Tôi rời Việt Nam khi còn rất ít câu hỏi về nông nghiệp.
Quê hương với tôi khi đó là nơi để nhớ, chứ chưa phải nơi để hiểu.
Ca cao – nếu có – chỉ là một cái cây trồng xen đâu đó, lặng lẽ như chính số phận của nó.
Ở Pháp, tôi học cách sống chậm lại. *Apprendre à ralentir.*
Ở đó, người ta không vội hỏi sản phẩm bán được bao nhiêu, mà hỏi nó đến từ đâu.
*D’où ça vient ?* – câu hỏi tưởng chừng đơn giản, nhưng làm tôi lúng túng rất lâu.
Chocolate ở Pháp không phải là món tráng miệng.
Nó là ký ức, là lịch sử, là đất đai được nén lại trong một hương vị.
*Le chocolat, c’est une histoire avant d’être un goût.*
Ảnh bởi
Tetiana Bykovets
trên
Unsplash
---
### **Lịch sử ca cao Việt Nam: đến sớm, nhưng ở lại rất lâu trong im lặng**
Tôi chỉ thực sự tìm hiểu về ca cao Việt khi sống xa quê.
Ca cao đến Việt Nam từ cuối thế kỷ 19, cùng người Pháp, cùng thời với cà phê và cao su.
Nhưng trong cuộc chọn lựa của lịch sử, ca cao không được ưu tiên.
Nó chậm, khó tính, và không hứa hẹn lợi nhuận nhanh.
Trong một xã hội cần phục hồi và tăng trưởng, ca cao bị đẩy sang bên lề.
Ở Pháp, người ta hay nói:
*L’histoire n’existe que si on la raconte.*
Lịch sử chỉ tồn tại khi có người kể.
Ca cao Việt đã có mặt từ rất lâu,
nhưng chưa từng được kể như một câu chuyện đáng nhớ.
---
### **Marou xuất hiện: không ồn ào, nhưng rất đúng lúc**
Khi Marou ra đời vào đầu những năm 2010, ca cao Việt đã đi qua nhiều lần thất vọng.
Diện tích trồng thu hẹp, nông dân mất niềm tin, thị trường thì mơ hồ.
Hai người Pháp ấy không đến với câu trả lời sẵn có.
Họ đến với sự tò mò. *La curiosité avant l’ambition.*
Họ đi vào vườn, nói chuyện với nông dân, thử hạt, sai, rồi làm lại.
Không vội vàng, không ảo tưởng.
*Prendre le temps de comprendre.*
---
### **Ba điều tôi hiểu rõ hơn khi nhìn ca cao Việt qua lịch sử Marou**
#### **Điều thứ nhất: Marou nối lại một dòng lịch sử bị đứt**
Trước Marou, ca cao Việt Nam tồn tại như một dữ liệu.
Sau Marou, nó trở thành một câu chuyện.
Khi những cái tên như Bến Tre, Tiền Giang, Bà Rịa xuất hiện trên bao bì chocolate,
chúng không còn là địa danh hành chính.
Chúng trở thành ký ức vị giác.
Ở Pháp, người ta gọi đó là *terroir* – hương vị của đất.
Và tôi chợt nhận ra:
chúng ta có *terroir*, chỉ là chưa từng gọi tên nó.
---
#### **Điều thứ hai: Giá trị không phải là điều hiển nhiên, nó được xây dựng**
Ca cao Việt không thay đổi trong một đêm.
Thứ thay đổi là cách người ta nhìn nó.
Marou không làm cho ca cao Việt “dễ hiểu” hơn.
Họ để nó được trung thực. *Rester fidèle à la matière.*
Sự khác biệt từng bị xem là khuyết điểm,
nay trở thành giá trị.
Ở Pháp, tôi từng nghe một câu rất giản dị:
*La différence, ça se cultive.*
Khác biệt cũng cần được nuôi dưỡng.
---
#### **Điều thứ ba: Hai lịch sử soi chiếu lại cách người Việt nhìn chính mình**
Điều khiến tôi suy nghĩ nhiều nhất không phải là thành công của Marou,
mà là cảm giác quen thuộc:
chúng ta thường cần người ngoài chỉ ra giá trị của mình trước.
Marou không đến để dạy người Việt làm nông nghiệp.
Họ đến để tin. *Ils ont cru avant nous.*
Và niềm tin ấy, bằng cách nào đó, quay trở lại với chính người Việt.
---
### **Khoảng cách, và cách tôi quay về**
Sống ở Pháp cho tôi một khoảng cách cần thiết.
Khoảng cách để không nhìn quê hương bằng thói quen,
mà bằng sự chú ý.
*Prendre du recul pour mieux voir.*
Khi trở về Việt Nam, nhìn những vườn ca cao từng bị bỏ quên,
tôi không còn thấy một loại cây thất bại.
Tôi thấy một lịch sử từng bị nói quá khẽ.
Ca cao Việt Nam hôm nay chưa lớn.
Nhưng nó đã có tiếng nói. *Il a enfin une voix.*
Và có lẽ, với một người từng đi xa như tôi,
bài học quan trọng nhất là:
*Il faut parfois partir très loin pour apprendre à revenir.*
Đôi khi, phải đi rất xa,
mới học được cách quay về.
Tản văn