goth.Năm 409, 1 lực lượng lớn gồm người Alan , Suebi và người Vandal tiến vào bán đảo Iberia và cướp phá ở vùng đất này hơn 3 năm và chiếm lấy Hispania Tarraconensis từ tay người La Mã mà không gặp phải bất kỳ sự phản đối đáng kể nào. Người Vandal Silingi giành quyền kiểm soát tỉnh Hispania Baetica của La Mã , người Alan tiếp quản quyền quản lý Lusitania và Hispania Carthaginensis , trong khi người Vandal Suebi và Hasdingi tiếp quản Gallaeciea.

Nhận thấy tình hình tiến dần trở nên nghiêm trọng Honorius đã ký Hiệp hiệp với người Suebi tấn công nhận vùng đất đó cho người Suebi để giành được sự hỗ trợ của họ. Chiến tranh kéo dài và năm 419 trận quyết định tại núi Nervasos diễn ra, quân đội Kẻ xã hội với chỉ huy của Gunderic đã thất bại trước liên minh La Mã và Suebi. Sau trận chiến Gunderic rút lui về phía nam Hispania để tập hợp lực lượng chuẩn bị cho kế hoạch vượt biển Gibraltar

Năm 428,Gunderic qua đời ngôi vị hoàng đế Vandal truyền lại cho Gaiseric. Tháng 5 năm 429 1 đội quân hơn 80.000 theo nhà sử học Procopius người đã đổ bộ lên Bắc Phi. Đội quân Vandal đã đánh tan nát quân La Mã tai trận Calama và tiến tới vây hãm thành phố Hippo Regius.

Sau hơn gần 1 năm vây hãm bằng cả bộ và thủy quân của Gaiseric đã cạn kiệt nguồn cung lương thực và hạ lệnh lui quân tiến hành cướp bóc khắp nơi. Năm 435, sau 1 thời gian dài bị cướp phá thì 1 hiệp đinh được kí kết giữa 2 bên, La Mã đồng ý công nhận Mauretania Tingitana , Mauretania Caesariensis và Numidia thuộc quyền sỡ hữu của Vandal đổi lại là sự đồng minh của họ và giao con trai của Gaiseric cho phe La Mã tên Huneric giam giữ trong thời gian ngắn

Năm 439, sau thời gian ổn định những vùng chiếm được Gaiseric tiến hành tấn công bất ngờ vào thành Carthage. Nó nhanh chóng thất thủ do thiếu sự chuẩn bị. Chiến tranh kéo dài đến năm 442 thì kết thúc với bản hiệp định công nhận toàn quyền sở hữu đất đai tại Africa Proconsularis, Byzacena, miền đông Numidia và miền tây Tripolitania trong khi đó người La Mã giữ lại Mauretania Caesariensis, Mauretania Sitifensis và miền tây Numidia.

Vậy là sau 1 tài khoản thời gian La mã đã mất đi những vùng đất giàu có màu mỡ của mình. Nam Gauls cho người Visigoth, khu vực Tunisia ngày nay cho người Vandal, và phía tây Hispania cho người Suebi

Năm 454, hoàng đế trị vì Tây La Mã là Valentinian III đã bị Petronius Maximus sát hại. Để hợp pháp hoá quyền cai trị của mình Petronius Maximus đã kết hôn với vợ của Valentinian III là Licinia Eudoxia và cho con trai mình kết hôn với công chúa Eudocia với con gái của Valentinian III

Cảm thấy bị xúc phạm do Eudocia đã được hứa hôn với con trai mình trong hiệp ước năm 442 nên Gaiseric đã dân theo đội quân của mình khởi hành từ Carthage để tấn công La Mã. Sau sự kiện cướp phá Rome năm 410 dân số thành phố chỉ còn tầm 300.000-500.000 người sinh sống vào thời điểm đó.

QQuân của Vandal đã đổ bộ vào Ostia và tiến hành phá hoại các đường ống dẫn nước vào Rome để cô lập thành phố. Maximus đã sai Avitus chạy đến phía nam Gauls để nhờ sự hỗ trợ của người Visigoth nhưng thành phố đã thất thủ ngay sau đó. Maximus đã bị dân chúng bắt lại và ném đá đến chết khi đang cố thoát khỏi cuộc bao vây

Cuộc cướp phá diễn ra 2 tuần so và rất nhiều đồ vật quan trọng bị lấy đi. Giáo hoàng Leo I đã ra sức thuyết phục Gaiseric đừng nên tàn sát người vô tội và ông ấy đã đồng ý. Gaiseric chỉ bắt những người quý tộc La Mã để đòi tiền chuộc trong đó có Eudoxia và hai cô con gái của bà, Eudocia và Placidia

Sau đó quân của Vandal tiến về phía nam và cướp bóc thêm nhiều thành phố khác và chỉ dừng lại tại Neapolis do ở đây tổ chức phòng ngự tốt. Tin thất trận đã đến tai của Avitus trước khi ông gặp mặt vua của Visigoth là Theodoric II. Tại Arles, Avitus đã gặp Theodoric II và 2 bên đã đưa ra quyết định

Quân Visigoth sẽ đồng ý hỗ trợ Avitus đánh bại quân Vandal và giúp Avitus lên ngôi hoàng đế Tây La Mã đổi lại Avitus phải để dân Visigoth định cư ở tây Tây Ban Nha. Trước tình thế tiến thoái lưỡng nan như vậy Avitus buộc phải đồng ý với các yêu sách của Theodoric II.

