IKIGAI có thể là rất sai?

IKIGAI, là một từ trong tiếng Nhật với ý nghĩa là như “lý do của sự tồn tại”, “lẽ sống” hay “lý do để thức dậy mỗi sáng”, và giờ được thường được biết đến là một hướng dẫn để tìm kiếm một công việc hoàn hảo. Một công việc mà ta vừa làm điều mình yêu thích, vừa phát huy được năng lực, đồng thời đáp ứng nhu cầu của xã hội và tạo ra thu nhập đủ.

IKIGAI là một lời hứa hẹn về công việc mang lại cả sự giàu có lẫn thỏa mãn nội tâm, và giống như một nguồn cảm hứng bất tận, khiến ta luôn hăng say, không bao giờ mệt mỏi hay chán nản. 

Về lý thuyết hẳn là IKIGAI không sai phải không? Một định hướng giúp chúng ta tìm thấy công việc hoàn hảo cho đời mình. Và dường như bạn chỉ cần cố gắng một lần và sau đó hạnh phúc sẽ đến và ở lại với bạn mãi mãi?

Có thể đó không phải là những điều mà những bài viết về IKIGAI viết ra một cách rõ ràng, nhưng dường như đó luôn là điều mà phần lớn những người đọc hay tìm hiểu về IKIGAI, bao gồm cả chính mình, cảm nhận như vậy. Dường như chúng ta đề vướng vào cái bẫy của lời hứa hẹn về một “công việc hoàn hảo”.

Về lý thuyết, IKIGAI không sai, nó là một hướng dẫn để chúng ta tham khảo khi tìm kiếm một công việc tốt. Nhưng khi IKIGAI được xem là con đường duy nhất để đến hạnh phúc, bạn sẽ dễ rơi vào cảm giác bị giam cầm bởi chính sự kỳ vọng. Bạn tin rằng chỉ một lựa chọn đáp ứng đủ bốn tiêu chí mới xứng đáng, và mọi phương án khác đều “chưa đủ tốt” và mình chưa thể hạnh phúc được.

Hãy thử tưởng tượng bạn làm bài toán xác suất với các thông số tượng trưng như sau: tỷ lệ tìm được một công việc đáp ứng được nhu cầu xã hội và mang lại thu nhập cao sẽ là 1/100; tỷ lệ tìm được công việc mà đáp ứng được tiêu chí là công việc của bạn yêu thích cũng là 1/100 và tỷ lệ tìm được công việc mà bạn có thể làm tốt cũng là 1/100.

Kết hợp cả ba tiêu chí này tỷ lệ tìm được công việc hoàn hào của bạn là:

1/100 × 1/100 × 1/100 = 1/1.000.000

Oh nó là tỷ lệ mua trúng vé số độc đắc . 

Nếu bạn cảm thấy tỷ lệ 1/1.000.000 quá thấp, thì hoàn toàn có thể cân nhắc bớt đi một tiêu chí—ví dụ bỏ yêu thích công việc, chỉ tập trung vào thu nhập cao và nhu cầu xã hội. Khi đó, xác suất sẽ là

1/100 × 1/100 = 1/10.000

Dù 1/10.000 vẫn là con số nhỏ, nhưng rõ ràng dễ chạm tới hơn so với 1/1.000.000.

Vậy nếu bạn không tin vào vé số, thì cũng nên cân nhắc xem có đáng để dốc hết kỳ vọng vào “công việc hoàn hảo” với xác suất 1/1.000.000 hay không, hay nên linh hoạt giảm bớt yêu cầu để mở rộng cơ hội tìm được công việc phù hợp hơn.

Đương nhiên, thứ mà tôi nói chỉ là ví dụ, chứ thực tế tôi cũng không biết tỷ lệ tìm kiếm công việc hoàn hảo đáp ứng cả 4 tiêu chí IKIGAI là bao nhiêu nữa, có thể sẽ cao hơn với một người đa tài hay thấp hơn khi mà thị trường lao động ngày càng cạnh tranh khắc nghiệt hơn. Nhưng hẳn bạn đã hiểu ý của tôi. 

Tôi không nói với bạn về việc rằng công việc như vậy không tồn tại, tuy nhiên nó sẽ khó khăn và bạn cần biết về điều này để lựa chọn cách lựa chọn công việc. Và hạnh phúc của bạn có thể đến từ một lựa chọn khác thay vì chỉ là IKIGAI. 

Có lẽ bạn cần một ai đó nói với bạn rằng công việc thành công và hấp dẫn thế nào đi nữa cũng có đầy những khoảng thời gian khó khăn và cảm giác chán nản. 

