Jordan Peterson: Chân dung vị giáo sư gây nhiều tranh cãi

Có những học giả không chỉ nghiên cứu về con người, mà còn khiến cả thế giới phải suy ngẫm và tranh luận về tư tưởng của họ. Jordan Bernt Peterson là một trong số ít những người như vậy.

Là giáo sư tâm lý học người Canada, Peterson nổi bật với khả năng kết hợp kiến thức từ tâm lý học, triết học và tôn giáo, ông cũng sở hữu hệ tư tưởng chặt chẽ, sâu sắc và giàu tính nhân văn. Tuy nhiên, những quan điểm mạnh mẽ, đặc biệt trong lĩnh vực chính trị và văn hóa đương đại, khiến ông trở thành một nhân vật gây nhiều tranh cãi.

Xuất phát là một học giả bình thường, Peterson nhanh chóng vươn lên trở thành hiện tượng toàn cầu. Các bài giảng của ông thu hút hàng triệu lượt xem trên YouTube, sách của ông được dịch ra nhiều ngôn ngữ, xuất bản khắp thế giới. Hàng nghìn thanh thiếu niên xem ông như một người thầy tinh thần, dẫn lối họ tìm kiếm trật tự và ý nghĩa giữa sự hỗn loạn của đời sống hiện đại.

Tuy nhiên, sự nổi tiếng của Peterson không gói gọn trong sự ngưỡng mộ. Dù được xem là người đưa ra quan điểm thẳng thắn và giá trị trong mắt người hâm mộ, nhưng lại là “kẻ bảo thủ với tư tưởng cực đoan” theo góc nhìn của không ít nhà phê bình.

Vậy điều gì đã giúp cho một giáo sư tâm lý học bình thường thành nhân vật có tầm ảnh hưởng toàn cầu, khiến giới học thuật lẫn công chúng tranh luận nảy lửa? Trong bài viết hôm nay, hãy cùng mình khám phá những nét nổi bật trong cuộc đời và sự nghiệp của Jordan Bernt Peterson nhé.

Jordan Bernt Peterson sinh ngày 12 tháng 6 năm 1962 tại Edmonton, Alberta, trong một gia đình trí thức. Mẹ ông, bà Beverley, là thủ thư tại Cao đẳng khu vực Grande Prairie, còn cha ông là giáo viên trung học. Tuổi thơ của Peterson gắn liền với những buổi sáng cuối tuần tại nhà thờ Tin Lành địa phương.

Lớn lên ở một thị trấn nhỏ, Peterson sớm bộc lộ niềm đam mê đặc biệt với sách. Nhờ lời giới thiệu của một cô thủ thư tại trường, ông tiếp cận với nhiều tác phẩm của các tác giả như Ayn Rand, Aleksandr Solzhenitsyn, Aldous Huxley hay George Orwell, những tác giả có ảnh hưởng lớn tại Phương Tây. Có lẽ những tư tưởng về ý thức, trách nhiệm cá nhân, kỷ luật trong các tác phẩm này đã dần thấm nhuần trong tư tưởng của Peterson.

Điều đáng chú ý là ở tuổi 13, trong khi bạn bè đồng trang lứa còn mải vui chơi hay chỉ mới bắt đầu quan tâm đến thế giới xung quanh, Peterson đã say mê đọc những cuốn sách chính trị và triết học, những chủ đề vốn “khô khan” với trẻ em. Cũng nhờ vậy mà độ tuổi còn khá nhỏ, ông chọn gia nhập Đảng Dân chủ Mới Canada (NDP), một lựa chọn thể hiện sự quan tâm khá sớm đến đời sống xã hội và các giá trị công bằng. Tuy nhiên, đến năm 18 tuổi, Peterson rời khỏi Đảng vì những hạn chế trong tư tưởng của họ. 

Sau khi tốt nghiệp trung học năm 1979, Peterson học tại Cao đẳng khu vực Grande Prairie rồi chuyển tiếp lên Đại học Alberta, lấy bằng Cử nhân Khoa học Chính trị. Trong quãng thời gian này, ông làm đủ mọi loại công việc, từ nuôi ong đến phụ việc đường sắt, những trải nghiệm thực tế giúp ông thấu hiểu lao động, con người và hiện thực xã hội chân thực hơn.

