Chào các bạn lời chào đầu tiên của mình. Có lẽ với những người trẻ 20 - 30 tuổi còn quá ít quan tâm tới sức khoẻ thì những vấn đề liên quan đến y tế thường ít được quan tâm. Mình nghĩ biết chút về bệnh cũng như được uống thuốc gì cũng là quyền lợi của bản thân vì suy cho cùng tất cả mọi thứ đều do mình lựa chọn, sự nghiệp, tình yêu và cả sức khoẻ. Mình thấy vấn đề y tế khá ít trên động nhện nên mình sẽ chia sẻ ít nhiều những thứ mình đã học được trong suốt thời gian qua nha.
Tổng quan chung
Khởi đầu là bài viết về vấn đề nóng nhất hiện nay: Covid-19 và vaccine. Ai ai cũng biết vaccine tiêm vào để mình không bị nhiễm bệnh. Nhưng vì vaccine Covid quá nóng hổi và thời buổi tin tức bay nhanh hơn vận tốc ánh sáng nên mình thấy nhiều thông tin lệch lạc lại được tuyên truyền khá nhanh. Đơn cử như là tiêm vaccine có trường hợp tử vong thì hàng loạt các bài về nó gây hoang mang dư luận phần nào. Liệu vaccine có hiệu quả như lời đồn, vaccine có nguy hiểm không? Mình sẽ giải đáp sơ lược ở đây nhé.
Vaccine nói nôm na là, đưa kháng nguyên không còn đặc tính gây bệnh hoặc loại vật chất vào đó (thành phần của tác nhân) vào cơ thể mình để tự sản xuất kháng thể miễn dịch lại tác nhân gây bệnh đó. Khi mình bị nhiễm loại virus nào đó thì bản thân sẽ miễn dịch bằng cách sản xuất ra kháng thể. Các tế bào trong hệ thống miễn dịch có nhiệm vụ là diệt các tế bào nhiễm bệnh và ngăn không cho các tế bào khác bị tấn công. Sau đó chúng có khả năng ghi nhớ cao nên khi gặp phải tác nhân tương tự thì cơ thể sẽ tự động phản ứng lại và giảm thiểu tối đa virus gây bệnh cho chúng ta. Vaccine chỉ là giúp mình tạo miễn dịch chủ động mà không cần phải mắc nhiễm bệnh đó.
Vài đặc điểm của vaccine:
Tiêm vaccine không đồng nghĩa sẽ không mắc bệnh. Như các bạn hiểu về vaccine, cơ thể chúng ta tự thiết lập hàng rào bảo vệ cơ thể khi chúng xâm nhập. Nhưng mỗi cá thể là khác nhau và lượng kháng thể sinh ra liệu đủ để cơ thể chống chọi hay không. Do đó virus vẫn có khả năng xâm nhập cơ thể (tất nhiên), không biểu hiện bệnh (hàng rào tốt), hoặc có nhưng rất nhẹ (hàng rào tốt nhưng chưa đủ) hoặc vẫn có các triệu chứng nặng (hàng rào chưa được thiết lập - dù bạn có tiêm đủ hay không đủ mũi nhưng cơ thể không sản xuất đủ kháng thể). Ngoài ra, Covid đang lộng hành với nhiều chủng biến thể mới và ô la, mỗi ổ khoá chỉ có một chìa khoá, nếu như virus thay đổi ổ khoá của chúng thì vaccine chỉ có 1 mã vật chất di truyền, tức một chìa khoá, may mắn thì vẫn mở được ổ khoá mới, không thì vaccine sẽ vô hiệu với biến chủng và chúng ta vẫn mắc bệnh như thường nhé. Số liệu gần đây cho thấy có tới 50% số người ở Israel đã tiêm chủng đủ 2 mũi nhưng vẫn mắc chủng covid mới. WHO vẫn đưa ra khuyến cáo đeo khẩu trang dù đã tiêm đủ 2 mũi vaccine. Vaccine không phải là tối ưu nên mong là các bạn đừng chủ quan nhé.
