Không tạo ra gì cả

Nếu bạn đặt mắt vào siêu kính thiên văn và hướng nó về phía hành tinh cạnh bên, bạn sẽ thấy những cư dân ở đó có một hoạt động rất kỳ lạ. Họ đào một cái hố, lấy một thứ kim loại trong đó ra, tinh chế nó; sau đó, họ lại đào một cái hố ở nơi khác và đặt thỏi kim loại kia vào trong. Và kỳ lạ hơn nữa là, sau tất cả những hoạt động vô cùng tiêu tốn năng lượng đó, họ trở về nơi trú ẩn, mở tiệc ăn mừng và cùng với nhau họ cảm thấy vui vẻ và giàu có hơn.

Nghe thấy hay hay không? Đây là câu chuyện mà tôi được kể từ một con người mà tôi rất ngưỡng mộ. Và nó thực sự thay đổi giá trị của nhiều thứ đối với tôi. Do vậy, tôi sẽ đào sâu một tí và chia sẻ với bạn về hoạt động kỳ lạ kia, để chúng ta có thể học hỏi từ những gì mà các sinh vật đang thống trị ở Trái Đất - loài người - đang làm, và quyết định có nên làm theo họ hay không?

Trong suốt quá trình phát triển, loài người đã luôn khám phá, phát minh ra những điều mới mẻ. Họ sử dụng những vật liệu xung quanh và sự sáng tạo của bản thân để tạo ra nhiều thứ vô cùng thú vị. Từ những công cụ thô sơ bằng đá, rồi sau đó là với đồng và sắt, họ đã tiến một bước dài. Và mới gần đây thôi, với chất bán dẫn như silicon, họ mở ra một thời kỳ mới với muôn vàn khả năng kỳ diệu, thứ mà vốn dĩ chỉ có trong trí tưởng tượng phong phú của họ. Tuy nhiên có một thứ kim loại, dù không được dùng để làm ra nhiều thứ vật dụng thú vị giống những vật liệu trên, nhưng loài người lại vô cùng ám ảnh. Vàng.

Người Trái Đất ham mê vàng đến nỗi sẵn sàng xung đột với nhau vì nó. Từ xa xưa, các cá thể loài người đã gây hấn, dùng vũ lực lên nhau; các vùng lãnh thổ xâm chiếm, thống trị, đàn áp lẫn nhau; thậm chí có những tộc người sẵn sàng diệt chủng một tộc người khác; tất cả vì để chiếm đoạt vàng của nhau. Mà ngay cả khi máu không đổ, vàng vẫn là nguyên nhân cho những cuộc cạnh tranh. Tại những cuộc thi tài đọ sức, tiêu biểu là cái với tên gọi Olympic, cả mặt thể chất và kiến thức, con người trên khắp Trái Đất cùng tụ họp, thi thố với nhau để chọn ra những cá thể giỏi nhất. Và phần thưởng cũng như là minh chứng cho chiến thắng, những cá thể xuất chúng ấy được trao cho thứ được gọi là huy chương vàng. Dù có phát triển, họ vẫn không thể không xung đột vì vàng được. Họ làm thế bởi họ tin vàng là bằng chứng cho sự thành công và sức mạnh, và là cách để họ trở nên giàu có và thịnh vượng.

Tất cả con người trên Trái Đất đều mong muốn được sống một cuộc đời thỏa mãn, hạnh phúc, và tốt đẹp hơn. Hầu như toàn bộ tin rằng để đạt được mong muốn của bản thân, họ cần sự giàu có vật chất, thứ cho phép họ trao đổi giá trị với xã hội một cách thoải mái. Và để đạt được sự giàu có đó, con người thường cố gắng sử dụng công sức của bản thân để tạo ra giá trị cho xã hội, đổi lại họ sẽ nhận lại tiền - những tờ giấy lưu trữ giá trị. Càng có nhiều tiền, họ sẽ càng giàu có. Tuy nhiên việc tạo ra giá trị một cách trực tiếp như vậy thường là tốn rất nhiều công sức và thời gian, nên họ tìm cách làm khác. Họ dùng tiền hiện có, phân bổ chúng vào những loại tài sản khác nhau, để tiền làm việc thay cho họ, giúp họ có thể nhận được nhiều tiền hơn trong tương lai. Và chính ở đó, vàng xuất hiện, vàng trở thành một trong những tài sản phổ biến hàng đầu, mà nhiều cá thể tin là sẽ dẫn họ đến với sự giàu có.