Jensen Huang, CEO của Nvidia, công ty đầu tiên trong lịch sự vượt mức vốn hóa thị trường 4.000 tỷ USD, người mà bạn hẳn sẽ coi là người có công việc hấp dẫn nhất hành tinh cũng phải thừa nhận trong bài phát biểu của mình: “Tôi không yêu mọi ngày trong công việc... mỗi năm cũng có lúc tôi không hạnh phúc về công ty…”.

Vậy thì liệu IKIGAI có thể giúp bạn tìm thấy một việc mà bạn luôn cảm thấy hào hứng?

IKIGAI đang chỉ đề cập tới 4 yếu tố cơ bản để tìm kiếm công việc với một lời hứa hẹn ngầm định ẩn dưới đó. Nhưng một công việc hoàn hảo thực sự chỉ có vậy? 

Có lẽ, mô tả về một công việc hoàn hảo nó sẽ cần “phức tạp” như thế này:

Một công việc vừa đủ thử thách để cảm thấy thú vị và cũng đủ dễ dàng để cảm thấy thoải mái và tự tin; nó có sự gắn kết vừa đủ để cảm thấy thuộc về công việc, và để lại cho bạn vừa đủ thời gian riêng để có thể làm việc tập trung và hiệu quả.

Thời gian làm việc vừa đủ để bạn có thể hoàn thành công việc nhưng vẫn đủ rảnh rỗi để được nghỉ ngơi và thư giãn hoặc công việc đó phải khiến bạn đủ đam mê đến mức không cần nghỉ ngơi và thư giãn bởi bạn không cần cảm thấy mình cần phải làm việc. 

Công việc ấy mang lại cho bạn cơ hội đóng góp đủ nhiều để cảm thấy mình có giá trị, và đủ niềm vui để bạn có thể luôn luôn mỉm cười. Công việc hoàn hảo đó cũng giúp bạn kiếm được đủ tiền để có thể trả hết các hóa đơn… mà vẫn còn dư dả.

Ngay cả những công việc tốt nhất cũng có sự đánh đổi nhất định. Khi bước vào tuổi trung niên, ta có thể nhận ra mình vẫn đang sống theo mong muốn của cha mẹ. Hoặc tệ hơn, nhận ra chúng đã trám răng cho người khác trong 20 năm bởi vì một ai đó 17 tuổi (và đó liệu thực sự là tôi?) quyết định rằng trở thành nha sĩ là nghề nghiệp tốt nhất thế giới. Chúng ta đã gia nhập "thế giới thực", thế giới của sự thỏa hiệp. 

Dù ai ai cũng nói “vươn tới đỉnh cao”, nhưng đến cuối ngày, chúng ta luôn cảm thấy mệt mỏi đến nỗi chỉ cần vươn tới ghế sofa và nằm nhoài trên đó thôi cũng đã là điều tuyệt vời lắm rồi.

Mà đó chỉ là nói về xoay quanh công việc còn chưa tính tới cuộc sống cá nhân, gia đình yêu thương của bạn nữa. Một công việc “hoàn hảo” “thực sự” phải đáp ứng tất cả những điều này và có thể thêm nhiều điều khác nữa. 

Và cuộc sống vốn là nhiều giai đoạn đôi khi yêu cầu bạn phải tập trung ưu tiên hơn cho gia đình và những người thân yêu trong cuộc đời bạn.

Vậy đó IKIGAI là một hướng dẫn về cách lựa chọn một công việc và chúng ta thường lãng mạn hóa nó và gán cho nó một “hứa hẹn” ngầm về một hoàn hảo giúp bạn luôn cảm giác luôn hứng khởi không có cảm giác bị ép buộc phải đi làm, sự giàu có, sự chắc chắn an tâm về công việc hay ý nghĩa của cuộc sống mãi mãi. 

Nếu ta cứ ôm mộng tìm đến giao điểm tuyệt đối ấy, sẽ có lúc bạn nhận ra mình đang đuổi theo một viễn cảnh bất khả. Công việc không thể nào “mãi mãi hoàn hảo” trước những biến động không ngờ: thay đổi tổ chức, nhu cầu gia đình, chính bản thân mình cũng thay đổi theo từng giai đoạn. Khi đặt công việc trên ngai vàng của sự hoàn hảo, mình và bạn dễ mắc kẹt trong thất vọng, vì cứ so sánh thực tại với một tấm gương không bao giờ xước xát.

Nguồn tham khảo:

(*) Phần mô tả về công việc hoàn hảo được mình lấy phần lớn từ cuốn sách “Tiền của bạn hay cuộc sống của bạn” - Your Money Your Life.