Hiệu lực vaccine. Các bạn có tự hỏi tại sao có loại vaccine chỉ tiêm một lần trong đời nhưng có những số khác tiêm hàng năm (vaccine cúm). Vaccine cũng có hiệu lực của nó. Đôi khi chúng ta phải tiêm lại vì cơ thể không còn ghi nhớ để tạo kháng thể chống tác nhân gây hại nữa. Vaccine Covid hiện nay chưa đánh giá được hiệu lực vaccine vì thời gian nghiên cứu còn quá ngắn. Vậy nên các bạn cũng đừng quá vội mừng là tiêm xong mình sẽ không bị trong tương lai. Có thể vài ba năm mình cũng cần phải tự đi tiêm lại đấy.
Tiêm vaccine bị sốt, đau, mỏi, nhức đầu. Vâng đây là những triệu chứng bình thường của tiêm vaccine nói chung và vaccine Covid nói riêng. Những dấu hiệu kia chứng tỏ là cơ thể bạn đang vận động để tạo ra kháng thể đấy, đừng lo lắng quá nhiều nhé. Nếu như các bạn sốt quá thì có thể uống paracetamol dạng sủi cũng được nhé. Đừng lạm dụng các thuốc này trước khi tiêm ngừa vì có thể giảm khả năng tạo kháng thể của chính mình đấy.
Sốc phản vệ. Đây là cái mà các bạn đang thấy khá nhiều trên báo đài thông tin về một vài người đang khoẻ mạnh nhưng lại không may khi tiêm vaccine. Sốc phản vệ là cơ thể đáp trả với dị nguyên đưa vào cơ thể một cách quá mức dẫn đến giãn mạch gây tụt huyết áp nặng, đặc biệt là co khí quản dẫn đến ngột thở. Sốc phản vệ không riêng gì vaccine covid đâu các bạn à, nó xảy ra rất nhiều, đồ ăn thức uống, thuốc, đặc biệt là tất cả các dạng thuốc đường tiêm chích. Tỷ lệ xảy ra khá là hiếm. À mà để phòng tránh nhiều trường hợp khác, các bạn phải tự nhận biết mình có cơ địa dị ứng như thế nào, đặc biệt dị ứng thuốc hay bất kỳ thành phần nào thì hãy cẩn trọng hơn và báo với nhân viên y tế nhé. Hiện tại có 2 thành phần của vaccine nếu bạn có dị ứng thì nên cẩn trọng: Polyethylene glycol (PEG, macrogol), Polysorbate 80. Tuy nhiên chưa có khuyến cáo cụ thể nào về vấn đề này nên các bạn sau khi tiêm thì cần ở tại chỗ ít nhất 30 phút để được xử lý kịp thời.
Tiếp theo là mình sẽ liệt kê vài đặc điểm của từng loại vaccine dưới đây. Mình sẽ nói sơ qua gai protein của virus covid cho mọi người dễ đọc bài viết dưới hơn nha. Gai protein khiến chúng nhìn như những quả chôm chôm vậy, hẳn các bạn đã thấy rất quen thuộc đúng không. Những chiếc gai này giúp chúng bám được vào tế bào vật chủ (con người), giải phóng bộ gen của chúng vào tế bào và gây bệnh. Do đó tất cả các vaccine hiện nay đều giúp chúng ta tạo hàng rào bảo vệ để ngăn chặn hoạt động của những chiếc gai đó. Vaccine phân loại dựa trên cơ chế tạo ra chúng. Mình không đưa ra các so sánh các loại vaccine với nhau nhé, các bạn có thể tìm hiểu thêm.
Vaccine Astrazeneca được ra mắt và chào đón gần như là sớm nhất trong các loại vaccine. Vaccine này cũng như 2 loại SputnikV của Nga và Johnson&Johnson của Mỹ được sản xuất theo dạng Viral Vector Vaccine. Cơ bản là, mình sẽ đưa 1 vật chất di truyền mã hoá 1 thành phần của virus vào cơ thể để cơ thể nhận biết và tạo kháng thể. Vật chất đó không phải virus nên không thể tự vào cơ thể được mà cần phải có 1 vector đưa vào đích. Vector trong toán học có định hướng, thì vector trong sinh học cũng tương tự vậy, họ dùng một loại virus vô hại nhưng có thể đi vào trong cơ thể mang theo vật chất di truyền, ở đây là ADN mã hoá gai protein của chúng. Mấy con virus kia được chắc chắn là không gây hại cho vật chủ, nó chỉ có nghĩa vụ đưa mảnh ADN gai protein kia vào các tế bào trong cơ thể, sau đó các tế bào sẽ nhân bản những vật chất di truyền này. Hệ thống miễn dịch của chúng ta sẽ được kích hoạt và tạo kháng thể để chống lại chúng. Sau này, khi chúng ta tiếp xúc với Covid thật thì cơ thể sẽ tấn công được ngay lập tức và virus Covid sẽ khó gây bệnh cho chúng ta hơn.
