Kinh nghiệm đọc văn chương kinh điển

Khi bạn đọc bất cứ tác phẩm văn học kinh điển nào thì tôi nghĩ chúng ta vui lòng tìm hiểu tác giả gồm thông tin tiểu sử, là người nước nào, phong cách sáng tác của tác giả, thời gian tác giả sống, hoàn cảnh sáng tác tác phẩm, bối cảnh trong tác phẩm, nhân vật chính với tính cách và hoàn cảnh ra sao ?

Rồi sau đấy tìm hiểu dịch giả : thông tin tiểu sử, văn phong dịch, dịch giả đã từng dịch những tác phẩm nào để hiểu dịch giả là người như thế nào.

Tại sao phải tìm hiểu thông tin trên vì muốn hiểu một tác phẩm văn học thì ta bắt buộc phải hiểu được người sáng tác theo thể loại nào, người chuyển ngữ và cả thời đại nó ra đời để tránh “phê phán” theo lối “cảm tính”.

Có những tác phẩm ra đời phản ánh cả một thời đại trong quá khứ, hay lịch sử - chính trị của một quốc gia, một sự kiện hay một phong trào trong lịch sử. Đôi khi là suy tư của tác giả về một quốc gia như các tác phẩm của Mario Vargas Llosa (Trò Chuyện Trong Quán La Catedral, thành phố và lũ chó). Đó là tiếng nói của tác giả về bản tính xấu xa và ghê rợn của con người như Chúa ruồi của William Golding. Đôi khi đó cả một phong trào hay phong cách sống có thật của một bộ phận người trong lịch sử của một quốc gia như Đại gia Gatsby của F. Scott Fitzgerald….vân vân.

Khi bạn đọc bất cứ tác phẩm văn học kinh điển, hậu hiện đại, hay cả hiện đại thì đừng dùng tư tưởng hiện tại hay cảm xúc cá nhân để phán xét tác phẩm đó vì có thể tư tưởng và nhân vật trong một tác phẩm nào đó nếu xảy ra ở thời nay có thể sai và không được ủng hộ nhưng ở quá khứ thì nó đã từng đúng, đã xảy ra tại thời đại mà nó ra đời hay là một tư tưởng của chính tác giả muốn truyền tải thông qua tác phẩm.

Còn mấy bạn khi đọc văn học kinh điển nhưng muốn tìm cái kết có hậu hay muốn rút ra được bài học nào tích cực thì tôi nghĩ bạn nên đọc truyện cổ tích hay các sách đạo đức cổ nhân. Con nếu ai chê những tác phẩm nào đó thô thiển, bạo lực hay nội dung "SEX" như các tác phẩm của Haruki Murakami thì bạn chỉ cần nói sách này không hợp chứ chê tác phẩm này dở thì đấy là “cảm xúc cá nhân” và “đầy cảm tính” của bạn chứ không đại nhiều cho toàn bộ mọi người.

Dịch giả thì có nhiều loại nhưng đối với những dịch giả nổi tiếng thời xưa hay kỳ cựu trên văn đàn : Dương Tường, Lê Chu Cầu, Trịnh Lữ, Phùng Khánh & Phùng Thăng, Đoàn Tử Huyến, Thuý Toàn, Huỳnh Phan Anh, Cao Xuân Hạo, Vũ Kim Thư, Giáp Văn Chung….hay những dịch giả thời nay như An Lý, Lê Đình Chi, Trần Tiễn Cao Đăng….đã khẳng định vị trí của họ trong làng dịch thuật mà bạn không thể hiểu được khi đọc những tác phẩm của họ dịch thì bạn vui lòng bỏ qua. Bởi khi bạn chê bản dịch của họ dở thì tôi nghĩ rằng bạn thuộc bộ phận khá ít người vì ngoài kia vẫn còn rất nhiều người thích những tác phẩm của những dịch giả này.

Bạn có thể chê cả cuốn sách này dở vì khả năng đọc hiểu tiếng việt của bạn không tốt như những người khác nhưng có bao giờ bạn tìm hiểu tác phẩm gốc vốn dĩ khúc chiết, trúc trắc, dài lê thê thì dịch giả giỏi khi dịch ra tiếng việt sẽ cố gắng truyền tải “tinh thần” của tác phẩm và giữ nguyên sự khúc chiết, trúc trắc, dài lê thê thế đó.

