Tôi đã viết một bài giải thích vì sao việc thừa nhận AI có thể thay thế mình lại khó đến vậy. Và bài viết lần này sẽ là sự thật mất lòng mà không có một giáo viên nào muốn đồng tình.

Bài viết hôm nay sẽ giới thiệu sâu hơn về AI, và phân tích vì sao giáo viên ngoại ngữ sẽ là nghề bị thay thế bởi sự phát triển này chỉ trong vài năm tới.

Hãy bắt đầu ngay với 3 yếu tố quan trọng mà AI sở hữu, nhưng bị hầu hết mọi người đang bỏ qua:

 1 – Dữ liệu lớn

Chắc chắn không có một con người nào có thể lưu trữ được kiến thức chuyên môn của nhiều ngành khác nhau. Không ai có thể giỏi sâu sắc cùng lúc nhiều lĩnh vực. Nhưng với khả năng của bộ nhớ máy tính, thì việc nhập dữ liệu của AI vượt trội so với người thông minh nhất thế giới. Điều này không có gì là lạ, nhưng nó cho thấy những dữ liệu kiến thức mà bác sĩ, luật sư hay giáo viên mất hàng chục năm thu nhặt, lại đều là thứ dễ dàng ‘đánh cắp’ vào một con chip.

2 – Khả năng tự cải thiện

Với tôi, người giàu có hay sinh ra ở vạch đích thực sự không đáng sợ. Nhưng người có khả năng tự cải thiện bản thân và biến đổi từng ngày mới là người sẽ bỏ xa vạch đích của những kẻ còn lại và đạt được nhiều thành tựu nhất. Chính những nhà sáng lập ChatGPT phải dùng cụm từ ‘scary self-improvement – khả năng cải thiện đáng sợ’ để mô tả về AI. Nhiều người không biết đến khả năng này, và vẫn cho rằng AI chỉ là thứ được lập trình theo dòng code và chỉ phụ thuộc vào dữ liệu đầu vào. Một giáo viên đọc kết quả của ChatGPT có thể cười và nói ‘vẫn còn kém lắm, chưa thay thế mình được đâu’. Nhưng có lẽ giáo viên đó không biết khả năng tự học của AI mà không cần phụ thuộc vào các yêu tố như một phần mềm bình thường khác. Và hôm nay thì chưa, nhưng ngày mai thế nào thì chắc chắn bạn sẽ bất ngờ.

3 – Tốc độ

Điều đáng sợ là AI không chỉ tự cải thiện, mà còn có thể tự cải thiện ở cấp số mũ. Nếu bạn biết sức mạnh của lãi kép trong tài chính, thì cũng sẽ hiểu sức mạnh của sự tự cải thiện này khủng khiếp thế nào. Tức là ngay lúc này nó vẫn còn nhiều vấn đề, nhưng thời gian mà nó vượt trội sẽ không tính theo đơn vị năm như giai đoạn trước kia của AI. Quãng thời gian cải tiến còn lại của AI sẽ nhanh gấp hàng chục lần so với tất cả các quãng thời gian phát triển AI từ trước kia cộng lại. Dự kiến có thể 2029 (tức còn 6 năm nữa) và 2050 sẽ là hai mốc quan trọng của AI.

Với mốc 2029 (tức vài năm nữa) dự kiến AI sẽ ‘đỗ’ kỳ thi có tên Turing Test. ChatGPT hiện tại chỉ là một sản phẩm xếp vào nhóm AI yếu (Weak AI). AI có khả năng nhận và xác định được thông tin, sau đó tổng hợp và suy luận để đạt được 1 mục tiêu. Khi học đủ và đỗ Turing Test, tức AI sẽ có khả năng khiến con người không thể đánh giá được một việc nào đó do người làm hay do máy làm. Lưu ý rằng không phải bài kiểm tra đánh giá độ chính xác của AI, mà đánh giá mức độ giống một con người của nó.

Đây là lý do mà Founder của OpenAI khẳng định họ không tiến tới thay thế Google. Cai mà họ tiến tới là giống một con người, chứ không phải một cái thư viện.