Sau khi tốt nghiệp, Peterson dành một năm chu du khắp châu Âu. Khi đi qua những vùng đất còn tàn dư chiến tranh, ông liên tục bị ám ảnh bởi câu hỏi: “Điều gì khiến con người có thể tàn bạo đến vậy?”. 

Những trăn trở bản tính của con người đã đưa Peterson trở lại Đại học Alberta để lấy thêm bằng Cử nhân Tâm lý học năm 1984. Một năm sau, ông theo học Tiến sĩ tại Đại học McGill ở Montreal, tập trung vào tâm lý lâm sàng. Năm 1991, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ, làm việc hai năm liên tiếp tại bệnh viện McGill, tại đây ông nghiên cứu chủ yếu về vấn đề chứng nghiện rượu và ảnh hưởng của người nghiện rượu đến tâm lý trẻ nhỏ trong gia đình. 

Dù không thể khẳng định chính xác, nhưng có thể thấy tư tưởng của Jordan Peterson không xuất hiện ngẫu nhiên. Tư tưởng của ông được hình thành từ thuở nhỏ việc được tiếp xúc với tôn giáo, thông qua việc đọc, cùng những trải nghiệm thực tế buộc ông đối diện sự trần trụi của con người và đời sống. Tất cả đã trở thành nền tảng cho một học giả chọn đấu tranh cho những giá trị sống cốt lõi về ý thức và trách nhiệm cá nhân. 

Năm 1993, Jordan B. Peterson bắt đầu sự nghiệp giảng dạy tại Đại học Harvard với vị trí trợ lý, sau đó được bổ nhiệm làm phó giáo sư tâm lý học. Trong giai đoạn này, ông chuyển trọng tâm nghiên cứu từ chứng nghiện rượu sang tâm lý học nhân cách, mở rộng nghiên cứu sáng các lĩnh vực phức tạp hơn như tâm dược học, tôn giáo, hệ tư tưởng, chính trị và xã hội.

Cạnh bên nền tảng kiến thức sâu rộng về tâm lý học và chính trị, phong cách giảng dạy của Peterson cũng được sinh viên đánh giá là lôi cuốn và truyền cảm hứng, nhờ đó ông nhanh chóng trở thành một trong những giảng viên được yêu mến nhất tại Harvard. Năm 1998, ông được trao Giải thưởng Giảng dạy Levenson, một trong những danh hiệu danh giá nhất dành cho giảng viên xuất sắc của trường. Cùng năm đó, Peterson rời Harvard để gia nhập Đại học Toronto với tư cách giáo sư chính thức. Ông gắn bó tại đây hơn hai thập kỷ trước khi từ chức vào năm 2021 và được phong tặng danh hiệu Giáo sư danh dự.

Trong suốt quãng thời gian làm việc trong môi trường giảng đường, Peterson đã viết hoặc đồng tác giả hơn 100 công trình nghiên cứu, tập trung vào các chủ đề về nhân cách, niềm tin và ý nghĩa trong đời sống con người. Tuy nhiên thời điểm này, Peterson vẫn là một học giả tương đối lặng lẽ, cho đến một bước ngoặt… đã đưa tên tuổi Jordan Peterson vượt ra khỏi giảng đường và trở thành hiện tượng toàn cầu.

Năm 2016, Jordan Peterson trở thành tâm điểm chú ý khi công khai phản đối Dự luật C-16, một đạo luật của Canada nhằm bổ sung hai khái niệm “bản dạng giới” (gender identity) và “biểu hiện giới” (gender expression) vào Luật Nhân quyền, với mục tiêu bảo vệ người chuyển giới khỏi sự phân biệt đối xử.

Theo Peterson, dù dự luật mang ý nghĩa nhân văn, nhưng nó tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến “sự ép buộc ngôn từ”, buộc người khác phải sử dụng đại từ theo yêu cầu từng cá nhân. Trong loạt video đăng tải trên YouTube, ông lập luận rằng khi ngôn ngữ bị nhà nước kiểm soát, quyền tự do ngôn luận, nền tảng của một xã hội dân chủ, sẽ bị xói mòn.

Lập luận này nhanh chóng gây tranh cãi dữ dội. Một bộ phận công chúng và giới học giả ủng hộ ông, cho rằng mối lo ngại của Peterson là chính đáng. Ngược lại, nhiều ý kiến phản đối cho rằng ông hiểu sai và phóng đại vấn đề, bởi dự luật chủ yếu nhằm bảo vệ người chuyển giới trong môi trường làm việc và nơi công cộng, chứ không hề “ép buộc ngôn từ” như ông cảnh báo.

