HIỆU ỨNG THIÊN LỆCH KẺ SỐNG SÓT: GIỎI VÀ XUẤT CHÚNG

Đã bao nhiêu lần bạn thấy một bài báo có tựa đề kiểu như "5 bước đơn giản giúp bạn thư giãn" , "8 điều người khởi nghiệp cần biết", "Những phương pháp luyện tập của Ronaldo" hay "những bài học rút ra từ cuộc đời của Elon Musk'......chưa?

Hẳn là bạn đã thấy rồi. Những cái tiêu đề thật hấp dẫn như vậy chính là cách kích thích người xem truy cập vào link ngay lập tức. Và trong cái thời đại "mì ăn liền" này, con đường nào được cho là càng ngắn dẫn được đến thành công thì càng nhiều người đi trên con đường ấy. Vậy đúng sai, lợi hại của quan niệm này là như thế nào?

CON NGƯỜI - HAY HÌNH ẢNH PHẢN CHIẾU CỦA ĐA PHƯƠNG TIỆN

Có một loại hiệu ứng tâm lý cực mạnh gọi là "Tự kỷ ám thị". Có bao giờ bạn tự hỏi tại sao những quảng cáo trên TV luôn có những thông điệp kiểu như: "Nhãn hiệu X - chuyên gia số 1 hàng đầu ở Việt Nam" hay là "Nhãn hiệu X - người bạn mà bạn có thể hoàn toàn an tâm và tin tưởng" chưa? Không có một người tâm lý bình thường nào lại đi tin vào cái điều ngớ ngẩn ấy cả. Tuy nhiên, bất cứ người nào có tâm lý bình thường cũng đều sẽ bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng "tự kỷ ám thị". Nói nôm na , thì hiệu ứng ấy được khái quát như sau: "Cái gì lặp lại quá nhiều lần thì cũng sẽ đều trở thành sự thật" Những slogan quảng cáo rất ngắn gọn, rất ấn tượng, lặp đi lặp lại xen giữa nhiều chương trình yêu thích của bạn và hey-nhìn-lại-xem bạn đã tin vào điều đó, ít nhất là trong vô thức rồi đấy!

Những cái tít về phương pháp hay cách thức gặt hát được các thành tựu cũng vậy. Nó xuất hiện mỗi ngày, trên top của những trang báo lớn, hiện ra vô số trên newfeeds của facebook, là tiêu đề những quyển sách bán chạy nhất , và chỉ cần một vài recommend nghe ngọt tai, yeh, bạn sẽ chỉ đọc và tin tưởng hoàn toàn.

Và nhìn lại bản thân mình xem, bạn đã tin vào bao nhiêu những bài báo như vậy, bạn đã áp dụng và làm theo bao nhiêu thứ? 

Ừ, VẬY THÌ SAO? ĐÂU CÓ ĐIỀU GÌ XẤU TRONG VIỆC TIN TƯỞNG NHỮNG THỨ NHƯ VẬY !!

Survivorship bias, hay còn được gọi trong tiếng Việt với cái tên Thiên lệch kẻ sống sót, là một hiệu ứng tâm lý học nói về việc chúng ta đã tin tưởng quá mức vào những phương pháp mà được cho là những người thành công đã áp dụng. Trong khi đó quên rằng những người thất bại cũng áp dụng cách thức tương tự.

Nghe có vẻ sốc não đấy, nhưng sự thật là như vậy, chúng ta hãy xem một ví dụ bất kỳ, chẳng hạn như quay lại với " phương pháp tập luyện của Ronaldo" chẳng hạn. 

Ronaldo là một trong những tượng đài vĩ đại của bóng đá đương đại. Trong suốt nhiều năm liền, cuộc đua song mã cho danh hiệu FIFA D'or Ballon ( Quả bóng vàng Fifa - dạnh hiệu được cho là cao quý nhất với một cầu thủ ) giữa anh và Lionel Messi đã được nhắc đến như là một trong những cuộc cạnh tranh căng thẳng nhất lịch sử bóng đá thế giới. Thậm chí, nó còn được sánh ngang với những cuộc chiến tay đôi kinh điển khác như Nike-Adidas hay Pepsi-CocaCola.

