Dạo này mình thấy nhiều bạn trong cộng đồng LGBT không hiểu rõ về chính kiến thức LGBT nên mình sẽ chia sẻ một số kiến thức để mọi người có cái nhìn chung nhất về quá trình vận động phong trào LGBT (LGBT Movement) và phong trào nữ quyền (Feminist Movement). Mình xin mạn phép được sử dụng bài giảng của các anh chị trong Funfreedom - Tính nữ đỉnh cao - Tính nữ đỉnh cao
Đầu tiên, giới tính sinh học (sex) là các đặc điểm sinh học phân định rõ nam và nữ hoặc non–binary – phản nhị nguyên (intersex).
Intersex (Liên giới tính) là trường hợp có đặc điểm sinh học không phân biệt rõ là nam hay nữ. Cụ thể trường hợp này có thể có cả hai bộ phận sinh dục, không có bộ phận sinh dục nào hoặc hoocmon trong người không đủ để phân biệt là giới tính là nam hay nữ,…
Giới (Gender) là những đặc điểm, vị trí, vai trò, kì vọng,… của nam và nữ,… trong mối quan hệ xã hội. Ví dụ như nam giới sẽ phải cao to, tóc ngắn, mạnh khỏe, làm lãnh đạo,… còn phụ nữ sẽ phải yếu đuối, dịu dàng, tóc dài,…
Khuôn mẫu giới (gender stereotypes) là những mẫu hình giá trị, niềm tin được định sẵn quy định những đặc điểm, vai trò điển hình của nam và nữ. Là sự đánh giá của bộ phận lớn trong cả xã hội.
Ví dụ: tính nữ vĩnh cửu (phụ nữ dịu dàng, yếu đuối, hi sinh chồng con), chiến tranh không có một khuôn mặt phụ nữ (địa hạt chiến tranh từ bỏ tiếng nói của phụ nữ - mình sử dụng một tác phẩm nổi tiếng được giải Nobel văn chương của Svetlana Alexievich), phụ nữ phải sinh đẻ (câu chuyện về nếu bạn không đẻ được, bạn sẽ không phải là phụ nữ - non woman – The Handmaid’s Tale), …
Định kiến giới là nhận thức, thái độ và sự đánh giá thiên lệch, tiêu cực về đặc điểm, vị trí, vai trò và năng lực của nam và nữ. Là đánh giá của bộ phận nhỏ trong xã hội, thường mang tính chủ quan, tiêu cực.
Ví dụ: Phụ nữ không được hút thuốc, nam giới không được là giáo viên mẫu giáo, nam giới phải ga lăng với nữ giới, trọng nam khinh nữ, thằng đàn ông tính đàn bà, phụ nữ là tự nhiên, đàn ông là văn minh (thuyết nữ quyền sinh thái)…
Mỗi nước quan điểm về định kiến giới và khuôn mẫu giới sẽ khác nhau, giống như việc tình dục thì phụ nữ ở Việt Nam sẽ bị cấm đoán còn phương Tây sẽ cởi mở.
Bên cạnh phân biệt đối xử, định kiến giới và khuôn mẫu giới đã tạo nên sự bất bình đẳng giới. Vậy nên để trả lời cho bình đẳng giới là gì và làm sao để hết bình đẳng giới, mình nghĩ là sẽ làm giảm đi tối thiểu phân biệt đối xử, định kiến giới và khuôn mẫu giới.
Mình xin nói chút về giới, vì những thứ chúng ta thấy như đàn ông mạnh mẽ, đàn bà yếu đuối chỉ là một sản phẩm của xã hội (mình hay dùng từ diễn ngôn) – nó giống như cách các bạn trong cộng đồng đồng tính nam phân chia giữa hai giai cấp: TOP thì mạnh mẽ, đàn ông còn BOTTOM thì yếu đuối, đàn bà.
Mình dùng quan điểm của Butler về giới có tính chất trình diễn và Beauvoir về “người ta không sinh ra để là đàn bà mà trở thành đàn bà”.
Đầu tiên, mình đưa ra khái niệm tính dục (sexuality)
Định nghĩa SEXUALITY được thay đổi theo thời gian nhưng mình sẽ dùng định nghĩa mới nhất mình từng biết về tính dục để nói tới.
Nhà triết gia thiên tài của chủ nghĩa hậu hiện đại Michel Foucault cho rằng, tính dục là sản phẩm của diễn ngôn được tạo ra nhằm phục vụ khả năng hiệu chỉnh của quyền lực. (The History of Sexuality: Lịch sử của tính dục).