Sau đó 20 năm, AGI có thể tạm dịch là siêu AI (strong AI) mới là cột mốc thực sự biến đổi loài người. Nó có khả năng hiểu và học bất cứ thứ gì mà một con người có thể, tất nhiên một cách tự động mà không phải chờ từng dòng code lập trình. Nó có thể đối mặt với bất cứ một vấn đề nào mới lạ chưa từng có trong bộ dữ liệu, và tự đưa ra giải pháp cho vấn đề đó. Thậm chí nó có thể giải quyết mọi vấn đề mà con người chưa nhận ra hoặc chưa tìm ra giải pháp. AGI được dự kiến hoàn thiện sẽ có một trí thông minh vượt trội bằng với tất cả người thông minh nhất thế giới cộng lại.

Sự trỗi dậy này sẽ gây ra làn sóng thất nghiệp diện rộng bắt đầu ngay từ lúc này. Và lần đầu tiên trong lịch sử, những công việc trí thức phức tạp sẽ bị loại bỏ.

Chúng ta sẽ phân tích xem trong quá trình phát triển của AI, từng ngành nghề sẽ bị thay thế ra sao.

Thật hài hước là nhiều người sau khi thừa nhận sức mạnh của ChatGPT và các công cụ AI, lại đưa ra một kết luận ‘ngoại giao’ trấn an người nghe bằng khẳng định ‘ChatGPT sẽ không thay thế và cướp mất công việc của chúng ta đâu!’. Kể cả Bill Gates vẫn khẳng định rằng số lượng bác sĩ và giáo viên sẽ không bị ảnh hưởng bởi AI. Hay trong tất cả các tài liệu hiện tại đều khẳng định: giáo viên không thể thay thế bởi AI và robot được, chính chat GPT cũng khẳng định như vậy.

Kể cả như vậy, thì tôi vẫn muốn đưa ra những luận điểm cho thấy một thực tế hoàn toàn ngược lại:

Định nghĩa cơ bản:

Tức là nếu bạn đi học mà đến nơi không có một chút kiến thức nào được đưa ra, thì đó không phải là nơi có giáo viên. Kiến thức là lý do quan trọng nhất phải có.

Nếu bạn cần một nơi để giao tiếp xã hội, bạn có thể đi hội chợ, đến câu lạc bộ vẽ, và không có ai chịu trách nhiệm giảng bài cả. Còn nếu bạn muốn học kinh doanh và học vẽ, thì ở đó phải có giáo viên của 2 bộ môn này. Nếu bạn cần truyền cảm hứng, bạn sẽ đi bảo tàng hoặc tham gia tình nguyện, bạn không cần đi đến 1 địa điểm gặp 1 người suốt 12 năm để cảm nhận đam mê với ngành nghệ thuật.

Do đó, nếu trẻ em ở độ tuổi 6-17 tuổi không đến trường để học kiến thức, nhưng vẫn phải tới đó để cha mẹ không vướng bận thời gian quản lý, thì đó sẽ được gọi là nơi sinh hoạt cộng đồng, nhà trông trẻ…

Nếu thực tế là bố mẹ cho con đi học ko phải để đo đếm lượng kiến thức của con, mà là để yên tâm ít nhất con mình có một chỗ an toàn trong khi mình bận việc đi làm, hoặc vì muốn con học cách hành xử, thêm nguồn cảm hứng, tham gia hoạt động chung…; thì những người ‘giáo viên’ theo nghĩa này vẫn còn chỗ đứng quan trọng dù cho AI có phát triển thế nào.

Nhưng hãy khoan đi quá sâu vào ngành giáo dục, vì mục tiêu hôm nay là bàn về công nghệ và cốt lõi của việc dạy kiến thức. Ở phần sau, chúng ta cần tách biệt giữa một giáo viên dạy học sinh trong các trường học (nơi mà bao hàm cả 2 khái niệm dạy kiến thức và phát triển trẻ) và một giáo viên theo nghĩa dạy chuyên môn. Trong bài viết này, hãy cùng bàn về giáo viên tiếng Anh, tiếng Đức hay bất cứ ngoại ngữ nào ở các trung tâm và chỉ thuần là đi dạy ngoại ngữ (xin hãy tách biệt với các giảng viên tại các trường đại học, nơi mà họ vừa tham gia vào việc giảng dạy, vừa là nhà nghiên cứu ngôn ngữ).