Trên sân bóng, Ronaldo nổi tiếng với một tốc độ kinh hoàng ,những cú sút uy lực , cơ thể mạnh mẽ và lối đá máu lửa. Anh cũng là một trong những người có body đẹp bậc nhất làng túc cầu. Và điều quan trọng là, anh đạt được tất cả điều này sau khi đã nỗ lực tập luyện không mệt mỏi để xóa đi hình ảnh của một cậu bé còm nhom mà Sir Alex Ferguson đã từng đem về sân Old Trafford. Big transformation! 

Thật ra, việc luyện tập cơ bắp là thứ có thể tiệm cận hình mẫu nhất khi có đúng phương pháp. Thế nhưng, sau nhiều năm, vẫn chỉ có 1 Ronaldo, không có thêm bất kì ai có cùng đẳng cấp về cơ địa như anh xuất hiện và gặt hái được thành tựu trong làng bóng đá (trừ Messi, tuy nhiên, hẳn là Messi không luyện tập như Ronaldo đâu nhỉ ). Vậy thì, vấn đề nằm ở đâu?

Đã có hẳn một chuyên ngành học tại Canada nghiên cứu về Ronaldo, ngành học này nghiên cứu về cơ thể con người bẩm sinh của anh - không phải là phương pháp mà anh áp dụng trong tập luyện. Và ,sau một thời gian số liệu thống kê của trường đại học này đã cho thấy một kết quả đáng kinh ngạc:

Bản thân Ronaldo sinh ra đã có một bộ xương vững chắc hơn ngừơi bình thường, điều này cho phép anh thực hiện những pha giảm tốc độ và ngoặt bóng nhanh hơn. Hơn nữa, bắp chân của Ronaldo có cấu tạo rất dị biệt, những dây chằng và bó cơ được sắp xếp hoàn hảo giúp anh tăng lực shoot lên cao hơn người bình thường. Đồng thời, điều này cũng là một lợi thế hoàn hảo cho việc anh bật cao hơn hẳn những cầu thủ khác để tạo nên những bàn thắng bằng đầu ngoạn mục.

Vậy thì....

Nếu bạn tập luyện như Ronaldo

Bạn sẽ định làm gì với bộ xương của mình?

Và chắc là bạn sẽ thực hiện phẫu thuật với bó cơ và dây chằng của mình để sắp xếp lại chúng giống như Ronaldo chứ??

Đó chính là vấn đề? Có những thứ bạn phải thừa nhận là đã được ấn định sẵn cho những cá thể riêng biệt ngay từ khi sinh ra. Nếu bạn muốn hơn ngừơi cùng tập luyện chung phương pháp với bạn, hãy xem xét sự bẩm sinh của mình. Có thể khi luyện tập với phương pháp Ronaldo, cơ thể bạn sẽ được cải thiện, còn để bản thân được giống Ronaldo, lúc ấy quyền hạn đã nằm ngoài tay bạn.

Điều nguy hiểm hơn là, như đã nói, đây là một ví dụ về sự luyện tập, nơi mà cơ bắp có thể tiệm cận nhau khi được áp dụng chung phương pháp, vậy thì đối với những ví dụ khác, đặc biệt là trong tâm lý, điều này sẽ gây hại như thế nào? Đặc biệt là khi xây dựng thế giới quan, những ý niệm lệch lạc như thế này thật sự rất nguy hại.

SURVIVOR BIAS VÀ NHỮNG CUỐN SÁCH SELF-HELP

Tôi đã từng rất thích Adam Koo, và bây giờ cũng vậy. Những quyển sách về làm giàu hay phương pháp học tập của ông đều được viết rất hay và hấp dẫn đáng kinh ngạc. Bản thân Adam Koo luôn làm chúng ta tin rằng; "Thứ tài sản quý giá nhất trong con người là não bộ, và tuyệt vời hơn , chúng ta có sự khởi đầu không chênh lệch nhau quá lớn và não bộ còn là thứ ta có thể tự tôi luyện và giúp nó trở nên mạnh mẽ". Việc Adam Koo trở thành Best-seller số 1 của Châu Á đã cho thấy nó thuyết phục người nghe đến như thế nào. Tôi không phủ nhận luận điểm ấy, nhưng cái chính là tôi muốn phân biệt rạch ròi giữa GIỎI và XUẤT CHÚNG, bạn có thể giỏi ở một mức độ nào đó khi áp dụng hầu hết các phương pháp của người thành công, nhưng xuất chúng là một đẳng cấp khác, nó thuộc về giới hạn bẩm sinh. 

