Kendrick Lamar, Super Bowl và diễn đàn chính trị

Trong không khí náo nhiệt của Super Bowl LIX, đã có nhiều ý kiến cho rằng màn trình diễn của Kendrick Lamar là kém nhiệt huyết, thiếu đi sự cháy bỏng. Bỏ qua chuyện màn trình diễn này có thoả mãn nhiều người hay không, chúng ta hãy nói về điều mà chàng rapper xuất chúng này gửi gắm, đó là một thông điệp chính trị mạnh mẽ mà anh nói về nước Mỹ.

Thiết kế sân khấu mang hình dáng của một tay cầm PlayStation khổng lồ, nó cũng khiến tôi cảm thấy Kenny đang ẩn dụ sâu sắc về khoảng cách giàu nghèo trong xã hội hiện đại. Chữ X khổng lồ nơi Kendrick đứng không chỉ là một yếu tố trang trí, nó là biểu tượng của sự phản kháng, của việc đánh dấu lại lịch sử.

Một trong những yếu tố gây ấn tượng mạnh mẽ nhất trong màn trình diễn là sự xuất hiện đầy bất ngờ và mang tính biểu tượng của Samuel L. Jackson trong vai Uncle Sam - một nhân vật phản diện đã từng xuất hiện trong album kinh điển "To Pimp A Butterfly". Việc chọn một diễn viên da đen huyền thoại như Jackson, một người đã xây dựng sự nghiệp với những vai diễn đa chiều, phức tạp và thường mang tính đối kháng, để thể hiện hình tượng Uncle Sam không chỉ là một quyết định sáng tạo thông thường. Đây là một tuyên bố nghệ thuật sâu sắc, một phép ẩn dụ tinh tế về mối quan hệ phức tạp giữa người Mỹ gốc Phi và quốc gia mà họ gọi là nhà, đồng thời là một lời bình luận sắc bén về những mâu thuẫn trong bản sắc dân tộc Mỹ và những vấn đề chủng tộc vẫn còn âm ỉ trong xã hội hiện đại.

Màn trình diễn được mở đầu bằng câu tuyên bố đầy quyền lực và mang tính châm biếm từ Jackson: "Xin chào, tôi là Uncle Sam của các bạn, và đây là trò chơi vĩ đại của nước Mỹ." Câu nói này không chỉ đơn thuần là lời giới thiệu mà còn là một lời nhắc nhở sâu sắc về "giấc mơ Mỹ" và những quy tắc ngầm điều khiển cuộc sống của công dân, đặc biệt là những người thuộc các cộng đồng thiểu số. Kendrick chọn mở đầu với "Bodies" - một ca khúc chưa từng được phát hành từ album "GNX", và ngay lập tức thiết lập không khí căng thẳng, đối đầu thông qua những câu rap đầy tính chiêm nghiệm và thách thức: "Everybody must be judged / But this time, God only favorin' us", và "Started with nothing but government cheese, but now I can seize the government too". Khoảnh khắc này không chỉ định nghĩa cho toàn bộ màn trình diễn mà còn là lời tuyên bố mạnh mẽ về sự tiến hóa trong nghệ thuật và tư duy của Kendrick - từ một người chỉ nhận sự bố thí của hệ thống đến một nghệ sĩ có khả năng thay đổi và thách thức chính hệ thống đó.

Xuyên suốt màn trình diễn, mối quan hệ đối kháng giữa Jackson trong vai Uncle Sam và Kendrick được thể hiện một cách tinh tế nhưng không kém phần sâu sắc. Jackson, với giọng nói đặc trưng đầy quyền lực, liên tục cố gắng kiểm soát, điều khiển và định hình biểu cảm nghệ thuật của Kendrick. Trong lúc rapper trình diễn "Squabble Up" - một bài hát đầy năng lượng và bản sắc văn hóa đường phố, Uncle Sam chỉ trích anh vì "too loud, too reckless... too ghetto" (quá ồn ào, quá liều lĩnh... quá thấp kém) và yêu cầu anh "kiềm chế lại." Đây không chỉ là một màn diễn xuất đơn thuần mà là sự phản ánh trung thực về áp lực mà nhiều nghệ sĩ da đen phải đối mặt - sự kỳ vọng phải làm dịu hoặc "thuần hóa" bản sắc văn hóa của họ để phù hợp với thị hiếu của công chúng đại chúng, đặc biệt là những người không thuộc cộng đồng của họ.

