Giáo dục giới tính Việt Nam: không biết phải cảnh tỉnh đến bao giờ?

Năm 2017.

Xe Tải nói khi hôn mình. Mình, 16 tuổi, tin sái cổ, ngây ngất trong tình yêu, được thoả mãn lòng ham muốn được là người đầu tiên hôn fuckboy tuổi 18.

Không lâu sau đó, tụi mình second base ở phim HD.

Chẳng lâu sau nữa anh ấy vô tình bô bô cái mồm flex là chị người yêu cũ đã trash talk mình ấy, chị ấy thổi lửa cho anh ở nhà vệ sinh nam tầng 5 của trường.

Và đương nhiên thổi lửa mà không hôn thì chỉ có trong phim Love and Leashes thôi chứ làm quái gì có trong đời thật, mình nổi điên lên.

Xe Tải nhắn cho bạn: “Bồ tao phát hiện ra vụ nói dối rồi.”

Youtuber Moe Adams, cựu fuckboy đã nói rất hay:

Bởi bạn là tinh chùng, à nhầm, binh trùng, à nhầm, trung bình của 5 người bạn tiếp xúc gần nhất mà. Mindset giống nhau thì đi cùng nhau, bao che cho nhau cả thôi. 

2 năm sau, ngày 26/7/2019, có một bài báo đã làm người đọc ngỡ ngàng về thực trạng tình dục học đường ở Việt Nam hiện nay, tựa đề “ Việt Nam đứng số 1 Đông Nam Á, số 5 thế giới về nạn phá thai” (1). Với mình, con số 39% học sinh hết lớp 12 từng quan hệ khá đúng và không có gì đáng bàn cãi, một con số khác đáng lo lắng hơn là 10% các em học hết lớp 9 đã từng quan hệ tình dục.

(Cập nhật 2023 theo báo Trạm Y tế phường Tam Phú: Bác sĩ CKII Đào Văn Thụ, PGĐ Trung tâm tư vấn SKSS & KHHGĐ, BV Phụ sản Trung Ương cho biết, mỗi năm Việt Nam có khoảng 30.000 ca nạo phá thai, trong số đó có tới 60-70% là ở độ tuổi học sinh, sinh viên, trong đó có khoảng 0.5% là ở độ tuổi vị thành niên. Việt Nam đang đứng thứ 5 trên thế giới về tỷ lệ nạo phá thai. (2))

Mình vẫn còn nhớ cảm giác shock ngang hông khi người yêu cũ khi mình học lớp 11 (lúc đó anh ta học 12) bảo rằng từng được bạn gái dẫn đi phim HD vào lớp 8. Đến đây thì các bạn đã nhận ra chưa ạ: phim HD chính là nhà nghỉ ngơi không cần căn cước công dân hay bằng lái xe, tụ điểm của các anh cấp 3 khi cần hú hí với những em gái (luôn đeo khẩu trang để che đi danh tính và sự ngại ngùng).

Bàn một chút về việc tại  sao con số 39% lại khá đúng và không đáng lo lắng. Thứ nhất là bởi vì 16 tuổi đã là tuổi hợp pháp để quan hệ, nếu có sự đồng thuận, theo luật Việt Nam (2). Thứ hai, bởi vì lứa tuổi này các em khỏe nhất, đẹp nhất, lại thêm lượng hormone giới tính trong người thì việc hành vi quan hệ thực sự cũng dễ hiểu. Mọi người có thể cho rằng đây vẫn là độ tuổi đi học và các em nên tập trung học hành đi thì tốt hơn. Thực sự là trường K cũng có một câu nói rất hay:

Mình cũng thấy câu này nói nghe thì văn chương lai láng nhưng lại tràn ra háng và rất xàm l*n, vì nó thể hiện sự ảo tưởng và kỳ vọng quá nhiều ở học sinh. 3 tháng biết lẫy, 7 tháng biết bò, 9 tháng lò dò biết đi, em chưa 18 mà đã được thầy cô kỳ vọng là công tư phân minh, thiên tài sắp xếp thời gian, ông hoàng networking, bà hoàng giải quốc gia, công chúa giải quốc tế, hot girl đứng đắn với lượng hormone tuôn trào, hot boy cân bằng học và yêu, ông tổ chọn trường, bà cố chọn ngành, mỹ nhân hoạt động ngoại khóa thì quả là ba chấm. Bảo sao bọn học sinh nó không ganh nhau từng 0.1 điểm GPA, 0.5 điểm IELTS, 1 điểm SAT và số follower trên nick insta cá nhân. Mình cho rằng, cái đáng lo lắng hơn cả không phải là việc em có quan hệ hay không mà là em có kiến thức để tự bảo vệ mình hay không. Việc này có thể kiểm tra bằng cách hỏi xem rằng: Bao nhiêu em biết sử dụng bao cao su? Ngoài bao cao su em có biết các biện pháp phòng tránh thai an toàn và khoa học khác? Các em biết gì về bệnh lây qua đường tình dục? Các em sẽ làm gì để tự bảo vệ mình nếu người yêu ép các em quan hệ tình dục để giữ gìn tình yêu, thậm chí là "chơi trần", vì như vậy cảm giác sướng hơn? Mình cho rằng các câu hỏi này có thể sẽ cho ra những kết quả không khả quan một chút nào vì thực sự nhà trường chưa quan tâm, bố mẹ thì ngại ngùng, xã hội cũng chưa có biện pháp thích đáng về giáo dục giới tính.