Ví dụ tác phẩm “chiến tranh và chiến tranh” (War and war) của nhà văn Krasznahorkal László vốn đã không dùng dấu chấm câu, đôi khi cả 3 đến 5 trang sách cũng chẳng có một dấu chấm câu vì đó là văn phong của Krasznahorkal László nên dịch giả Giáp Văn Chung khi chuyển ngữ đã cố gắng không dùng dấu chấm câu hay tách từng đoạn ra để giữ tác phẩm đúng ý đồ của tác giả.

Có những dịch giả dịch phóng tác, đôi khi sai luôn văn bản gốc nhưng cả đoạn văn đều nêu lên ý chính của đoạn đó, người đọc vẫn hiểu nội dung của tác phẩm đó nên chẳng có gì là hay hay dở mà là phù hợp hay không phù hợp với bạn. Vì đó là phong cách của dịch giả đó, vài dịch giả dịch phóng tác như Trịnh Lữ dịch Nhạc đời may rủi (Paul Auster), Ngọc Thứ Lang dịch Bố Già, Bùi Giáng dịch Hoàng Tử Bé.

Bạn cảm thấy không hợp văn phong của của dịch giả này thì bỏ qua và tìm cuốn sách của dịch giả khác mà bạn thấy hay. Mỗi tác phẩm, thông thường khi xuất bản, đôi khi có 2 đến 3 dịch giả dịch và bạn chỉ cần tìm dịch giả phù hợp để đọc tác phẩm đó. Còn sách hay hay dở chỉ là cảm xúc cá nhân, bạn có thể chê dịch giả này nhưng nhiều người khác họ thích dịch giả mà bạn chê.

Mỗi khi bạn đọc một tác phẩm nào mà thấy sai lỗi chính tả quá nhiều và tần suất dày đặc thì phải coi lại vì đôi khi đó là lời thoại của một nhân vật nói ngọng hay bị tật về phát âm và khẩu âm không chuẩn. Một vài tác phẩm sai lỗi chính tả như Chúa Ruồi, cậu bé là dân Cockney có khẩu âm không chuẩn nên nói ngọng( từ dây leo -> dây neo), Cuộc săn cừu hoang của Haruki Murakami với lời thoại của người cừu, hay tác phẩm Hoa trên mộ Algernon với giọng nói của Charlie.

Hai tác phẩm Chúa Ruồi qua chuyển ngữ của Lê Chu Cầu hay Bắt trẻ đồng xanh qua chuyển ngữ của Phùng Khánh là 2 tác phẩm mà tôi thấy bị chê quá nhiều. Tôi thì nghỉ bạn quá hoàn hảo và không chấp nhận cảnh "ăn thịt", "thanh toán " lẫn nhau trong Chúa ruồi hay không chấp nhận một thằng học sinh "mất dạy, ngỗ ngược, trốn học và bị đuổi học, chửi tục..." như Holden Caulfield trong Bắt trẻ đồng xanh.

Các bạn có thể chê vì bản thân không hợp với văn phong tác giả, bối cảnh tác phẩm hay nhân vật chính nhưng chê dịch giả dịch dở thì tôi xin chịu vì Phùng Khánh và Lê Chu Cầu là những dịch giả có tiếng và tác phẩm của họ được nhiều người thích. Bản thân tôi đọc 2 tác phẩm này thì không gặp vấn đề gì về câu từ và cũng có nhiều người thích 2 bản dịch này.

Nên bạn có thể chờ một nhà phát hành hay xuất bản nào khác phát hành lại tác phẩm này với dịch giả khác. Như cuốn “Về với gia đình” gần đây được xuất bản cùng lúc với 2 dịch giả khác nhau và 2 nhà phát hành khác nhau. Tác phẩm “Bố già” nếu bạn không hợp với Ngọc Thứ Lang thì có thể tìm bản dịch của Nguyễn Minh, Đoàn Tử Huyến, Đặng Phi Bằng....

Tôi xin trích dẫn lại lời của nhà văn C.S. Lewis trong tác phảm “Một thử nghiệm phê bình” qua bản dịch của Nguyễn Công Nam thay cho lời kết như sau :

Như tác phẩm "Chiến tranh và chiến tranh" của Krasznahorkal László, nếu bạn không biết cách đọc thì sẽ thấy nó dài lê thê, nhưng khi biết cách đọc thì bạn sẽ thấy nó hay.

Bài viết này là kinh nghiệm cá nhân của tôi trong quá trình đọc sách, nó có thể đúng với tôi nhưng có thể sai với bạn.