—————–

Đầu tiên, hãy xét tới nhiệm vụ hàng ngày và năng lực giữa giáo viên và ứng dụng ChatGPT mới ra mắt 2022 (tức nó vẫn ở phiên bản thử nghiệm)

Khi tôi yêu cầu ChatGPT đưa ra danh sách trên, thì nó còn không quên để lại một câu kết luận:

Và hãy nhớ rằng, con bot này không thiết kế để nói chính xác nhất, mà nó được thiết kế để giống người nhất. Ở đoạn này, nó nói y hệt Bill Gates vậy. Mà tôi thì không thích cách nói ngoại giao và xoa dịu dư luận kiểu Bill Gates, vậy nên tôi hoàn toàn không tin ChatGPT ở câu này. Có thể ngay lúc này ChatGPT không thể thay thế 1 giáo viên. Nhưng một chuỗi sách, app, tài liệu điện tử, ChatGPT và Robot cộng lại thì có. Thậm chí, với khả năng của ChatGPT, tôi thấy rõ nó còn mở ra vô số cách ứng dụng mới mà học sinh chưa từng được hỗ trợ của giáo viên.

Nhưng hãy chậm lại, để cùng phân tích và bóc tách từng phần. Giáo viên hiện đang thực hiện các khâu sau: truy cập tài liệu (input) và có khả năng ghi nhớ + diễn giải dữ liệu (output), xác thực dữ liệu (đưa feedback cho học sinh). Và vì vậy, đây là những gì ngành này đang trải qua:

Từ xa xưa, việc truy cập được nguồn sách vở là đặc quyền không phải ai cũng có. Qua thời gian, việc tiếp cận với sách vở đã rút khoảng cách của việc phụ thuộc kiến thức vào con người.

Và số người có thể tự đọc sách để đạt được kiến thức mà không cần giáo viên tăng lên, với lượng tài liệu dễ tiếp thu và dễ hiểu được hơn, đồng thời số học sinh được học bởi giáo viên cũng tăng lên nhờ chi phí cho giáo viên được đài thọ bởi nhà nước khá ổn. Tuy nhiên do số lượng có hạn nên hàng chục người mới nhận được hướng dẫn của 1 người. Việc đưa feedback phản hồi hoặc cá nhân hoá chương trình học dạng 1-1 gần như quá đắt đỏ để giúp tăng tốc độ học.

Chúng ta đã có sách và thư viện, nhưng vẫn cần giáo viên. Chúng ta vẫn thiếu những công cụ chuyển giao kiến thức đủ để sự dễ hiểu trở nên phổ biến.

Sự xuất hiện của thị trường và công nghệ giúp chi phí học giảm đi khá đáng kể, nhưng nhu cầu sử dụng ngoại ngữ nhờ toàn cầu hoá lại cũng tăng lên. Đây là thời điểm mà các giáo viên tiếng Đức vừa tăng mạnh, lại vừa ngày càng cạnh tranh hơn, không chỉ bằng năng lực giáo dục với bài học chuẩn xác, có bằng cấp, mà còn bằng các khía cạnh về bài học thú vị, hoặc bằng marketing và hình thức học khác nhau.

Việc ra đời hàng loạt nền tảng học giá rẻ chỉ bằng 1 buổi học của giáo viên đã đẩy mạnh khả năng tiếp cận giáo dục của học viên mà không hề phụ thuộc giáo viên nữa. Các bạn sẽ thấy lượng người tự học càng ngày càng lớn nhờ hỗ trợ công nghệ và khả năng truy cập các nguồn tài liệu chuẩn xác, có chất lượng và thú vị hơn (ví dụ như youtuber). Có vẻ app và content creator khi được trao các công cụ mới, thì đang hỗ trợ việc truyền tải kiến thúc tốt và rất tốt. Việc này giúp lượng kiến thức được truyền tải càng dễ tiếp cận hơn nữa, và các dữ liệu được đưa ra càng rẻ và tốt hơn.

Tất nhiên đâu đó vẫn còn cần hỗ trợ của giáo viên cho quy trình học ở giai đoạn phản hồi trực tiếp, hoặc cho những học viên khó khăn trong tiếp cận nguồn tự học, nhưng con số này bị giới hạn bởi chi phí và là đối tượng tiếp theo bị thay thế.