Sự tương phản được làm rõ hơn khi Kendrick chuyển sang những giai điệu du dương, hài hòa hơn trong các màn hợp tác với SZA như "All The Stars" và "luther". Chỉ khi đó, Uncle Sam mới tỏ ra hài lòng và thốt lên: "Đây mới là điều người Mỹ muốn." Câu nói này, được đặt trong bối cảnh của toàn bộ màn trình diễn, trở thành một lời nhận xét sâu sắc về việc làm thế nào mà nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật của người Mỹ gốc Phi, thường bị đánh giá qua lăng kính của sự tiếp cận và khả năng chấp nhận của công chúng đại chúng. Nó gợi nhớ đến những cuộc tranh luận lâu dài về việc "crossing over" trong âm nhạc - khi nghệ sĩ phải điều chỉnh âm thanh và thông điệp của họ để đạt được sự công nhận rộng rãi hơn, thường là với cái giá phải trả là sự xói mòn bản sắc văn hóa.

Thông qua sự tương tác phức tạp này giữa Kendrick và Uncle Sam, nghệ sĩ đang truyền tải một thông điệp sâu sắc về mối quan hệ giữa nghệ thuật, bản sắc và quyền lực trong xã hội Mỹ. Màn trình diễn không chỉ là một buổi biểu diễn âm nhạc thông thường mà còn là một tác phẩm nghệ thuật biểu diễn đa phương tiện, một lời bình luận sắc bén về sự kiểm soát của hệ thống, về những áp lực phải tuân theo một khuôn mẫu nhất định để được xã hội chấp nhận, và về cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ của những nghệ sĩ muốn giữ vững tính xác thực trong thế giới đầy những mâu thuẫn và kỳ vọng trái ngược.

Một trong những khoảnh khắc gây chấn động nhất của buổi diễn xảy ra trong lúc Kendrick đang trình diễn bài "tv off". Một vũ công đột ngột rút ra lá cờ Palestine và Sudan - một hành động táo bạo, đặc biệt trước sự hiện diện của Trump, người từng gây tranh cãi với tuyên bố muốn di dời toàn bộ người Palestine khỏi Gaza và biến nơi này thành lãnh thổ Mỹ.

Vũ công này đã leo lên đỉnh của chiếc GNX, giương cao lá cờ trong một khoảnh khắc đầy ý nghĩa. Hành động này không chỉ là một tuyên bố chính trị về cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ tại Dải Gaza, mà còn là một lời phản đối mạnh mẽ trước những chính sách gây tranh cãi. Tuy nhiên, khoảnh khắc này nhanh chóng kết thúc khi vũ công nhảy xuống và lập tức bị đội ngũ an ninh rượt đuổi và khống chế. 

Trong phần trình diễn "HUMBLE.", các vũ công mặc trang phục màu đỏ, trắng và xanh - màu cờ Mỹ - xếp thành hình lá cờ bị chia đôi, với Kendrick đứng ngay tại điểm phân chia. Hình ảnh này được cho là đại diện cho sự chia rẽ trong đất nước, dù là giữa người dân hay trong hệ thống chính trị.

Trong phần trình diễn đầy ấn tượng của ca khúc "HUMBLE.", Kendrick Lamar đã khéo léo sắp đặt một hình ảnh biểu tượng mang tính chính trị sâu sắc trên sân khấu. Các vũ công, được khoác lên mình bộ trang phục mang ba gam màu đỏ, trắng và xanh dương - những sắc màu thiêng liêng trên lá cờ quốc kỳ Hoa Kỳ - đã di chuyển và xếp thành hình dạng một lá cờ. Nhưng điều đáng chú ý là lá cờ này không nguyên vẹn, không thống nhất như ta vẫn thường thấy, mà bị chia cắt làm đôi một cách rõ rệt, tạo nên một khoảng trống ở giữa - nơi Kendrick đứng như một biểu tượng sống.