Dù tranh luận sôi nổi, dự luật vẫn được thông qua và phát huy hiệu quả trong việc bảo vệ quyền lợi cộng đồng chuyển giới. Tuy nhiên, chính sự kiện gây tranh cãi này đã giúp Peterson từ một giáo sư ít người biết đến trở thành nhân vật gây chú ý toàn cầu chỉ trong vài tháng, thu hút hàng triệu lượt xem trên YouTube và hàng trăm nghìn người theo dõi.

Thực tế, sự nổi tiếng của Jordan Peterson không đến nhiều từ lĩnh vực tâm lý học, mà chủ yếu nhờ ông “lấn sân” vào những chủ đề gây tranh cãi như chính trị, bản dạng giới hay phong trào nữ quyền đương đại.

Sự trỗi dậy của Peterson diễn ra trong bối cảnh phương Tây rơi vào một cuộc khủng hoảng căn tính sâu sắc. Những năm 2010 - 2020, làn sóng “woke”, làn sống của các “phong trào nữ quyền cực đoan” và “cộng đồng LGBTQ+ cực đoan” bùng nổ mạnh mẽ khắp các nước châu Âu và Bắc Mỹ. Ban đầu, đây là những phong trào hướng đến bình đẳng và tôn trọng sự đa dạng, nhưng theo thời gian, một bộ phận cực đoan đã biến chúng thành công cụ áp đặt tư tưởng, buộc người khác phải chấp nhận những quan điểm “đúng đắn về chính trị” (political correctness). Sau đó, đại dịch Covid-19 ập đến càng khiến khủng hoảng tinh thần và mất phương hướng lan rộng: nhiều người mất niềm tin, cảm thấy trống rỗng và lạc lõng trong một thế giới thay đổi quá nhanh.

Như một phản ứng tự nhiên, khi một hệ tư tưởng cực đoan lan rộng, xã hội sẽ xuất hiện những người phản biện, tìm cách khôi phục lại giá trị cân bằng. Trong làn sóng ấy, nhiều gương mặt nổi bật xuất hiện như Andrew Tate, Ben Shapiro, nhưng Jordan Peterson đặc biệt hơn cả nhờ nền tảng học thuật vững chắc trong lĩnh vực tâm lý học và cách diễn đạt đầy sức thuyết phục, lý lẽ vô cùng chặt chẽ. Chủ đề mà Jordan Peterson chia sẻ rất rộng bao gồm chính trị, ý nghĩa sống, trách nhiệm cá nhân và hành trình tìm lại trật tự trong hỗn loạn, những điều mà nhiều người trẻ, đặc biệt là nam giới, đang tuyệt vọng tìm kiếm.

Về chính trị bản dạng giới, Peterson nhiều lần phản đối việc nhà nước ép buộc người dân sử dụng đại từ nhân xưng theo yêu cầu cá nhân (chẳng hạn they/them hay ze/zir: những đại từ trung tính dành cho người không xác định giới tính là nam hay nữ). Ông cho rằng điều này không chỉ xâm phạm quyền tự do ngôn luận, mà còn đi ngược lại nền tảng sinh học, nơi giới tính không thể bị xoá bỏ hoàn toàn để thay thế bằng khái niệm bản dạng. Quan điểm này khiến ông bị cáo buộc là thiếu tôn trọng cộng đồng LGBTQ+, nhưng Peterson khẳng định ông không kỳ thị giới tính hay có định kiến, mà chỉ bảo vệ quyền nói lên sự thật theo lý trí, dù sự thật ấy có thể khiến người khác khó chịu.

Đối với phong trào nữ quyền đương đại, Peterson thừa nhận vai trò lịch sử của nó trong việc giành quyền bình đẳng cho phụ nữ, song ông cho rằng một số nhánh cực đoan đã chuyển trọng tâm từ “bình đẳng cơ hội” sang “bình đẳng kết quả”. Theo ông, việc phủ nhận sự khác biệt tự nhiên giữa hai giới và áp đặt mô hình nam nữ giống hệt nhau không giúp xã hội tiến bộ mà ngược lại, làm gia tăng chia rẽ và khiến cả hai giới đều tổn thương.

