“Địa linh nhân kiệt, nhất phương thuỷ thổ, dưỡng dục nhất phương nhân”: Mỗi vùng đất sẽ nuôi dưỡng ra mỗi kiểu người khác nhau, mỗi vùng miền có địa hình khí hậu, đồ ăn thức uống,.. khác nhau thì sẽ mang những nét đặc trưng về ngoại hình, thể chất, tính cách,.. cũng khác nhau.
“Người sống nhờ tinh khí trời đất và thức ăn, nước uống trong tự nhiên mà sinh tồn, theo quy luật sinh, trưởng, thu, tàng, của bốn mùa mà trưởng thành, già yếu, bệnh tật và tử vong”. Người đời sau dựa vào đó mà đặt ra quy luật “Sinh, lão, bệnh, tử”.
Sự khác nhau giữa thủy, thổ, tập quán, sinh hoạt, thể chất và bệnh tật có liên quan đến sự biến hóa khí hậu của từng vùng.
Khí hậu bốn mùa ảnh hưởng đến sức khỏe
Tứ thời là xuân, hạ, thu, đông. Mỗi thời có khí hậu riêng của mình: Mùa xuân ấm, mùa hạ nóng, mùa thu mát, mùa đông lạnh. Nhưng trên thực tế, ấm và nóng thuộc dương khí. Mát và lạnh thuộc âm khí. Như vậy mùa xuân, mùa hạ thuộc dương khí. Mùa thu mùa đông thuộc âm khí. Nhưng sự nóng lạnh không thể tách rời nhau, theo quy luật tự nhiên trong dương có âm, trong âm có dương, còn tùy theo từng vùng khí hậu.
Mọi quy luật có bình thường đến một lúc nào đó thì có biến, có thuận thì tất nhiên có nghịch. Sự biến hóa trái thường thì không tốt đối với sự sống của vạn vật. Người xưa cho rằng: “Phong khí sinh ra vạn vật nhưng cũng có thể làm hại vạn vật”. Như nước làm nổi thuyền nhưng cũng có thể làm lật thuyền, sự biến hóa khác thường của khí hậu người xưa gọi là “khí lục dâm”. Khí này đến bất cập quá, điều tiết không kịp làm đảo lộn sự sống của con người như lụt lội, hạn hán, dịch bệnh.
Thể chất và bệnh tật liên quan đến khí hậu của từng vùng
Những vùng khí hậu lạnh, đất cao phần nhiều lắm táo khí, những vùng đất thấp nhiều thấp khí. Cho nên khí hậu, thiên thời, tính chất của đất, nước giữa các vùng miền cũng khác nhau, nên về sinh lý và bệnh lý của con người cũng khác nhau.
Vùng giáp biển gần nước, dân cư ăn nhiều cá, thích ăn mặn, da đen, lỗ chân lông thưa, thường dễ mắc bệnh ngoài da. Những vùng núi cao, gió nhiều, đất khô, ăn nhiều thịt, người béo, lỗ chân lông kín tà khí khó xâm nhập, bệnh phần nhiều chủ yếu là nội chứng nhưng tuổi thọ cao hơn.
Phía Nam khí hậu nóng, dương khí thịnh, thích ăn chua, hoặc thức ăn đã ướp muối, da dẻ đỏ, bệnh phần nhiều thuộc cân (gân) mạch, thường mắc chứng co cứng, tê dại,.. Cư dân sống ở thành thị đất bằng phẳng, nhiều ẩm thấp, lao động nhàn rỗi, ăn uống đầy đủ thường hay mắc các chứng suy, khuyết, nghịch.
Dưỡng sinh phòng bệnh theo quy luật tự nhiên
Trong Đông y việc dưỡng sinh phòng bệnh để bảo tồn sự sống của con người là hết sức quan trọng, nhưng phải phù hợp với khí hậu bốn mùa. Mọi sinh hoạt phải thích ứng với quy luật sinh, trưởng, thu, tang. Để giữ gìn nhịp nhàng giữa tự nhiên và cơ thể, nhằm đạt được mục đích: Dưỡng sinh, dưỡng trưởng, dưỡng thu, dưỡng tàng. Để người và tự nhiên là một khối thống nhất không bị “khí lục dâm” làm tổn hại đến sức khỏe.
Trong một ngày cũng có khí hậu xuân hạ thu đông từng giai đoạn cũng khác nhau. Buổi sáng là khí hậu của mùa xuân, buổi trưa là khí hậu của mùa hạ, chập tối là khí hậu của mùa thu, nửa đêm là khí hậu của mùa đông. Ban ngày dương khí nhiều, âm khí ít, và ngược lại.
Buổi sáng công năng của dương khí vượng nên tập thể dục và rèn luyện sức khỏe vào buổi sáng, để thu được nhiều năng lượng của dương khí. Không nên tập thể dục hoặc đi bộ vào buổi tối, vì buổi tối nhiều âm khí, hít nhiều âm khí vào cơ thể không tốt cho sức khỏe, sau một thời gian sẽ sinh bệnh thuộc hàn chứng, tích trệ,..