Thật kỳ lạ khi một số nhà sư phát triển khiếu hài trong một điều kiện kỷ luật khắc nghiệt, thiếu thốn Internet và meme. Tôi sẽ thử mô tả lại trải nghiệm cá nhân khi đi qua môi trường “khắc nghiệt” đó.

Thông thường, bạn dễ bắt gặp những kiểu hài như:

Pun - nói lái, chơi chữ, đa nghĩa, thường bị cho là hài low effort (thiếu sáng tạo), dad jokes (hài nhạt cho trẻ em)

Reference - móc vào một sự kiện hoặc nhân vật phổ biến trong cộng đồng

Đây là những kiểu hài 4 dễ: dễ tạo - dễ viral - dễ copy - dễ gán vào sản phẩm, là chất liệu hài chính cho content đại trà. Nó giải quyết được 2 nhu cầu là dễ hiểu và dễ nhại lại để có cảm giác bắt trend, theo kịp cộng đồng. Bạn có thấy, hài của các thiền sư thường không ở 2 dạng này không? Cái họ dùng không cần đến Internet, thú vị hơn nhưng cũng khó hơn:

Observational - kết nối logic những chi tiết bình dị, ít ai để ý thành một sự thật gây bất ngờ ngay lập tức, sau đó là một chút “khai sáng” để ngẫm nghĩ ở hậu vị.

Ở một số quốc gia như Mỹ, sự tự do biểu đạt và thói quen bắt chuyện người lạ, small talk đã khiến hình thức châm biếm dí dỏm kiểu observational được ưa chuộng đến nỗi, người ta cho rằng, nó đồng nghĩa với một bộ não khỏe mạnh.

Hãy tưởng tượng bạn có nhiệm vụ dùng các khối thuốc nổ để phá hủy một chung cư khổng lồ với hàng tỷ phòng.

Có người đặt nổ ở những vị trí ngẫu nhiên, ít tính toán, tuy có kết quả nhưng lâu và tốn kém. Nhưng có người sẽ tổng hợp kinh nghiệm và đưa ra tiên đoán về kết cấu, độ chịu lực để có thể phá hủy nhiều phòng nhất trong lần nổ tiếp theo. Anh ta sẽ làm “những người đặt nổ ngẫu nhiên” ồ lên thích thú khi mô tả sự liên quan của cái sàn ở phía đông và cái trần ở phía tây cách đó hàng chục căn phòng. Đó là ẩn dụ của việc lĩnh hội và hệ thống kiến thức. Điều này lý giải một số nhà khoa học có khiếu hài observational trong lĩnh vực chuyên môn của họ.

Tôi trải qua cái thời mà khi người ta rảnh ở trạm xe hay phòng khám, khi không có smartphone, họ sẽ ngồi im và nhìn vào … hư không, nghĩ vẩn vơ về bản thân, một điều hiếm thấy ngày nay. Quá trình introspection (truy vấn bản thân) này được gia cố thêm bằng khả năng tập trung thời tôi còn ở các thiền viện. Có lẽ nó đã giúp hình thành một thế giới quan logic mang bản sắc cá nhân.  Điều này lý giải cho cuốn sổ ghi chép mà rapper và các cây hài thường mang bên mình.

Đối với những hành giả nghiêm túc, thiền định không xây dựng hệ thống như vậy, nhưng có lẽ họ tiến dần đến trạng thái “ngày càng ít mâu thuẫn” với bản thân. Khi đó, sự “mâu thuẫn” trong tâm trí của người đời giống như một đoạn nhạc metal ồn ào, mà họ dễ dàng nhìn ra những sóng âm nhọn hoắt. Dựa trên phỏng đoán đó, thiền sư không hề hài hước mà chỉ đơn giản là phản chiếu lại một điều bình thường, giống như mặt trăng phản chiếu lại ánh sáng của mặt trời. Và khi ánh trăng đó chiếu rọi vào cái quần bị rách của người đời, không phải thiền sư, mà chính sự mâu thuẫn của người đời đã chọc cười chính họ. Điều này lý giải sự hài hước tột cùng lại xuất hiện trong một môi trường giới luật không cho phép đùa cợt.

Bài viết này thuộc series Hãy cẩn thận với Phật giáo nếu các bạn muốn xem nhiều hơn.