Peterson cũng phản đối văn hóa “political correctness”, xem đây là một hình thức “kiểm duyệt tinh vi” đang bóp nghẹt tư duy phản biện. Ông cho rằng nỗi sợ bị đánh giá, “tẩy chay” hay gán nhãn phân biệt khiến con người ngày càng ít dám nói thật. Về lâu dài, điều này không tạo ra sự tử tế thực chất, mà chỉ khiến xã hội hình thành một thế hệ “giả vờ đúng đắn nhưng thiếu trung thực”.Chú thích: “Political correctness” hiểu đơn giản là “sự đúng đắn về mặt chính trị”: chỉ cách nói hoặc hành xử sao cho không xúc phạm hay kỳ thị bất kỳ nhóm người nào về giới tính, chủng tộc, tôn giáo hoặc xu hướng tính dục.)

Chính thái độ thẳng thắn, phản biện và sẵn sàng đối đầu với các giá trị được xem là “đúng đắn” đã khiến Jordan Peterson trở thành biểu tượng của “văn hóa phản kháng” (counterculture hero), đại diện cho những tiếng nói bảo vệ tự do cá nhân, lý trí và trách nhiệm đạo đức trong thời đại rối loạn giá trị. Hình ảnh của ông được nhiều người xem như một “triết gia hiện đại”, người truyền cảm hứng sống có mục tiêu, đặc biệt cho đàn ông đang mất phương hướng trong xã hội hiện nay.

Tuy nhiên, mặt trái của sự nổi tiếng ấy cũng khiến ông trở thành một nhân vật gây chia rẽ sâu sắc: Được ca ngợi như người khai sáng bởi nhiều người, nhưng cũng bị chỉ trích là bảo thủ, định kiến, thậm chí mang hơi hướng nam quyền. Những năm gần đây, Peterson ít xuất hiện công khai hơn. Trong một số cuộc phỏng vấn, ông chia sẻ muốn dành thời gian để nhìn vào bên trong, tập trung cho đời sống tinh thần, sau nhiều năm trở thành tâm điểm của những cuộc tranh luận toàn cầu.

Dù bị gắn nhiều mắc tiêu cực như bảo thủ hay cực đoan, nhưng khó ai có thể phủ nhận giá trị trong hệ tư tưởng mà ông đóng góp cho xã hội. Thông qua những bài giảng, cuốn sách và buổi diễn thuyết, Peterson đã giúp hàng nghìn người, đặc biệt là những người trẻ đang mất phương hướng, thay đổi cuộc sống, nâng cao ý thức về trách nhiệm cá nhân và tìm lại mục tiêu, kỷ luật trong đời sống hàng ngày.

Tư tưởng của ông hình thành từ sự giao thoa giữa nhiều dòng tri thức đương thời và cổ xưa, phải kể đến như tâm lý học lâm sàng, thần thoại, triết học, trải nghiệm lịch sử và quan sát xã hội thực tế. 

Ông kế thừa tinh thần truy tìm ý nghĩa trong khổ đau của nhà tâm lý Viktor Frankl, dám đối diện với “bóng tối” trong mỗi con người của Carl Gustav Jung, mối quan tâm của triết gia người Đức Friedrich Nietzsche hay tiểu thuyết gia người Nga Fyodor Dostoevsky về sự khủng hoảng giá trị trong thời hiện đại.

Tư tưởng của nhà văn, nhà sử học, nhà viết kịch người Nga Aleksandr Solzhenitsyn về trách nhiệm đạo đức trước cái ác và quyền lực cũng để lại dấu ấn sâu sắc trong ông. Peterson đọc nhiều tác phẩm, nghiên cứu sâu cách tiếp cận của các nhà tâm lý học, từ đó kết hợp kinh nghiệm cá nhân để hỗ trợ các bệnh nhân vượt qua khủng hoảng tinh thần và xây dựng hệ tư tưởng vững chắc, mang sắc màu của riêng ông. 

Đó lý do những chia sẻ về triết lý sống của ông mang đến sức mạnh cho những người xung quanh. Chẳng hạn như, đối với vai trò và trách nhiệm của mỗi cá nhân trong đời sống thường nhật. Peterson đặc biệt nhấn mạnh, con người không thể chờ đợi xã hội hay chính quyền “sửa chữa thế giới”, mà phải bắt đầu từ việc “dọn dẹp căn phòng của mình trước tiên”, một ẩn dụ cho việc thiết lập trật tự nội tâm, kỷ luật, hành động có trách nhiệm bắt đầu từ chính mình.

