"... Họ tạ ơn Chúa vì có Hitler bởi nếu ông ta không đưa quân xâm lược châu Âu thì đàn ông Ireland vẫn ở nhà, vừa đứng xếp hàng vừa gãi mông chờ nhận trợ cấp thất nghiệp. Vài gia đình hát: Ý a ý a ý a Ý a ý a ý a Chúng tôi cóc quan tâm đến Anh hay Pháp Tất cả những gì chúng tôi quan tâm là sự tiến bước của Đức."
(Trích "Tro tàn của Angela")
"Tro tàn của Angela" là quyển hồi ký của nhà văn Frank McCourt (1930-2009), kể lại cuộc đời của ông từ những ngày còn bé. Ông sinh ra đúng ngay khi Đại khủng hoảng kinh tế thế giới bắt đầu năm 1929. Để rồi, tất cả những chông gai cuộc đời, những gì bần hèn nhất, nghèo khó nhất, đau thương nhất, và bi thảm nhất của cái thời cuộc đó, ông đều đành phải đưa tay ôm trọn.
Gia đình ông là người Ireland tha phương cầu thực ở xứ Mỹ, nay cũng đành trở về quê nhà với hai bàn tay trắng vì tình trạng thất nghiệp kéo dài. Về lại với quê hương Ireland, có gia đình và người thân nơi đó, hy vọng rằng cha của Frank có thể tìm được một công việc ổn định, để mà nuôi 6 chiếc miệng ăn.
Nhưng rồi, đàn ông thì vẫn xếp hàng dài dài đi lãnh trợ cấp thất nghiệp. Còn các bà mẹ phải lê thân đến những Hội Thánh để cầu xin một chút quần áo lương thực, cho các con của mình.
Và điều cay đắng nhất trên đời là con người ta reo hò, và vui mừng khi chiến tranh nổ ra, và tung hô Hitler như một ân nhân, vì nhờ gã phát động chiến tranh mà nước Anh phải gấp rút tuyển quân tứ phía, để tăng gia sản xuất phục vụ cho quân ngũ. Và thế là cánh đàn ông Ireland đã có việc làm để gửi tiền về cho gia đình của họ...
Cuộc Đại khủng hoảng có quay trở lại một lần nữa? Có thể! Và có thể đó sẽ là một cuộc Đại khủng hoảng đau thương nhất, và bi thương nhất kể từ khi loài người xuất hiện trên quả địa cầu này.
Lúc đó, ta phải làm sao? Và bây giờ, ta biết phải làm gì đây???

HOÀNG PHÚC

Thời sự quốc tế Kinh tế xã hội