Vaccine Pfizer được ra đời gần như song song với Astrazeneca nhưng hiện tại Việt Nam mình chưa được sử dụng. Vaccine này có cơ chế là Encapsulated mARN vaccine. Điểm khác biệt đầu tiên so với dạng trên là họ cũng sử dụng một mảnh vật chất di truyền nhưng là dạng ARN thông tin mã hoá gai protein của Covid. Điểm khác biệt thứ hai là họ không sử dụng 1 loại virus vector nào để đưa vào cơ thể mà thay vào đó là đưa mảnh này vào trong những giọt chất béo (lipid droplets) và sau đó được tiêm vào cơ thể. Tương tự, cơ thể chúng ta sẽ nhận biết những vật chất lạ đó và kích thích tạo ra kháng thể để chống lại các tác nhân trên.
Việt Nam đang có vaccine được đưa vào thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3 và sau đó sẽ được cấp phép lưu hành nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn. Điều hơi thiệt thòi là giai đoạn bùng phát dịch lại quá sớm mà vaccine của chúng ta đang hoàn thành gần như công đoạn cuối cùng. Vaccine được làm dạng Subunit Vaccine. Ở đây cơ chế cũng khá tương tự các loại vaccine trên là dùng 1 đoạn vật chất di truyền trên gai protein của virus, sao chép nhân lên trong dòng tế bào chọn lọc, sau đó được tách lấy protein, làm sạch và thêm các bước khác để thành vaccine. Điểm khác biệt là dùng dòng tế bào để nuôi cấy vật chất di truyền tạo protein luôn chứ không đưa vật chất di truyền vào virus vector hay giọt lipid. Sau đó vào cơ thể cũng sẽ giúp chúng ta tạo ra kháng thể chống lại virus.
Vaccine của nhà Trung Quốc được xuất làng cũng khá nhanh và cùng một cơ chế truyền thống lâu đời lịch sử vaccine: virus bất hoạt. Nghe tên thì chắc các bạn cũng hiểu được nó là gì rồi đấy. Nó có thể là virus, hoặc loại vật chất nào đó gây bệnh nhưng đã được bất hoạt bởi các tác nhân như nhiệt độ, chất hoá học nên không còn khả năng gây bệnh hoặc sinh sản. Vaccine Sinopharm chứa kháng nguyên của Covid nhưng đã được bất hoạt, khi đưa vào cơ thể mình sẽ giúp cơ thể tạo ra kháng thể tương ứng với kháng nguyên đó. Tuy nhiên vì nó đã bị bất hoạt thì khi vào cơ thể chỉ là những tác nhân ngoại lai vô hại nên dễ bị cơ thể phân huỷ và đào thải nhanh, khả năng cảm ứng miễn dịch cho cơ thể không cao. Do đó dạng truyền thống này cần được tiêm nhắc nhiều lần để cơ thể tạo kháng thể.
Trên đây là vài điểm mình đã tổng hợp lại để cho các bạn hiểu sơ qua về vaccine nhé. Tạm thời mình dừng ở đây, ăn ngủ nghỉ ngơi để còn tiêm vaccine nữa. Chào thân ái!!!
P/s: các thông tin trên không phục vụ cho việc nghiên cứu học thuật và có thể còn nhiều thiếu sót mong các bạn bỏ qua. Những tài liệu tham khảo mình sẽ để link dưới đây nhé.
Nếu các bạn được tiêm vaccine, hãy tiêm vì nó có lợi cho bạn, cho gia đình bạn, cho cả xã hội và tương lai sau này của chính bạn đó nhé <3.
