Khi nào thì phải cắt bao quy đầu ở nam giới? Dấu hiệu cần mổ và trường hợp không cần

Nếu hỏi “khi nào thì phải cắt bao quy đầu ở nam giới?”, câu trả lời đúng nhất là: khi bao quy đầu gây ra vấn đề y khoa thật sự (đau, viêm tái phát, tiểu khó, biến chứng, nghi bệnh da xơ hoá…), hoặc khi các phương pháp ít xâm lấn đã thất bại. Nhiều người lo lắng vì nghe “hẹp bao quy đầu là phải cắt”, nhưng thực tế không phải ai cũng cần phẫu thuật. Với trẻ nhỏ, bao quy đầu chưa tuột hết có thể là sinh lý và sẽ cải thiện theo tuổi; điều quan trọng là không cố kéo tuột mạnh vì có thể gây rách, sẹo và làm tình trạng hẹp nặng thêm.

Điểm mấu chốt nằm ở việc phân biệt hẹp bao quy đầu sinh lý (không bệnh) với hẹp bao quy đầu bệnh lý (có sẹo/xơ hoá, gây triệu chứng). Nhiều hướng dẫn niệu khoa nhi nhấn mạnh: không khuyến nghị cắt bao quy đầu nếu không có lý do y khoa; và chỉ định rõ ràng thường rơi vào nhóm hẹp bao quy đầu bệnh lý, đặc biệt khi do xơ hoá như BXO/lichen sclerosus hoặc hẹp dai dẳng không đáp ứng điều trị nội khoa.

Trong thực hành niệu khoa, có vài tình huống mà phẫu thuật (cắt bao quy đầu hoặc can thiệp tương đương) thường được cân nhắc mạnh vì lợi ích rõ ràng hơn rủi ro.

Một là hẹp bao quy đầu bệnh lý gây triệu chứng và không đáp ứng điều trị bảo tồn. Nếu bao quy đầu quá chặt khiến bạn đau khi tuột, rách chảy máu khi quan hệ, khó vệ sinh, hoặc tiểu khó (tia tiểu yếu, phồng bao quy đầu khi đi tiểu), và đã thử điều trị theo hướng dẫn (ví dụ kem steroid tại chỗ + kéo giãn đúng cách) mà vẫn không cải thiện, lúc đó cắt bao quy đầu trở thành lựa chọn hợp lý. NHS cũng mô tả steroid bôi là lựa chọn điều trị cho nhiều trường hợp hẹp bao quy đầu có triệu chứng, và phẫu thuật thường dành cho trường hợp điều trị ít xâm lấn không hiệu quả hoặc có vấn đề tái diễn.

Hai là bệnh lý xơ hoá bao quy đầu/quy đầu (BXO – balanitis xerotica obliterans, còn gọi là lichen sclerosus). Đây là tình trạng viêm xơ mạn tính gây sẹo, làm hẹp bao quy đầu kiểu “vòng thắt”, đôi khi kèm mảng trắng, nứt đau, chít hẹp lỗ tiểu. EAU khuyến cáo nên cắt bao quy đầu trong trường hợp BXO hoặc hẹp bao quy đầu kháng trị.

Ba là viêm bao quy đầu/quy đầu tái phát (balanitis/balanoposthitis) ảnh hưởng chất lượng sống. Nếu bạn bị viêm lặp đi lặp lại, sưng đỏ, ngứa rát, hôi, tiết dịch, đã điều trị đúng mà vẫn tái phát, cắt bao quy đầu có thể giúp giảm môi trường ẩm kín nơi vi khuẩn/nấm dễ “làm tổ”. Tài liệu tư vấn cho bệnh nhân của BAUS cũng nêu các lý do thường gặp để làm thủ thuật này, bao gồm hẹp bao quy đầu và viêm tái phát dưới bao quy đầu.

Bốn là nghẹt bao quy đầu (paraphimosis) nhất là khi tái phát hoặc có nguy cơ biến chứng. Nghẹt bao quy đầu xảy ra khi bao quy đầu đã tuột xuống rồi bị kẹt phía sau vành quy đầu, gây phù nề, đau, có thể chèn ép tuần hoàn. Đây là cấp cứu niệu khoa cần xử trí ngay, vì kéo dài có thể gây tổn thương nặng.