Adam Koo từng có 1 câu chuyện rất thú vị. Nó đại diện cho thứ mà anh gọi là Tư Duy Triệu Phú. Câu chuyện của Richard Branson.

Khi 2 vợ chồng Richard đi nghỉ mát ở đảo Beef thuộc quần đảo Virgin vào năm 1980. Chuyến bay nội địa của ông đến Puerto Rico bị hủy. Nếu bạn là ông ấy, hẳn là bạn đã tìm một chỗ nào đấy thật êm ái, sau đó cảm thấy bực bội và chửi rủa cả ngày. Còn Branson, ông đã làm gì?

Branson đã thuê một chiếc máy bay tư với giá 2000$. Sau đó đi vòng quanh sân bay và bán vé với giá 39$/người. Lập tức, vé của ông hết sạch. Như vậy, Branson không chỉ giải quyết được vấn đề của mình mà còn kiếm được thêm tiền. 

Và khi trên máy bay có 1 câu nói bâng quơ rằng: "Hãng hàng không dã chiến này cũng được đấy chứ, thêm một vài dịch vụ nữa là đủ tiêu chuẩn rồi", Branson đã lóe lên một ý tưởng. Và trong suốt những năm còn lại của thế kỉ XX, người ta đã thấy British Airways mất đi vị thế độc tôn trong ngành hàng không của mình. Đứng song hành với họ là Virgin Airways, một tập đoàn non trẻ được dẫn dắt bởi vị chủ tịch đầy mạo hiểm Richard Branson. Và chính điều này cũng đã mở ra cho Richard một chương mới trong đời, nơi dẫn đến cơ nghiệp bạc tỷ của ông.

Bạn có nghĩ Richard luyện tập, luyện tập để đợi máy bay hỏng???

Đó chính là vấn đề,có những người đã có tiềm năng kinh tế từ thời còn tấm bé. Warrent bán cổ phiếu và thu lãi 200$/ tuần từ năm 13 tuổi. Adam Koo mở sàn nhảy lưu động thu nhập cao hơn nhiều GV đang đứng lớp dạy anh trên ghế trường cấp 3. Tony Hsieh (CEO Zappos công ty được Amazon mua lại với gía 1.2 tỉ $) mở tạp chí cho học sinh và kinh doanh khuy in hình theo yêu cầu trong thời gian đang đi học. Bạn thấy đấy, đôi khi ta nên nhận ra giới hạn của bản thân. Nó không phải là việc gì đó quá xấu đâu!

Nên nhớ về may mắn như là một vật phải trả giá, nó không miễn phí, bắt  gặp người bạn yêu trong đời cũng là một cái giá, đọc được quyển sách thay đổi đời bạn cũng là một cái giá, mọi thứ đều có giá! Do vậy, việc những người xuất chúng kia may mắn ở một thời điểm nào đó trong đời (kể cả là sau khi phải chịu vô số thiệt thòi và bất hạnh khác) khi bắt gặp được một chân lý hay gặp được một người nào đó làm họ hiểu ra vài điều và thoát khỏi bế tắc một cách vô tình - hẳn là thứ không luyện tập được. Và việc họ không đề cập đến chuyện này trong những bài nói chuyện của mình, có lẽ là do, nó vô tình đến độ người ta còn không cần phải nghĩ đến nó. Đó là may mắn! Và chính sự may mắn đó đã góp phần cho họ lên đỉnh cao!

Vậy nên, đừng hoàn toàn nghĩ rằng bạn có thể thật sự giống hình mẫu khi cố gắng bắt chước họ. Tiến bộ, tôi đồng ý, nhưng gặt hái được thành quả như họ, không, % đạt được điều đó là ~ 0%. 

Thực ra, bạn cũng không cần phải xuất sắc như họ. Bạn sinh ra như một bản chính, đừng chết như một bản sao. Tận hưởng cuộc sống của mình và cho dù nó không thật sự vĩ đại, hãy làm nó đẹp nhẹ nhàng theo cách riêng của nó !

Đó mới là gía trị đích thực - thứ không có quyển self-help nào có thể dạy cho bạn.

~ Vũ Tuấn Hùng ~