(Cập nhật 2023: Sau vụ cựu học sinh trường K lọt top Forbes 30 Under 30 từng quấy rối tình dục thì trường K đã ký kết thỏa thuận hợp tác với Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn và giải pháp tâm lý Psychub để triển khai hệ thống các Chương trình hỗ trợ sức khỏe tinh thần chuyên nghiệp trong Nhà trường. Đồng thời trường hứa sẽ tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức về pháp luật, sức khỏe, tinh thần, giáo dục giới tính, phòng chống hành vi quấy rối tình dục trong quá trình dạy và học. Có hiệu quả không thì để học sinh của trường đánh giá, mình ra trường rồi nên mình không cập nhật và ý kiến của mình cũng chẳng thể lay động được gì của trường)

Tiếp theo là con số 10% học sinh lớp 9 đã từng quan hệ tình dục. Mình cho rằng con số này rất bất ngờ nhưng cũng có độ chính xác cao. Căn bản vì lý do thời nay, nhờ các hoá chất trong thức ăn, các em ngày càng dậy thì sớm. Hơn nữa, trong thời đại internet phát triển, ở cấp 2, các em vừa tò mò mà kiến thức về tình dục có thể thấp hơn nhiều so với cấp 3, mà giờ đây chúng ta có thể đồng ý rằng hiểu biết tình dục của các em cấp 3 cũng chưa chắc là cao nên con số 10% này vẫn có thể tin được. Cái mình quan tâm hơn cả là tỉ lệ phá thai tuổi vị thành niên ở Việt Nam. Theo báo Pháp luật Việt Nam (3), tổ chức Y tế thế giới (WHO) xếp Việt Nam vào danh sách một trong năm nước có tỷ lệ phá thai cao nhất thế giới và là nước có tỷ lệ phá thai cao nhất châu Á. Cũng theo số liệu có được từ hai BV phụ sản lớn là BV Từ Dũ và BV Hùng Vương số lượng phụ nữ đến nạo phá thai những năm qua gần như không giảm. Theo đó, năm 2016, BV Từ Dũ tiếp nhận 27.154 ca phá thai, riêng sáu tháng đầu năm 2017, BV có 14.159 ca đến bỏ thai.  Trong đó, phá thai ở trẻ vị thành niên chiếm hơn 1.000 ca. Và đây mới chỉ là những ca chính thức. Theo bà Nguyễn Thị Hoài Đức, giám đốc trung tâm Dân số và Kế hoạch hóa gia đình, 70% những ca nạo thai bí mật được thực hiện trên trẻ từ 13 đến 19 tuổi (4). Những con số này thật sự làm chúng ta suy nghĩ: liệu tư tưởng giáo dục giới tính ở Việt Nam có quá lỗi thời hay không và chúng ta cần làm gì để thay đổi điều đó?

Trong bài báo trên, tiến sĩ Tâm lý Trần Thanh Nam đưa ra lời khuyên rằng phụ huynh và người lớn nên cởi mở và chấp nhận chuẩn bị giáo dục giới tính, tình yêu, tình dục cho con từ khi sinh ra. Tuy nhiên, đó là chuyện của tương lai. Còn điều gì có thể làm được ngay bây giờ không? Ai cũng hiểu rằng: tuổi tác càng cao, con người ta càng khó thay đổi. Bây giờ bạn có trách bố mẹ vì sao không cởi mở về giáo dục giới tính cho bạn có phải vô nghĩa không, khi mà họ đã đến độ tuổi tư tưởng ổn định, hướng dần theo hướng bảo thủ, rất khó để thay đổi? Và đó là chưa kể liệu họ có đủ kiến thức để truyền đạt lại cho bạn không khi mà họ cũng hưởng một nền giáo dục thiếu cởi mở như vậy. Thay vào đó, hãy tự gánh lấy trách nhiệm giáo dục giới tính cho chính mình. Bây giờ, ngay cả học sinh tiểu học cũng đã có thể sở hữu ít nhất một thiết bị kết nối mạng. Hãy tự trang bị kiến thức vì lỡ nếu xảy ra chuyện gì thì bạn là người gánh hậu quả lớn nhất chứ không phải bố mẹ bạn đâu. Như vậy, bạn vừa có thể bảo vệ tuổi thanh xuân của mình và sẵn sàng để sau này trở thành một người cha, người mẹ hiểu biết và cởi mở về tình dục với con cháu của mình.