Cá thể nào sở hữu càng nhiều vàng, cá thế đó càng giàu có. Sở hữu nhiều vàng là minh chứng cho trạng thái giàu có. Do đó, họ cho rằng điều nên làm là đầu tư vào vàng, mua vàng và tích trữ. Rồi cuối cùng, chúng cũng sẽ tăng giá và họ sẽ có được nhiều tiền hơn, trở nên giàu hơn và trở thành một phần của tầng lớp trên.

Nhưng thực tế, vàng có thật sự là lựa chọn hiệu quả, là tài sản thích hợp để giúp một cá thể con người trở nên giàu có không? Nó có xứng đáng với nỗi ám ảnh của loài người không? Chúng ta sẽ tập trung vào câu hỏi này, bởi tại đây hành động của người Trái Đất trở nên kỳ lạ một cách thú vị.

Hai biểu đồ dưới đây so sánh kết quả đạt được khi một con người đầu tư $1 vào các loại tài sản khác nhau ở Mỹ - quốc gia giàu có nhất Trái Đất hiện tại, sau khoảng thời gian hơn 220 năm từ năm 1801 đến 2021 lịch Trái Đất (được xuất bản trong cuốn sách Stocks for the long run, bởi một con người có tên Jeremy J. Siegel). Lưu ý thêm, đối với trường hợp của trái phiếu chính phủ Mỹ, trái phiếu và cổ phiếu, kết quả đạt được như trong biểu đồ khi người nắm giữ tái đầu tư toàn bộ lãi trái phiếu và cổ tức nhận được vào cùng loại tài sản. Hai biểu đồ thể hiện trường hợp chưa điều chỉnh theo lạm phát và đã điều chỉnh theo lạm phát.

Trong hơn 200 năm Trái Đất, thời kỳ mà sự giàu có được tạo ra nhiều nhất trong lịch sử nhân loại, vàng bị bỏ xa, so với những sự lựa chọn phổ biến khác. Trong biểu đồ lợi nhuận thực, kết quả của vàng, so với kẻ xếp liền trên nó - trái phiếu chính phủ Mỹ, chỉ bằng 1 phần 60 lần. Còn đối với kẻ dẫn đầu - cổ phiếu, thì thua hơn 500 ngàn lần. Vâng. bạn nghe không lầm đâu, 500 ngàn lần. Nhìn vào thực tế này so với sự ám ảnh về vàng của họ, tôi có phần nào nghi ngờ trí thông minh của người Trái Đất.

Tại sao? Bạn hỏi tại sao thực tế là thế mà loài người vẫn cứ đổ xô tranh nhau mua vàng ư? Theo ý kiến của tôi, về cơ bản, đó chính là sự an toàn của vàng, nó khiến loài người cảm thấy an tâm, và do đó, họ yêu quý vàng đến thế. Người Trái Đất không chỉ mong muốn trở nên giàu có, họ muốn giàu có một cách dễ dàng và an toàn.

Nhưng, bạn lại hỏi, có thật là vàng an toàn hơn so với những tài sản kia không? Một câu hỏi rất ra dáng câu hỏi. Nếu xét với góc nhìn lớn, với khoảng thời gian dài vượt qua tuổi thọ của con người, và cả của các quốc gia, vàng là một trong những lựa chọn an toàn nhất. Các cá thể con người có thể sinh ra và mất đi, các quốc gia có thể thịnh vượng và suy vong, nhưng vàng và giá trị của nó gần như vẫn vẹn nguyên, miễn là loài người vẫn tin vào nó. Nhưng nếu ta xét trong những khoản thời gian ngắn hơn, vài chục năm trong quãng đời của con người, trong một bối cảnh cụ thể của nền kinh tế, thì vàng lại không nhất thiết đứng hàng đầu. Do đó, xét với mục đích trở nên giàu có của các cá thể con người, vàng an toàn nhưng không an toàn hơn những tài sản khác nhiều như họ tưởng.

