KỸ NĂNG TRUY VẤN THÔNG TIN
Nội dung bài viết nằm trong phạm vi "tiếp nhận nguồn thông tin gián tiếp ". Nghĩa là khi ta nghe 1 thông tin từ ai đó nói về ta hoặc về 1 chuyện nào đó. Để xác nhận độ tin cậy thì cần 1 số phương pháp sau đây.
Định đề truy vấn qua 5 câu hỏi.
1. Người tung tin là ai? (Câu hỏi nhằm xác nhận mối quan hệ giữa người tung tin và đối tượng chính của vấn đề, để cân nhắc các mâu thuẫn, hiềm khích, thiên vị, chủ quan, cảm tính. Để xem người này đang có động cơ vu oan hay thật sự đánh giá công tâm).
2. Thông tin được kể ra trong bối cảnh nào? (Bị động hay chủ động, đang vui hay đang buồn, có quan sát hay chứng kiến câu chuyện 1 cách đầy đủ? Có bị đưa vào các tình huống buộc phải chỉ lựa chọn yes hoặc no dẫn đến thông tin đưa ra không được đầy đủ ý?).
3. Người tung tin được lợi gì từ chuyện này? (Phải cân nhắc xem họ có vì tư lợi mà sẵn sàng lấp liếm sự thật, tâng bốc hay chà đạp người khác hay không?).
4. Thông tin là thiên kiến hay có cơ sở khoa học? (Ví dụ 1 học sinh khiếu nại người thầy của mình dạy dở, trước khi kết luận thì cần biết xem sỉ số lớp là bao nhiêu. Giả sử lớp của người thầy có 40 học sinh, thì cần làm 1 cuộc khảo sát đánh giá của 40 học sinh. Nếu trên 50% sỉ số lớp đồng tình với ý kiến thì sự khiếu nại là có cơ sở khoa học, ngược lại thì chỉ là cảm nhận thiểu số).
5. Người thông tin có đủ trình độ để hiểu hết những gì mình đang nói hay không? (Khi ta nghe cảm nhận của một người bạn về một cuốn sách khá tệ, nhưng cuốn sách đó là tiểu thuyết văn học Pháp chưa được dịch sang tiếng Việt. Mà tiếng Pháp của anh ta thì cũng chưa tốt lắm, mục đích đọc sách chỉ để rèn thêm tiếng Pháp. Thì liệu đánh giá ấy có đủ tin cậy và phù hợp để ta gắn cho một tác phẩm văn học hay không?).
***
Khi có người nói về 1 chuyện nào đó, 1 tin đồn hay là 1 Drama. Trước tiên cần củng cố luận cứ qua các định đề nêu trên, sau đó tiến hành điều tra để thu thập chứng cứ xác thực. Sau khi có kết quả rõ ràng thì mới đưa ra kết luận, nếu không. Dù vô tình hay không cố ý, ta cũng đã trở thành một người chụp mũ và gán ghép tùy tiện.
Mai Văn Liêm