Nếu chúng ta tìm hiểu về lịch sử của bộ môn khoa học con người, chúng ta sẽ nhận ra ở mỗi thời kỳ quan niệm về tính dục là khác nhau. Foucault cho rằng người đồng tính được tạo ra ở thế kỷ 19, vì trước đó ở thời đại Victoria, đồng tính là một loại bệnh rối loạn tạm thời có thể chữa được nhưng đến thế kỷ 19 cùng với sự phát triển của khoa học con người, đồng tính mới được nghiên cứu đúng đắn và đến gần cuối thể kỷ 20, đồng tính mới được chứng minh hoàn toàn là một chủng loại thể hiện sự đa dạng của nhân loại, nhưng rõ ràng, ở Việt Nam ta cũng rất nhiều người cố gắng bác bỏ đi luận điểm quan trọng này và dùng diễn ngôn từ thời xa xưa ở Việt Nam để áp đặt, kỳ thị lên người đồng tính.
Do đó, thay vì câu hỏi tính dục là gì, Foucault cho rằng nên tìm hiểu tính dục được tạo ra như thế nào từ diễn ngôn, ai là chủ thể của diễn ngôn đó, nó diễn ra thời điểm nào và hướng đến mục đích gì?
Mình sẽ xin trình bày về tính dục theo diễn ngôn khoa học hiện đại.
Tính dục bao gồm 4 yếu tố:
Giới tính sinh học (SEX)
Bản dạng giới (Gender Identity): là cảm nhận bên trong của người đó là nam hay nữ hay một giới khác.
Thể hiện giới (gender presentation): thể hiện nhận dạng bên ngoài của một người nào đó: cử chỉ, cách ăn mặc, lời nói,…
Xu hướng tính dục (Sexual orientation): là hấp dẫn có tính bền vững về tình cảm và/hoặc tình dục hướng tới những người khác.
Bản dạng giới:
Cisgender (hợp giới): là người có giới tính sinh học trùng với bản dạng giới. Ví dụ như chúng ta giới tính sinh học là nữ và bản dạng giới là nữ.
Transgender (chuyển giới): là người có giới tính sinh học không trùng với bản dạng giới. Bản dạng giới là nam hoặc nữ. Ví dụ như Hương Giang Idol có giới tính sinh học là nam nhưng bản dạng giới là nữ.
Genderqueer là chỉ những người có bản dạng giới không là nam cũng như là nữ. Nó giống kiểu tôi có giới tính sinh học là nam nhưng tôi nhận ra mình không phải là nam cũng như nữ.
Thể hiện giới: Mọi người sẽ thấy nhiều trường hợp drag (drag queen và drag king) là trai thẳng nhưng muốn hóa trang thành nữ giới, hoặc ngược lại. Thể hiện giới không liên quan đến việc bạn có bản dạng giới hay xu hướng tính dục nào.
Xu hướng tính dục:
Heterosexual (dị tính) là hấp dẫn có tính bền vững về mặt tình cảm và tình dục với người khác giới. Ví dụ như nam thích nữ, hoặc ngược lại,…
Homosexual (đồng tính) là hấp dẫn có tính bền vững về mặt tình cảm và tình dục với người đồng giới.
Asexual (vô tính) chỉ sự không hấp dẫn hoặc hấp dẫn cực ít về mặt tình dục với người nào đó.
Bên cạnh đó còn có những khái niệm như người toàn tính, song tính, đa tính,…
Mình đã từng đưa ra một bài toán cho các bé trong Funfreedom và các bé bên CLB Tuyên Truyền bên ĐH Kinh tế quốc dân làm khi xác định nhân dạng của ai đó và giải mã chúng:
Homosexual, heteromantic, cisgender man
Bài toán trên mang đến sự thật là không phải ai cũng có xu hướng tình cảm (romantic orientation) trùng với xu hướng tình dục (sexual orientation) nên mình đã có phân tích dưới đây:
Bạn hoàn toàn có thể có xu hướng tình dục với một giới và có xu hướng cảm xúc với giới khác.
Ví dụ:
Bạn là người hợp giới nữ, có xu hướng tình dục với đàn ông và xu hướng tình cảm với phụ nữ thì nhận dạng của bạn được sắp xếp là: cisgender girl, heterosexual, homoromantic.
Bài viết của mình về sexual orientation và romantic orientation trên Funfreedom:
Cuối cùng, có rất nhiều định kiến dành cho cả LGBT lẫn phụ nữ vì cả sự thiếu hiểu biết của tất cả mọi người. Những định kiến xuất phát cả trong cộng đồng lẫn ngoài cộng đồng như bisexual sẽ bỏ người tình đồng tính đi lấy vợ, pansexual ai nó cũng yêu hay Top mà dương vật ngắn thì sẽ chỉ làm bottom thôi… Mình nghĩ LGBT Movement khá giống Feminist trong cách đòi quyền đó là cố làm tối thiểu định kiến giới, khuôn mẫu giới và phân biệt đối xử.
LGBT chắc chắn đang bị kỳ thị ở Việt Nam, nhưng thấy nó sẽ hay hơn khi LGBT hiểu hơn về bản thân và không còn kỳ thị nhau.