Năm là một số trường hợp đặc biệt cần giảm nguy cơ nhiễm khuẩn/biến chứng đường tiểu. Ở trẻ có bất thường đường tiết niệu nguy cơ cao (ví dụ trào ngược bàng quang–niệu quản, van niệu đạo sau…), EAU có khuyến cáo xem xét điều trị hẹp bao quy đầu và trong một số bối cảnh có thể chỉ định cắt để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn tiết niệu tái phát.

Sáu là nghi ngờ tổn thương tiền ung thư/ung thư dương vật sớm hoặc tổn thương khó đánh giá do bao quy đầu quá hẹp. Trường hợp này hiếm, nhưng nếu có vết loét dai dẳng, sùi bất thường, chảy máu, hạch bẹn… bạn cần khám sớm để đánh giá chuyên sâu; trong danh mục chỉ định y khoa, cắt bao quy đầu có thể được nhắc đến trong bối cảnh tổn thương nghi ngờ ác tính sớm.

Ngược lại, có rất nhiều tình huống khiến nam giới lo lắng nhưng thực ra chưa phải chỉ định cắt.

Nếu bạn (hoặc con bạn) chỉ có bao quy đầu chưa tuột hết nhưng không đau, không viêm, không tiểu khó, đó có thể là trạng thái sinh lý, đặc biệt ở trẻ nhỏ; điều quan trọng là vệ sinh nhẹ nhàng và tuyệt đối tránh kéo tuột cưỡng bức vì dễ gây tổn thương và sẹo.

Nếu hẹp bao quy đầu mức nhẹ đến vừa và có triệu chứng không nặng, bác sĩ có thể ưu tiên kem steroid tại chỗ và hướng dẫn kéo giãn đúng cách; một số hướng dẫn và thông tin y tế công cũng xem đây là lựa chọn điều trị trước khi nghĩ đến cắt. Ngoài cắt bao quy đầu, đôi khi có thể cân nhắc các thủ thuật bảo tồn hơn như preputioplasty (tạo hình bao quy đầu) ở một số bệnh nhân phù hợp.

Trong thực tế, bạn nên đặt lịch khám khi có một hoặc nhiều dấu hiệu sau: bao quy đầu không tuột được kèm đau/rách; sưng đỏ, ngứa rát, hôi, tiết dịch tái phát; tiểu khó hoặc phồng bao quy đầu khi tiểu; có vòng sẹo cứng trắng ở miệng bao; quy đầu/bao quy đầu nứt nẻ, đau khi quan hệ; hoặc từng bị nghẹt bao quy đầu. Các dấu hiệu này giúp bác sĩ phân biệt hẹp sinh lý, hẹp bệnh lý, viêm đơn thuần, hay BXO/lichen sclerosus để chọn hướng điều trị đúng.

Có những trường hợp không nên vội cắt, đặc biệt ở trẻ có dị tật dương vật như hypospadias (lỗ tiểu thấp) hoặc dương vật “chôn vùi”, vì bao quy đầu có thể cần cho phẫu thuật tạo hình về sau; EAU nêu đây là nhóm chống chỉ định/điều cần tránh ở nhi khoa. Ngoài ra, nếu đang có viêm cấp nặng, nhiễm trùng lan rộng, hoặc rối loạn đông máu chưa kiểm soát, bác sĩ sẽ đánh giá và xử trí ổn định trước khi quyết định thủ thuật.

Tóm lại, khi nào thì phải cắt bao quy đầu ở nam giới thường rơi vào các nhóm: hẹp bao quy đầu bệnh lý gây triệu chứng và kháng điều trị, BXO/lichen sclerosus, viêm tái phát dai dẳng, nghẹt bao quy đầu (đặc biệt tái phát), và một số tình huống đặc biệt liên quan nguy cơ nhiễm khuẩn/biến chứng hoặc nghi ngờ tổn thương cần đánh giá. Còn lại, rất nhiều trường hợp chỉ cần theo dõi, vệ sinh đúng, điều trị nội khoa và tái khám. Khi bạn đặt câu hỏi này, nghĩa là cơ thể đang gửi tín hiệu; việc đúng nhất không phải là tự kết luận “cắt hay không”, mà là khám để phân loại đúng, vì chỉ một khác biệt nhỏ trong chẩn đoán có thể dẫn đến một khác biệt lớn trong điều trị.