Quân đội của Avitus nhanh chóng tiến vào Rome nhưng trái ngược với sự reo hò của dân chúng thì họ tỏ ra tức giận vì vị vua của họ liên minh với những kẻ đã cướp phá thành phố này hơn 40 năm trước. Nhiều vụ ám sát đã được diễn ra nhắm vào Avitus nhưng không thành và 2 viên tướng Majorianus và Ricimer đứng lên chống lại vị hoàng đế bù nhìn này.

Trận chiến diễn ra tại Piacenza và tại đây Majorianus và Ricimer đã đánh bại Avitus. Năm 457, Majorianus phế truất Avitus và lên ngôi hoàng đế Tây La Mã trước sự công nhận của thượng viện

Sau khi Majorianus lên ngôi năm 457 ông ấy cho chiếm lại các tỉnh phía nam Ý, quân Vandal ở đây nhanh chóng thất bại trước tài chỉ huy của Majorianus. Theodoric II vua của Visigoth sau khi thấy vị vua bù nhìn của mình là Avitus bị phế truất đã tập hợp đội quân lên đến 10.000-15.000 để chiến tranh với La Mã

Năm 458 tại sông Rhône 2 đội quân đã gặp nhau một trận chiến đã diễn ra quân Visigoth nhanh chóng bại trận trước sức mạnh của La Mã. Theodoric II tháo chạy đến thành Toulouse và bị quân La Mã bao vây. Sau một cuộc bao vây ngắn, nhà vua đầu hàng và các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu. Trong hòa bình mà Majorian áp đặt đối với người Visigoth, họ phải từ bỏ các vùng đất ở Tây Ban Nha và quay trở lại trong ranh giới trong hiệp định năm 418

Majorianus tiến vào Tây Ban Nha với sự hỗ trợ của giới quý tộc và dân chúng và tai đây ông đã lên kế hoạch tiến đánh Bắc Phi bằng cách xây dựng 1 hạm đội. Chỉ trong 1 thời gian ngắn Majorianus đã thu lại gần như toàn bộ đất đai của La Mã đã mất điều đó đã làm cho 1 đồng minh của ông trở nên ghen tị đó là Ricimer

Mùa xuân năm 461 Majorianus đã đóng xong gần 300 chiến thuyền. Nhận thấy tình hình nguy hiểm quân của Vandal đã chủ động tấn công trước. Ngày 13/5/461 1 hạm đội Vandal dưới sự chỉ huy của hoàng đế Gaiseric đã tấn công hạm đội La Mã.Trước đó Gaiseric đã mua chuộc rất nhiều chỉ huy tàu của La Mã. Trận chiến diễn ra nhanh chóng nhiều tàu của La Mã bị đốt số còn lại bị quân Vandal tịch thu

Tin thất trận đã lan tới Rome và Ricimer dùng điều đó để thuyết phục thượng viện phế truất Majorianus. Ngày 2/8/461 quân đội của ông tiến vào Bắc Ý và đứng trước mặt ông là người đồng minh cũ với lệnh phế truất của thượng viện. Ông bị tra tấn 5 ngày và cuối cùng bị hành quyết vào ngày 7/8/461 tại gần sông Iria

Chiến tranh với Vandal tiếp tục diễn ra, năm 468 1 hạm đội lên đến 1200 tàu cùng với 100.000 (có nguồn 50.000 lính) của liên minh Tây-Đông La Mã tiến đánh Vandal. Quân của liên minh nhanh chóng chiếm được đảo Sardinia và Libya. Nhưng tại Carthage tận dụng sự thiếu phòng bị của quân La Mã quân của Vandal đã dùng những chiếc thuyền chứa đầy chất liệu dễ cháy để thiêu rụi hạm đội của liên minh tại đây. Hơn nữa số tàu của liên minh đã bị thiêu rụi ở đây chấm dứt luôn giấc mộng chiếm lại Bắc Phi của Tây La Mã
Sau thảm bại tại Carthage quân đội Vandal tổ chức các cuộc cướp phá Tây La Mã thường xuyên hơn. Năm 476 Odoacer 1 vị chỉ huy quân đội Tây La Mã gôc Đức đã tiến hành nổi loạn và lật đổ vị vua cuối cùng là Romulus Augustus của Tây La Mã mở ra thời kì Trung cổ tại châu Âu

(Còn Tiếp)