Một con số nữa mà mình muốn đề cập đến chính là việc 20% học sinh cấp ba đã từng bị quấy rối tình dục học đường. Thực sự con số này thấp hơn những gì mình nghĩ bởi vì trong mấy ngày trước, khi bàn về chuyện cấp 3 với bạn mình, mình khá ngạc nhiên khi những câu chuyện về tình yêu tình dục xuất hiện với tần suất dày đặc, nhất là khi ở cấp ba mình không quen biết nhiều và chẳng hề nhiều chuyện đâu nhưng những chuyện ấy vẫn lọt đến tai mình. Mình nghĩ rằng học sinh cấp 3 hiện nay chưa thực sự nhận thức được tầm quan trọng của sự riêng tư cũng như chưa có đủ sự tỉnh táo để giải quyết những vấn đề trong tình yêu cũng như tình dục. Cách các em xử lí những vấn đề ấy sẽ thường xuyên là bằng việc tâm sự với bạn bè của mình. Người bạn của em, với sự tỉnh táo và nhận thức cũng chỉ bằng em thôi, sẽ khuyên rằng “Không sao đâu, nếu người yêu làm sai thì mày cứ mặc kệ cho yên chuyện”, sau đó sẽ hứa rằng sẽ giữ bí mật chuyện này nhưng thực tế, người bạn ấy sẽ kể cho một người bạn thân khác. Và thế là những câu chuyện cứ xoay vòng, xoay vòng, lan rộng, đến nỗi, có lần ở trường mình, hai người nọ ngủ với nhau mà cả trường đều biết. Nhận thức đã như thế, đằng này, một số người lại xem chuyện giường chiếu như một thành tích thứ thiệt và đem khoe với bạn bè mà không nghĩ rằng hệ quả đối với người yêu là gì.

Mình còn nhớ rằng một bạn nam nào đó đã kể với nhóm bạn của mình rằng bạn gái bạn ấy hẹn vô phòng rồi tự cởi cúc áo ra mời gọi bạn trai. Và đó là hồi cấp 2. Chuyện này lan đến tai mình thì người đọc cũng hiểu rằng nhóm bạn ấy giữ bí mật tốt cỡ nào rồi đấy. Và đó cũng là nhóm bạn đã cược với bạn trai cũ của mình hồi lớp 9 xem có tán được mình không, đó cũng là lý do mình chia tay bạn ấy, vì cảm xúc của mình không phải là trò chơi của các bạn ấy.

Bạn mình cũng đã từng dính tin đồn này, vậy nên mình cảm thấy, các em cấp 2 cấp 3 ngoài việc trang bị thêm kiến thức về tình dục thì hãy nâng cao ý thức về sự riêng tư của con người. Nếu thấu hiểu và tôn trọng sự riêng tư của mỗi người, chúng ta sẽ không bao giờ phải nghe đến những ca tự tử vì bị tung clip sex, tung ảnh sex nữa.

(Nếu có chụp, hãy che mặt và những điều có thể nêu danh tính của mình như hình xăm, vết sẹo, vết bớt v.v…)

Cuối cùng, mình thực sự mong rằng bài báo này sẽ là hồi chuông cảnh tỉnh cho giáo dục Việt Nam. Mong rằng giờ này năm sau, con số 10% học sinh cấp 2 từng quan hệ tình dục sẽ không chuyển cấp thành 10% học sinh cấp 1 từng quan hệ tình dục. Mong rằng tỉ lệ phá thai sẽ giảm đi. Mong rằng sự riêng tư sẽ được tôn trọng. Mong rằng mọi chuyện sẽ khá hơn.

Cập nhật 2023: Mọi chuyện vẫn không khá hơn. Hậu quả của phá thai không phải điều lành. Xin trích báo Trạm Y Tế phường Tam Phú:

"Bác sĩ Thụ chia sẻ từng gặp rất nhiều ca biến chứng sau nạo phá thai. Cá biệt, có những trường hợp nạo phá thai ở phòng khám tư bị vỡ tử cung.

“Trường hợp mà tôi nhớ nhất, có lẽ là một cháu 16 tuổi, trú tại Vĩnh Phúc, từng phá thai ở phòng khám tư trên Vĩnh Phúc và bị rách cổ tử cung, chảy máu, phải nhập viện cấp cứu. Sau một năm cháu gái này tiếp tục đến bệnh viện làm thủ thuật hút nạo phá thai lần hai. Nguyên nhân do bạn gái này quan hệ tình dục không an toàn, không có ý thức sử dụng các biện pháp để bảo vệ bản thân”, bác sĩ Thụ kể.