Có một vài đặc điểm, khiến vàng trông an toàn trong mắt loài người. So với những tài sản khác trong hai biểu đồ trên (ngoài tiền mặt), vàng mang lại cảm giác sở hữu rất rõ ràng. Khi sở hữu vàng, một cá thể có thể chạm vào nó, cảm nhận sự mát lạnh của nó, và có thể nhìn ngắm ánh kim phát ra từ nó. Điều này mang cho họ cảm giác sở hữu. Còn những tài sản kia, chỉ là những tờ giấy. Hẳn nhiên, chúng không phải là những tờ giấy bình thường, đó là chứng nhận quyền sở hữu đối với những tài sản thực mà chúng đại diện. Một cá thể loài người khi sở hữu tờ giấy đó, anh ta cũng sở hữu tài sản mà tờ giấy ấy đại diện. Nhưng chính sự gián tiếp này lại khiến họ không cảm thấy sự sở hữu rõ ràng như đối với vàng. Không ít trường hợp, chủ thể sở hữu còn không biết họ sở hữu cái gì.

Một điều khác là giá của vàng biến động tương đối ít. Điều này càng rõ ràng nếu đem so với kẻ chiến thắng thực sự, cổ phiếu. Người Trái Đất có một đặc điểm tâm lý nguyên thủy, rằng với cùng một lượng giá trị họ sẽ cảm thấy đau đớn vì mất mát nhiều hơn sự vui vẻ nhận được, sự biến động giá của các tài sản tác động đến tâm trí con người một cách tương tự. Nếu một tài sản tăng giá 10 đô la sẽ làm tâm trí con người vui 1 đơn vị cảm giác, thì việc giá tài sản giảm 10 đô la sẽ khiến tâm trí họ đau đớn nhiều hơn 1 đơn vị cảm giác. Mặc dù việc giá của một tài sản dao động trong ngắn hạn không đồng nghĩa với lợi nhuận và thua lỗ thực sự, nhưng tâm trí con người cảm thấy điều đó. Do đó, người Trái Đất thường thích những tài sản có giá biến động thấp, bởi sở hữu chúng khiến họ ít đau đớn hơn, do đó cảm thấy an toàn hơn.

Và nguyên nhân lớn thứ ba là họ biết họ đang sở hữu thứ mà toàn bộ những con người khác cũng muốn sở hữu. Loài người Trái Đất là một sinh vật cộng đồng, họ có xu hướng hành động theo số đông, theo hướng khiến họ cảm thấy là một phần của tập thể, là một cá nhân được tôn trọng chứ không phải là một kẻ lạc loài. Việc sở hữu thứ tài sản mà những người khác cũng sở hữu và muốn sở hữu nhiều hơn nữa giúp tâm trí họ cảm thấy an toàn.

Mặt khác, những nguyên nhân trên không chỉ giúp con người cảm thấy an toàn với vàng, mà nó còn khiến quyết định mua vàng là một quyết định dễ dàng. Mỗi ký vàng thì ký nào cũng như ký nào, không giống với trái phiếu hay cổ phiếu, mỗi cái mỗi khác biệt, khiến họ phải tốn công suy nghĩ. Đồng thời, sở hữu thứ khiến họ ít đau đớn hơn thì dễ dàng hơn hẳn. Và hiển nhiên, hành động theo linh tính loài cũng là một hành động dễ chịu và thoải mái.

Cảm giác an toàn và dễ dàng và vàng mang lại tạo nên sự cuốn hút vô cùng lớn với người Trái Đất, lớn đến nỗi họ bỏ qua kết quả thực tế mà vàng mang lại. Nó choáng ngợp họ khiến họ mù quáng với sự thật rằng, lý do lớn nhất họ mua vàng không phải là để làm giàu như bản thân họ nghĩ, mà là để làm tâm trí họ an tâm và thoải mái hơn. Bởi vì, nói cho cùng, thì vàng là không thể phá hủy. Nhưng không thể phá hủy không đồng nghĩa với việc nó sẽ tạo ra nhiều giá trị mới, nhiều của cải vật chất để mang lại lại sự giàu có thịnh vượng cho chủ sở hữu - thứ mà họ thực sự mong muốn.