Cho tới bước cuối cùng là đưa ra feedback được thực hiện ngày càng tốt bởi AI, thì đây là bước cuối cùng mà một giáo viên bị thay thế. Mức học sẽ được đưa về tiệm cận bằng 0, mà chất lượng và khả năng cá nhân hoá là vô cùng nhau chóng. Ở thời điểm này, nghề giáo viên sẽ còn phụ thuộc vào loại kiến thức nào của bạn mà chưa được tạo đủ dữ liệu cho AI, thì vẫn còn có thể duy trì. Còn nếu là những kiến thức như học ngoại ngữ thì đó là điều quá đơn giản để cải thiện.

——————

Tôi không nhìn ở góc độ một người dạy để nói rằng ngành giáo viên ngoại ngữ sẽ đi tiếp hay không. Tôi nhìn ở phía học sinh: cần kiến thức và cần tiến bộ nhanh nhất, rẻ nhất, tiện nhất. Việc dạy cần có chi phí, và vì vậy nó cũng phải tuân theo quy luật của giá cả và chất lượng. Chi phí của 1 giáo viên 1-1 hiện quá cao, và sẽ hạn chế  khả năng học của cả học sinh ở nước giàu lẫn học sinh vùng xa xôi. Một giáo viên robot sẽ làm tốt hơn. AI và công nghệ nói chung sẽ đưa 2 yếu tố để ngày càng cạnh tranh với con người: xuống mức giá cực thấp hoặc tiệm cận 0; và chất lượng cực đa dạng hoặc đồng đều cao.

Chúng ta đang thấy học sinh có cơ hội học với các app và web chỉ với mức giá 1 giờ làm việc của giáo viên. Với sự phát triển của AI thì quyền lợi được tiếp cận kiến thức sẽ trao tới cho cả phụ huynh và chính học sinh, và vì vậy chi phí học từ giờ sẽ vô cùng thấp. Học sinh có thể tiếp cận tới công nghệ trong mọi khâu từ soạn giáo trình, giải thích các kiến thức, cho tới nhận đánh giá.Khi AI phát triển ngày càng tiệm cận với người bình thường có tri thức, thì khả năng truyền đạt của robot AI có thể không những tốt mà còn vượt xa giáo viên nhờ sự tương tác nhanh chóng và khả năng truy cập nhiều kiến thức rộng lớn.

Tôi tin rằng tới đây, nhiều người vẫn không thể chấp nhận thực tại, và bằng cảm quan của mình, một giáo viên bằng xương thịt vẫn luôn đáng tin hơn với họ. Tuy nhiên, nhìn rộng hơn có thể việc sử dụng AI + robot thay thế giáo viên lại đạt ngoài kỳ vọng bởi các lợi thế của riêng nó:

Robot có khả năng đạt kiến thức chuẩn của trình độ quốc tế, đã được nghiên cứu và phát hành bởi ĐH quốc tế để đảm bảo dù bạn ở Anh, Mỹ hay VN đều có thể học cùng 1 phương pháp tiên tiến nhất, dạy bằng tiếng Anh chuẩn.Với robot, học viên đều được có quyền sử dụng như nhau. AI và robot không thiên vị con người với nhau, không phân biệt màu da hay ngoại hình, không có nguy cơ bạo hành trẻ em trong bí mật, không trù dập, không có nguy cơ quấy rối tình dục.AI và robot đảm bảo chất lượng bài học luôn đồng đều, nó không chấm sai điểm hay nhầm lẫn vì bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, bởi nó không bao giờ chia tay với một con robot khácTất cả kiến thức của robot thì phụ huynh đều có thể mở lại kiểm tra bất cứ lúc nào, bao gồm cả các phản ứng của con cái. Học sinh có thể học bất cứ khi nào, bất cứ ở đâu dù cả nhà đang du lịch…

Hãy cùng nhau thử đưa ra một viễn cảnh mà tôi gọi là tưởng tượng có căn cứ: Một người phụ nữ chia sẻ con họ có thể hoàn thiện chương trình đại học nhờ học cùng AI tập trung vào những môn mà nó thực sự thích thay vì mất nhiều thời gian ở trường. Đây cũng là thời điểm mà tuổi hoàn thiện đại học đều ở học sinh cấp 3, và học vấn trung bình của loài người là tiến sĩ.