Vị trí đứng của Kendrick không phải ngẫu nhiên mà là kết quả của một sự sắp đặt tinh tế, có chủ đích. Anh chọn đứng chính xác tại đường ranh giới phân chia đó, như thể đang đại diện cho tiếng nói trung gian giữa hai nửa đối lập của đất nước. Hình ảnh này không chỉ đơn thuần là một yếu tố trình diễn thị giác mà còn là một phép ẩn dụ sâu sắc, một lời bình luận không lời về tình trạng phân cực đang diễn ra trong lòng xã hội Mỹ đương đại.

Lá cờ bị chia cắt có thể được diễn giải như một biểu tượng đa nghĩa, phản ánh nhiều mặt của sự chia rẽ trong đất nước Hoa Kỳ hiện nay. Ở một góc nhìn, nó phản ánh sự phân hóa sâu sắc trong quan điểm chính trị giữa các phe phái, giữa những người theo chủ nghĩa bảo thủ và tự do, giữa những người ủng hộ và phản đối chính quyền. Ở một khía cạnh khác, nó là hiện thân của những rạn nứt trong hệ thống xã hội - khoảng cách giàu nghèo ngày càng mở rộng, sự phân biệt chủng tộc vẫn còn tồn tại, và những bất đồng về các giá trị cốt lõi của quốc gia.

Bằng cách đặt mình vào không gian trống giữa hai nửa lá cờ, Kendrick dường như đang thể hiện vai trò của một người kết nối, một nghệ sĩ có khả năng vượt qua những ranh giới phân chia để tạo nên một tiếng nói thống nhất. Đồng thời, vị trí này cũng thể hiện sự cô đơn và thách thức khi đứng giữa hai luồng tư tưởng đối lập, nhắc nhở về trách nhiệm nặng nề của những người cố gắng xây dựng cầu nối trong một xã hội đang ngày càng phân hóa.

Hình ảnh lá cờ bị chia đôi trong màn trình diễn "HUMBLE." còn có thể được xem như một lời cảnh tỉnh về nguy cơ của sự chia rẽ đối với sức mạnh và bản sắc quốc gia. Nó gợi nhớ đến câu nói nổi tiếng của Abraham Lincoln: "Một ngôi nhà chia rẽ không thể đứng vững." Thông qua ngôn ngữ hình ảnh này, Kendrick không chỉ phản ánh hiện thực mà còn kêu gọi sự đoàn kết, sự hàn gắn những vết thương xã hội đang ngày càng sâu rộng.

Cách sắp xếp các vũ công với ba sắc màu quốc kỳ này cũng là một minh chứng cho sự tinh tế trong tư duy nghệ thuật của Kendrick Lamar - một nghệ sĩ không chỉ tạo ra âm nhạc mà còn kiến tạo những thông điệp văn hóa-chính trị mạnh mẽ thông qua mọi khía cạnh của màn trình diễn. Qua đó, anh một lần nữa khẳng định vai trò của nghệ thuật trong việc phản ánh, phê phán và thức tỉnh xã hội trước những vấn đề cấp bách của thời đại.