Loài người dùng vàng như vật trao đổi hàng hóa ở vùng Lưỡng Hà đã được ghi nhận từ hơn 3000 năm TCN lịch Trái Đất. Bên cạnh đó, những đồng tiền vàng đầu tiên đã xuất hiện ở Vương quốc Lydia (nay thuộc miền tây Thổ Nhĩ Kỳ) vào khoảng năm 600 TCN lịch Trái Đất. Dù việc vàng được xem như tài sản đã diễn ra từ rất lâu như vậy, nhưng trong suốt thời gian đó, không có sự bùng nổ nào thực sự đáng kể về sự giàu có cho loài người cả. Đời sống sung túc, hiện đại mà con người đang hưởng thụ là kết quả của những bước nhảy vọt trong vòng 200-300 năm Trái Đất trở lại đây mà thôi. Có một sự lệch nhịp rõ rệch trong việc khám phá và sử dụng vàng, so với thời kỳ phát triển vượt bật của loài người. Và chính sự lệch nhịp ấy chỉ ra rằng vàng không phải chìa khóa chính để mở ra cánh cửa đến sự giàu có. Vậy nếu không phải vì họ mang được nhiều vàng hơn ra khỏi lòng đất, thì điều gì khiến người Trái Đất trở nên giàu có như hiện tại?

Tổng quan mà nói, là vì trung bình mỗi cá thể loài người, trong mỗi giờ Trái Đất, có thể làm ra nhiều và rất nhiều của cải vật chất so với đồng loại của họ trong quá khứ. Không phải trữ lượng vàng trong lòng đất, hay số thỏi vàng trong các tầng hầm, mà là ở chính bàn tay và khối óc của họ. Nhưng ta sẽ khoan không bàn về những yếu tố cho phép họ làm được như vậy, bởi tôi cũng không biết rõ lắm (cười). Nhưng nếu nhìn vào hiện tại, thì tôi biết nơi nào mà của cải vật chất đang được tạo ra. Đó là ở những nhà máy, xí nghiệp, tòa nhà văn phòng, và cả ruộng vườn nữa. Tại những nơi đó, hàng ngày Trái Đất, hàng tỷ con người sử dụng tay chân và đầu óc của họ để chế tạo, chế biến, nghiên cứu và sáng tạo; để sản xuất ra hàng hóa và dịch vụ giúp mang lại giá trị và sự giàu có cho xã hội của họ.

Đây là một thực tế khá rõ ràng, nhưng đa số con người lại không để ý. Họ không biết rằng chính sự thật đơn giản này là gợi ý rất lớn về thứ tài sản họ nên sở hữu. Xã hội giàu có không đồng nghĩa với việc mỗi cá thể trong nó đều giàu có. Nhưng chính phương cách mà xã hội trở nên giàu có là chỉ dẫn hữu hiệu để mỗi cá thể có thể trở nên giàu có.

Như đã đề cập trước đó, có hai phương cách chính mà một cá thể loài người có thể đạt được sự giàu có: một là, tạo ra nhiều giá trị cho xã hội, tương ứng với lượng giá trị tạo ra anh ta sẽ được tưởng thưởng tương xứng, và từ đó anh ta phải tích góp và giữ lại được những gì anh ta làm ra cho đến khi giàu có; hai là, cá thể đó có thể phân bổ vốn hiện có để sở hữu những tài sản mà trong tương lại sẽ đem lại nhiều giá trị hơn so với những gì anh ta bỏ ra hôm nay, với rủi ro trong tầm kiểm soát. Hai cách đều có những thuận lợi và khó khăn riêng, những đều dẫn đến sự giàu có. Nhưng chúng ta sẽ bàn về cách sau, bởi ở đây, vàng với tư cách là một con đường làm giàu mới là điều thú vị.