Với đàn ông, ông kêu gọi họ cần nhận lấy trách nhiệm, trưởng thành và trở thành người bảo vệ cho gia đình và cộng đồng, thay vì buông xuôi hoặc né tránh vai trò của mình. Theo Peterson, khi người đàn ông sống có mục tiêu, kỷ luật và dám đối mặt với khó khăn, họ không chỉ cứu lấy bản thân mà còn tạo nên sự ổn định cho xã hội.

Với phụ nữ, ông nhìn nhận họ là người giữ gìn sự ấm áp và cân bằng tinh thần trong gia đình, có khả năng kết nối và nuôi dưỡng, nhưng cũng cần ý thức được quyền tự chủ, giá trị cá nhân và vai trò quan trọng trong việc định hình thế hệ kế tiếp. Ông không cho rằng hai giới phải giống hệt nhau, nhưng nhấn mạnh sự khác biệt giữa nam và nữ là nền tảng tự nhiên giúp họ bổ trợ lẫn nhau trong việc xây dựng một gia đình và xã hội lành mạnh.

Nhờ cách kết hợp giữa kiến thức học thuật sâu sắc và thông điệp thực tiễn, Peterson trở thành một trong số ít học giả có khả năng chạm đến cảm xúc lẫn lý trí của công chúng. Những lời khuyên của ông, dù vẫn luôn gây tranh cãi, nhưng đã mang lại nhiều người cảm giác được định hướng và khích lệ để bắt đầu thay đổi từ chính bản thân họ.

Vào năm 1999, Peterson xuất bản công trình học thuật đầu tiên “Bản đồ của ý nghĩa: Kiến trúc của niềm tin” (Maps of Meaning: The Architecture of Belief). Cuốn sách là kết quả của hơn một thập kỷ nghiên cứu, trong đó ông kết hợp tâm lý học, thần thoại học và tôn giáo học để lý giải cách con người kiến tạo ý nghĩa và niềm tin. Dù mang tính học thuật và phức tạp, tác phẩm này đã đặt nền móng cho toàn bộ hệ tư tưởng của ông, cuốn sách được biết đến rộng rãi hơn, khi Peterson nổi tiếng.

Đến năm 2018, ông xuất bản “12 Quy luật cuộc đời: Thuốc giải cho hỗn loạn” (12 Rules for Life: An Antidote to Chaos), đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp và khẳng định sức ảnh hưởng lớn mạnh của ông. Đây là tác phẩm nổi tiếng nhất của ông. Tác phẩm bao gồm 12 nguyên tắc sống, trong đó Peterson nhấn mạnh kỷ luật, trách nhiệm, lòng can đảm và sự trung thực với bản thân. Cuốn sách nhanh chóng trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, bán hàng triệu bản và được dịch ra hơn 50 ngôn ngữ. Cuốn sách nhận được đánh giá khá tốt về chất lượng cũng như ý nghĩa mà Peterson truyền đạt. 

Năm 2021, ông tiếp tục ra mắt “Vượt lên trật tự: 12 quy tắc tiếp theo cho cuộc đời” (Beyond Order: 12 More Rules for Life), mở rộng và đào sâu hơn những tư tưởng đã được trình bày trong cuốn sách trước. Mặc dù cuốn sách này không nổi tiếng như cuốn “12 Quy luật cuộc đời: Thuốc giải cho hỗn loạn”, nhưng nó cũng đạt thứ hạng khá cao khi xuất bản.

Là con người không một ai có thể tránh khỏi những thử thách của đời sống, Jordan Peterson không ngoại lệ. Là người thường xuyên giao giảng về việc tìm kiếm ý nghĩa giữa hỗn loạn, đến một thời điểm chính ông phải đối diện với những biến cố sâu sắc trong cuộc đời mình.

Sau thành công vang dội của “12 Quy luật cuộc đời: Thuốc giải cho hỗn loạn”, Peterson trở thành một hiện tượng toàn cầu. Hàng triệu người tìm đến ông như một người thầy, dẫu vậy danh tiếng đã mang theo vô số áp lực. Việc liên tục xuất hiện trước công chúng, phải đối mặt với tranh cãi, chỉ trích và những cuộc tranh luận gay gắt xoay quanh quan điểm của mình. Giữa cơn xoáy đó, vợ ông được chẩn đoán mắc ung thư nghiêm trọng, khiến tinh thần ông kiệt quệ. Ông rơi vào trạng thái và mất ngủ kéo dài.