Cơ sở của việc tôi cho rằng giáo viên dạy tiếng Anh, tiếng Đức hay bất cứ một ngôn ngữ nào sẽ dần mất đi là vì đây là nhóm học luôn lặp lại một lượng kiến thức, và giáo viên dạy ngoại ngữ đa phần chỉ xử lý liên quan đến dữ liệu từ vựng, ngữ pháp, và ngữ cảnh (ngữ cảnh là thứ gần đây ChatGPT đã làm được và tương lai sẽ làm tốt). Lưu ý rằng, với giáo viên ngoại ngữ, việc truyền tải văn hoá chỉ là điểm phụ và nó hoàn toàn có thể được làm tốt hơn bởi du lịch, truyền thông, youtuber và ẩm thực.

Cho tới 2023, các bạn giáo viên vẫn có thể sống tốt nếu chỉ dạy ngoại ngữ. Nhưng từ giờ, các bạn sẽ thấy mọi thứ dần khó khăn hơn. Công nghệ sẽ thay đổi vai trò của giáo viên, thay đổi phương thức truyền dạy và mở cuộc chơi cho tất cả mọi người từ phụ huynh, học sinh đến những người không chuyên. Homeschooling sẽ nở rộ kéo theo tất cả các môn học sẽ được tự động hoá. 

Tôi không làm ngoại giao, nên sẽ đủ thẳng thắn để nói rằng AI và robot sẽ và chắc chắn sẽ thay thế nghề giáo viên ngoại ngữ hiện tại. Nghề giáo viên nói chung có thể vẫn sẽ tồn tại như bây giờ, nhưng cũng sẽ dần biến đổi với nhiều kỹ năng phức tạp hơn.

Giáo dục có giá trị cốt lõi và đạo đức riêng, nhưng luôn phải đảm bảo sự truyền dạy tri thức cho thế hệ sau.

Đó là giáo dục của quá khứ.

Hiện tại giáo dục còn phải phát triển tư duy, tức học sinh đang dịch chuyển theo hướng khác. Vì vậy, nghề giáo viên ở mảng nào đó, mà nếu chỉ là đưa kiến thức đầu vào thì chắc chắn sẽ mất đi.

Nhưng cũng nhớ rằng: Máy tính ra đời, nhưng môn toán và giáo viên toán không biến mất. Tuy nhiên đánh giá học sinh dựa vào khả năng cộng trừ nhân chia thì không còn được coi là duy nhất nữa. Hơn lúc nào hết, đây là lúc để những ai đang và sẽ theo ngành giáo viên phải tự thảo luận thêm về những hướng đi sắp tới.

Những lập luận trên đây của tôi chắc chắn không phải từ một chuyên gia giáo dục. Tôi có những căn cứ của mình, nhưng chắc chắn cũng thiếu những căn cứ xác thực và không thể đoán được chính xác điều gì sẽ xảy ra. Tôi hy vọng mình sai và giáo viên vẫn có thu nhập tốt. Nhưng tôi cũng hy vọng mình đúng để giáo dục được mở rộng ra cho mọi trẻ em mà không bị giới hạn mở nhân lực hay chi phí.

Cuối cùng, tôi dự đoán rằng: Công nghệ sẽ mang tới một xã hội mà người học như tôi không những không cần giáo viên dạy ngoại ngữ nữa, mà sẽ sớm thậm chí không cần học ngoại ngữ nữa. Công nghệ sẽ phá tan rào cản ngôn ngữ để tôi có thể sống, học và làm việc bằng bất cứ ngôn ngữ nào mà không cần mất 10 năm đi học.

Dù chỉ là 1 trong những phương án, thì ít ra giáo viên vẫn có thể tiếp tục là một phương án đắt cho những đối tượng đặc biệt. Tuy nhiên, khi AI làm ảnh hưởng tới các ngành khác, ví dụ như điều dưỡng bị thay thế dần bởi robot, thì số lượng học viên sẽ tụt giảm nhanh chóng. Hoặc do các công cụ dịch quá tốt và nghề dịch biến mất gần như hoàn toàn. Hoặc ngành du lịch cũng không cần hướng dẫn viên. Hoặc đơn cử là du học sinh giờ đây có thể dùng công nghệ để thu âm bài giảng – chuyển voice thành text – từ text thành bài dịch cho họ chỉ trong vài giây, thậm chí gần như cùng lúc. Việc xoá bỏ rào cản ngôn ngữ của các ngành khác cũng cùng lúc xoá nhu cầu có giáo viên tiếng Đức hay tiếng Anh. Nhưng đây sẽ là câu chuyện khác mà chúng ta sẽ đi tiếp trong các bài viết thếp theo của Flownes.