Có hai loại tài sản chính mà một con người có thể sở hữu nhằm mục đích thu được nhiều tiền hơn so với số tiền mà họ đã bỏ ra để sở hữu tài sản đó: tài sản sinh lợi (productive assets) và tài sản không sinh lợi (non-productive assets). Tài sản sinh lợi là tài sản mà bản thân nó sẽ có thể tự tạo ra lợi nhuận cho chủ sở hữu, ngay cả khi anh ta không thể bán lại cho con người khác, một số tài sản thuộc loại này như: ruộng vườn, căn hộ, các khoản cho vay, một phần hay toàn bộ một doanh nghiệp,... Một nhà đầu tư thường tập trung vào việc sở hữu tài sản với mục đích thu lợi nhuận từ khả năng tự tạo ra lợi nhuận của chúng, bằng cách mua chúng với giá thấp hơn đáng kể so với giá trị nội tại của chúng. Với giá trị nội tại là tổng dòng lợi nhuận mà tài sản tạo ra từ bây giờ cho đến ngày kết thúc của nó, được chiết khấu với tỷ lệ phù hợp của riêng mỗi chủ sở hữu về giá trị hiện tại.

Tài sản không sinh lợi là những tài sản tạo ra lợi nhuận cho chủ sở hữu bằng cách bắt buộc anh ta phải bán được tài sản đó với một mức giá cao hơn cho người khác; bản thân tài sản này không tạo ra gì cả, và lợi nhuận của một người đến từ chi phí của người khác, một số thuộc loại này như: vàng, bạc, đá quý, tranh, đồ sưu tầm,… Khi một con người sở hữu tài sản với mục đích thu lợi nhuận bằng cách (duy nhất) bán nó cho một con người khác sẵn sàng trả với mức giá cao hơn, khả năng rất cao anh ta là một nhà đầu cơ. Anh ta đánh cược sẽ có người khác mua lại nó với giá cao hơn giá anh ta đã trả. Và giá trị của tài sản loại này được quyết định bởi mức độ mong muốn sở hữu nó của những người xung quanh, thường là phụ thuộc vào độ quý hiếm.

Một con người có thể sở hữu tài sản sinh lợi và là một nhà đầu cơ, nếu anh ta tư duy như một nhà đầu cơ; và ngược lại, một người có thể sở hữu tài sản không sinh lợi và vẫn có thể là một nhà đầu tư, nếu anh ta tư duy như một nhà đầu tư. Là nhà đầu cơ hay đầu tư không thực sự được quyết định bởi tài sản anh ta sở hữu, mà ở cách tư duy của anh ta. Tuy nhiên, tính chất đầu cơ của tài sản không sinh lợi lớn hơn rất nhiều so với tài sản sinh lợi. Và chính điều ấy sẽ tác động ngược lại lên chủ sở hữu của nó, khiến họ dễ lệch khỏi con đường đầu tư. Thứ anh ta sở hữu cuối cùng rồi sẽ quyết định anh ta là kiểu chủ sở hữu nào.

Do đó, với mong muốn trở nên giàu có của con người mà ta đang xét đến, sở hữu tài sản không sinh lợi (với vàng là một trong những thủ lĩnh của nhóm) không phải là một quyết định sáng suốt lắm. Tuy nhiên, một cá thể cũng không nên mong chờ sẽ trở nên giàu có chỉ bởi vì cá thể đó sở hữu tài sản sinh lợi.

Đến đây, chúng ta đã có thể phần nào hiểu rõ kết quả của vàng đối với việc tạo ra sự giàu có, và lý do tại sao nó không phải là con đường hợp lý để dẫn đến sự giàu có. Nhưng chẳng lẽ chúng ta, người Sao Hỏa, phải làm ngược lại với người Trái Đất mà bỏ qua vàng và những thứ tương tự, và xem chúng như đất đá ư? Ai lại làm thế bao giờ, bạn tôi à.

Dù là nỗi thất vọng với tư cách là tài sản đầu tư, nhưng vàng lại không hề vô dụng. Với sự sáng tạo của mình, loài người Trái Đất vẫn có thể sử dụng chúng với nhiều mục đích.