Để đối phó với chứng mất ngủ và căng thẳng, Peterson được kê thuốc an thần nhóm benzodiazepine. Tuy nhiên, phản ứng phụ khiến ông rơi vào tình trạng phụ thuộc thuốc và suy kiệt thể chất. Ông phải trải qua quá trình điều trị kéo dài tại Nga và Serbia, phải thay đổi hoàn toàn chế độ ăn uống và lối sống. Peterson chuyển sang chế độ ăn gần như chỉ gồm thịt và muối, phương pháp mà ông gọi là “chế độ ăn tránh bệnh miễn nhiễm”, vốn do con gái ông thực hiện trước đó để bảo vệ sức khỏe. Dù nhận nhiều chỉ trích từ giới chuyên gia dinh dưỡng, ông vẫn kiên trì thực hiện.

Bằng ý chí kiên định và kỷ luật sắt đá, dần dần sức khỏe của Peterson phục hồi, ông nhanh chóng trở lại với việc thuyết giảng  và các hoạt động công chúng. Một lần nữa, nhờ việc vượt qua khủng cá nhân, trải nghiệm giúp ông minh chứng điều ông giảng dạy và viết lách. 

Nhìn chung, Jordan Peterson là một nhân vật có tầm ảnh hưởng vừa gây tranh cãi, ông được nhận đình là một trong những trí thức công chúng nổi bật nhất của thế giới phương Tây đương đại. Phía ủng hộ đề cao ông. Như nhà phê bình văn hóa Camille Paglia từng gọi ông là “nhà tư tưởng Canada quan trọng và có ảnh hưởng nhất kể từ Marshall McLuhan”, trong khi nhà kinh tế Tyler Cowen nhận xét Peterson là “trí thức công chúng có ảnh hưởng nhất ở phương Tây”. Với nhiều người hâm mộ, ông  được xem như một “tiên tri thế tục” trong thời đại mà họ cho là chủ nghĩa tuân thủ và kiểm duyệt đang lên ngôi.

Ngược lại, không ít người chỉ trích Peterson là kẻ bảo thủ, cực đoan và đầy mâu thuẫn. Giáo sư Ira Wells của Đại học Toronto từng gọi ông là “giáo sư của những chuyện vớ vẩn”, còn cây bút Tabatha Southey của tạp chí Macleans mỉa mai ông là “người thông minh của những kẻ ngu ngốc”. Một số nhà phê bình cho rằng Peterson sử dụng “lớp vỏ học thuật” để hợp thức hóa những quan điểm lỗi thời. Và dù có sức ảnh hưởng mạnh mẽ, nhiều luận điểm của ông vẫn bị xem là gây chia rẽ, thậm chí nguy hiểm, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến giới tính, tự do ngôn luận.

Jordan Peterson từng khẳng định mình không thuộc bất kỳ hệ tư tưởng chính trị cố định nào, dù trong nhiều phát biểu, ông thể hiện rõ xu hướng ủng hộ chủ nghĩa tự do cổ điển (classical liberalism), nơi tự do cá nhân, trách nhiệm và trật tự xã hội được đặt ở vị trí trung tâm. Ông phản đối chủ nghĩa cực đoan nhưng cách ông đưa ra quan điểm lại  khiến nhiều người liệt kê ông vào đội ngũ những người đàn ông cực đoan.

Bất chấp nhiều chỉ trích gay gắt, Jordan Peterson vẫn là một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn ở phương Tây. Những cuốn sách của ông như “12 Quy luật cuộc đời: Thuốc giải cho hỗn loạn” được bán ra hàng triệu bản, giúp hàng triệu người trên thế giới tìm thấy ý nghĩa, kỷ luật và định hướng sống giữa thời đại khủng hoảng giá trị và niềm tin.

Dù gây nhiều tranh cãi, không thể phủ nhận rằng Jordan Peterson là một học giả sâu sắc, uyên bác và sở hữu tư duy phản biện mạnh mẽ, người dám đối diện với những vấn đề nan giải trong xã hội hiện đại. Chính sự trung thực trí tuệ và tinh thần dấn thân không ngừng nghỉ ấy đã khiến ông trở thành một biểu tượng đặc biệt: một trí thức vừa bị phản đối, vừa được tôn vinh, nhưng chắc chắn không thể bị phớt lờ.