Khi bài hát tiến triển, tất cả vũ công di chuyển xuống sân khấu thấp hơn, tạo nên hình ảnh được nhiều người tin là biểu tượng của lá cờ Mỹ chạm đất - một điềm gở cho Hoa Kỳ. Chính tại thời điểm này, Kendrick tuyên bố: “The revolution 'bout to be televised, you picked the right time, but the wrong guy”. Kendrick đã khéo léo vận dụng và biến tấu bài thơ nổi tiếng "The Revolution Will Not Be Televised" của Gil Scott-Heron từ năm 1970, tạo nên một lớp nghĩa kép đầy tinh tế - một đặc trưng trong tài năng sáng tác lời ca của anh. Dù Kenny đang bày tỏ lòng tôn kính, nhưng rõ ràng cụm từ này đã được anh chuyển hóa thành yếu tố châm biếm, bởi trong thời đại ngày nay, những bi kịch quốc gia và bất ổn xã hội đều được ghi lại, khuếch đại và phân phối một cách dễ dàng, phổ biến bởi truyền thông và người dân, cả trên không gian mạng lẫn truyền hình cáp.

Khi Kendrick ám chỉ đến việc chọn "đúng thời điểm" nhưng lại là "sai người", anh đang ngụ ý hai điều, đầu tiên có lẽ NFL đã chọn đúng thời điểm để Kenny biểu diễn trên sân khấu lớn nhất, sự kiện được xem nhiều nhất trong năm, tại đỉnh cao sự nghiệp của anh, trong giai đoạn ra mắt album mới, chuẩn bị cho tour diễn toàn cầu, và từ chiến thắng đầy vẻ vang sau trận beef với Drake. Với nghĩa thứ hai, có thể hiểu Hoa Kỳ đã chọn đúng thời điểm để đoàn kết trong một cuộc bầu cử có lượng cử tri tham gia chưa từng có, nhưng lại quanh "sai người" - ám chỉ Tổng thống Donald Trump, người tình cờ cũng có mặt tại trận Super Bowl này. 

Kendrick luôn được xem là tiếng nói mạnh mẽ cho người Mỹ gốc Phi, nhưng anh đã từ chối vai trò "Savior (đấng cứu thế)" của họ, như đã thể hiện trong album "Mr Morale & The Big Steppers". Anh cũng kiên định với tinh thần chính trị tích cực và ý thức trong âm nhạc của mình, đồng thời không ngần ngại chỉ trích Donald Trump - người tình cờ có mặt ngay trước buổi biểu diễn.

Với sự chú ý của cả quốc gia đổ dồn vào anh, sân khấu toàn cầu, và việc sử dụng các lớp nghĩa kép một cách có chủ đích xuyên suốt sự nghiệp, những tầng sâu ý nghĩa này không nên bị xem nhẹ.

Trong bối cảnh tổng thể của màn trình diễn, có nhiều cách diễn giải đậm chất hình ảnh chính trị: từ ánh đèn đỏ, trắng, xanh tách biệt nhằm minh họa cho sự đoàn kết và chia rẽ, cho đến Samuel L. Jackson - một nhà hoạt động chính trị dày dạn kinh nghiệm - dẫn dắt màn trình diễn của Kendrick trong vai Uncle Sam, yếu tố biên đạo tạo nên khung cảnh đô thị, lá cờ Mỹ, và tiếp nối tinh thần đoàn kết giữa các băng đảng Crip và Blood như trong lễ kỷ niệm Juneteenth năm ngoái.

Màn trình diễn kết thúc với dòng chữ "Game Over" xuất hiện trên khán đài - một thông điệp đa nghĩa vừa về cuộc chiến với Drake, vừa về "trò chơi" chính trị hiện tại. 

13 phút trên sân khấu Super Bowl của Kendrick Lamar không chỉ là một màn trình diễn âm nhạc - đó là một tác phẩm nghệ thuật tổng hợp, nơi âm nhạc, hình ảnh, thời trang và biểu tượng đan xen để truyền tải những thông điệp sâu sắc về chính trị, xã hội và văn hóa. Kendrick đã chứng minh rằng hip-hop không chỉ là một thể loại âm nhạc mà còn là một công cụ mạnh mẽ để phản ánh và thay đổi xã hội. Trong thời điểm nước Mỹ đang ngày càng chia rẽ, màn trình diễn này sẽ được nhớ đến không chỉ vì giá trị giải trí mà còn vì sức mạnh cách mạng của nó.