Với màu vàng ánh kim nổi bật mà ít có kim loại nào sánh bằng cùng sự mềm dẻo dễ uốn nắn, loài người dùng khoản 45% lượng vàng đã khai thác vào việc chế tác những đồ trang sức lấp lánh. Phái nữ thường sử dụng chúng để tô điểm cho bản thân, trở nên xinh đẹp hơn trong mắt những cá thể khác giới. Không dừng ở đó, khi hai cá thể loài người kết đôi, họ thường dùng trang sức vàng làm vật đính ước, với mong muốn cuộc hôn nhân đó sẽ trường tồn mãi mãi, giống như vàng vậy. Tuy nhiên, đôi lúc, vàng không chỉ đơn giản là biểu tượng cho hành phúc, mà còn là lý do nhiều cặp cá thể không thể kết đôi, vì một trong hai không có đủ vàng (người Trái Đất đôi khi khó hiểu thật). Warren Buffett, một người Trái Đất với khả năng đầu tư siêu đẳng, tuy không có mấy hứng thú về việc mua vàng để đầu tư, nhưng đã có lần nói rằng, ông không bao giờ hối hận những gì xảy ra sau khi ông tặng vàng cho vợ ông. (Bản thân cũng là giống đực, tôi thấy cách dùng này cũng không tệ lắm).

40 phần trăm nữa thì được con người đúc thỏi, ép miếng, làm nhẫn, rồi cất giấu trong những căn hầm và những cái két bằng sắt được bảo vệ nghiêm ngặt. Có những tổ chức hay cá thể làm thế để lưu trữ sự giàu có, số khác thì, như ta đã bàn, để làm giàu. Mà thật ra thì những thứ phụ kiện cơ thể vừa đề cập, họ cũng không chỉ mua chúng chỉ để làm đẹp, mà đồng thời cũng để làm giàu. Cho nên, ta cũng có thể nói khoảng 85% lượng vàng khai thác được trên Trái Đất được dùng vào mục đích trở nên giàu có. Chỉ phần nhỏ còn lại được dùng vào nhiều mục đích thiết thực hơn như sản xuất công nghiệp, y tế, v.v..

Dùng vào nhiều cái là thế, tuy nhiên sự đóng góp lớn nhất của vàng vào sự thịnh vượng của toàn bộ con người Trái Đất hiện tại lại là một thứ khác. Hệ thống kinh tế phức tạp của họ không thể phát triển như ngày nay nếu họ không phát minh ra tiền, thứ cho phép sự trao đổi diễn ra một cách dễ dàng, nhanh chóng. Và vàng cùng với niềm tin vào giá trị của vàng của loài người, đã trở thành đồng tiền chung trong suốt một thời gian dài. Nó trở thành dòng máu giúp nâng đỡ và phát triển sự giao thương toàn Trái Đất, đủ đến mức mà họ có thể dùng những tờ giấy, được bảo chứng bởi năng lực kinh tế của các quốc gia, để thay vàng làm tiền. Xét theo điều này, thì vàng thực sự là công thần giúp người Trái Đất giàu có như hiện tại, không phải bởi vì nó đã tạo ra được nhiều thứ, mà là nó đã giúp nhiều thứ được tạo ra.

Nhưng đó là việc của quá khứ, còn hiện tại, vàng không còn được sử dụng chủ yếu như vật trao đổi trung gian, mà là vật lưu trữ giá trị. Nhưng tờ tiền giấy, tuy gọn nhẹ và thuận tiện hơn trong việc sử dụng so với tiền vàng, nhưng chúng bị dính một lời nguyền vĩnh cửu, mang tên lạm phát. Bởi khác với vàng, thứ không phải muốn là tạo ra, còn tiền giấy thì có thể in thêm nếu cần. Do đó, khác với vàng, những tờ giấy sẽ mất dần giá trị. Thêm nữa, cũng tùy vào quốc gia hay khu vực, giá trị của chúng sẽ khác nhau. Và cũng tùy thuộc vào sự vận động kinh tế của mỗi quốc gia, mà giá trị tương đối giữa những tờ tiền của họ cũng thay đổi tương ứng. Những lúc như thế là lúc vàng phát sáng ánh kim của nó, nhắc nhở loài người Trái Đất về niềm tin của họ, rằng ai mới thực sự là chúa tể đồng tiền.

Với quyền lực tuyệt đối ấy, vàng không cần phải bị xé nhỏ trở thành thứ trao đổi mỗi ngày, mà nó có thể chễm chệ ngồi trong những hầm chứa, két sắt và học tủ được con người bảo vệ như mạng sống. Nó đóng vai trò là khối kim loại nền tảng giữ vững một góc của hoạt động kinh tế Trái Đất. Là vua chúa, nó hoàn toàn thống trị niềm tin của con người.

Từ giá trị thực sự của vàng đối với xã hội loài người cho đến sự mong đợi vô căn cứ vào điều mà vàng không thể mang lại, sau khi biết được những điều ấy, bạn sẽ làm gì, nếu bạn mong muốn trở nên giàu có. Hoặc bạn sở hữu vàng, hoặc bạn sở hữu doanh nghiệp, bạn chọn cái nào?

Một bên là khối kim loại sáng ánh kim. Mỗi sáng thức dậy, bạn có thể hôn chào buổi sáng; trước khi đi ngủ, bạn có thể vuốt ve nó. Nhưng bất kể tình cảm của bạn có nồng nhiệt đến đâu, thì nó vẫn sẽ luôn như vậy, không phản hồi bạn, và cũng không thể tự lớn lên. Hẳn nhiên bởi vì nó cũng sẽ không rỉ sét hay nhỏ đi, nó sẽ giúp mang lại cho bạn cảm giác an tâm hơn. Nó giúp bạn chống lại những sự tác động tiêu cực của nền kinh tế, đặc biệt là lạm phát. Tuy nhiên có một điều bạn nên ghi nhớ, một khi bạn chọn sở hữu vàng cũng đồng nghĩa với việc từ chối lựa chọn sở hữu những tài sản khác. Những tài sản mà nếu bạn hiểu rõ thì cũng an toàn không thua kém gì vàng, và đồng thời tự bản thân chúng có khả năng tự lớn lên, tạo ra thêm giá trị, giúp bạn trở nên giàu có hơn.

Đại diện tiêu biểu cho lựa chọn đó chính là những doanh nghiệp. Khác với vàng, không phải bạn lúc nào cũng có thể chạm vào những doanh nghiệp, đặc biệt đối với những doanh nghiệp niêm yết mà bạn sở hữu một phần - cổ phiếu. Chúng phức tạp và khó hiểu. Đối với vàng - bản thân là thứ kim loại mà khi đúc thành thỏi tiêu chuẩn thì mỗi thỏi đều giống nhau, ta không cần phân vân chọn giữ thỏi bên trái hay thỏi bên phải. Doanh nghiệp - thì khác. Mỗi doanh nghiệp là một thực thể riêng biệt, không thể phân biệt đơn giản bằng cách cân ký và đo độ tinh khiết. Mỗi doanh nghiệp có những đặc điểm riêng, có những vận động riêng, mà theo đó giá trị của chúng cũng khác biệt. Để hiểu rõ giá trị của doanh nghiệp cần rất nhiều nỗ lực học hỏi không ngừng.

Nhưng cũng chính khó khăn ấy là thử thách giúp phân biệt, là cơ hội để một người Trái Đất có thể vượt lên những người xung quanh. Bởi sự giàu có là phần thưởng cho một nhóm nhỏ xứng đáng, nó không phải và cũng không nên là thứ có thể dễ dàng đạt được, chỉ bằng cách mua vàng rồi mong chờ nó tăng giá. Do đó, việc nhiều người đổ xô chen chúc trước tiệm vàng thoạt nhìn có vẻ ngớ ngẩn, nhưng đó lại là điều hiển nhiên và nên xảy ra. Hiển nhiên vì số đông sẽ hành động theo cách trung bình và nhận được kết quả trung bình. Nên xảy ra vì nền kinh tế của người Trái Đất cần niềm tin của con người vào vàng, hay đúng hơn là những cơn sốt đầu cơ như thế để những phát minh mới được sinh ra.

Một lần nữa, sau khi biết những điều trên, bạn sẽ chọn cái nào? Vàng hay một doanh nhiệp? Hẳn nhiên, không có câu trả lời đúng hoàn toàn, nó tùy thuộc hoàn cảnh của mỗi người. Nhưng nếu điều bạn mong muốn là trở nên giàu có bằng cách dùng tiền để tạo ra tiền, thì vàng có vẻ không phải là một lựa chọn sáng suốt.