Cũng theo bác sĩ Thu, sau nạo hút thai, bệnh nhân có thể gặp các biến chứng sớm như: thủng tử cung, chảy máu, băng huyết, choáng, sốc. Những biến chứng muộn mà bệnh nhân có thể gặp như: dính buồng tử cung, tắc vòi trứng, chửa ngoài tử cung, vô sinh ….

“Những biến chứng muộn như: dính buồng tử cung, tắc vòi trứng, chửa ngoài tử cung diễn ra âm thầm và không có triệu chứng. Điều này dẫn đến việc khi được phát hiện bệnh nhân đều đã ở tình trạng nguy hiểm. Đặc biệt, việc nạo phá thai không an toàn còn khiến cho các bạn trẻ có nguy cơ mất khả năng làm mẹ”, PGĐ Trung tâm tư vấn SKSS & KHHGĐ, BV Phụ Sản Trung ương nhấn mạnh.

Có thai sớm và nạo, phá thai sẽ làm giảm cơ hội học tập, phát triển của trẻ vị thành niên. Việc nạo phá thai còn thường đi cùng với những ảnh hưởng lớn về tâm lý, làm cho trẻ vị thành niên không những bị ám ảnh mà còn sợ hãi, trầm cảm, hoang mang. Đồng thời, tiềm ẩn nguy cơ mắc các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục như: lậu, giang mai, sùi mào gà, HIV, viêm gan B, viêm gan C, làm gia tăng thêm các gánh nặng về kinh tế và sức khoẻ đối với cá nhân, gia đình và cả xã hội.

Làm sao để hạn chế tình trạng này?

Để hạn chế tình trạng nạo, phá thai ở trẻ vị thành niên, vấn đề quan trọng đặt ra hiện nay là cần trang bị kiến thức về sức khỏe sinh sản cho trẻ vị thành niên trên cơ sở phát huy vai trò của gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội.

“Gia đình, cần quan tâm, để ý đến các con, nhất là các cháu trong độ tuổi học sinh, sinh viên. Thầy cô, nhà trường cần giáo dục giới tính sớm cho trẻ. Còn giới truyền thông cần có những bài viết chuyên sâu, những trao đổi với các chuyên gia chuyên khoa sản để truyền tải nội dung, thông điệp có ý nghĩa đến với các bạn học sinh, sinh viên”, bác sĩ Thụ nêu.

Cũng theo bác sĩ Thụ, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và các tổ chức đoàn thể như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ… để nâng cao hiệu quả công tác truyền thông sức khỏe, giáo dục giới tính đối với trẻ vị thành niên. Nội dung truyền thông, giáo dục cần có sự lựa chọn trên cơ sở phù hợp đặc điểm tâm lý, nhận thức của từng nhóm lứa tuổi cụ thể."

Đó là những biện pháp Báo Sài Gòn Giải phóng đưa ra.

Nếu mình làm mẹ, có lẽ mình sẽ nói con mình follow trang này: https://sexedubytrang.com/ - một kênh mà chính mình cũng phải học hỏi vì nó vừa thú vị, vừa giáo dục, vừa gần gũi, vừa mới lạ. Mình sẵn chủ động giáo dục giới tính cho con từ khi con còn nhỏ, nhưng con có chủ động tìm đến mình khi gặp chuyện không thì mình không kiểm soát được. Mình sẽ dạy cả con trai và gái cách dùng bao cao su và cách tôn trọng sự đồng thuận của người khác, cho con trai nghe bài “3 lần phải khóc” của Bray và dạy con gái: “Chơi trần thì sướng hơn chắc được một xíu nhưng có thai thì con chịu chứ nó có chịu đâu. Người đáng được yêu là người biết hi sinh cái sướng nhất thời để con không phải stress cả tháng, chờ có kinh mới thở phào nhẹ nhõm (mặc dù máu báo thai dễ bị nhầm là đến kỳ). Đứa nào bảo dùng bao giảm cảm giác cứ lấy bao giấy trùm lên cái đầu lớn của nó rồi bảo “Trùm lại cho em tăng cảm giác” xong đứng dậy, mặc lại váy áo xong trả dép đi về.”

Nguồn tham khảo:

1. Nguyễn Dũng, “Việt Nam đứng số 1 Đông Nam Á, số 5 thế giới về nạn phá thai”, plo.vn, 15/3/2018, <https://tienphong.vn/viet-nam-dung-so-1-dong-nam-a-so-5-the-gioi-ve-nao-pha-thai-post1126757.tpo>

2. Báo động tình trạng nạo phá thai ở tuổi học sinh, sinh viên. (n.d.). <https://tytphuongtamphu.medinet.gov.vn/chuyen-muc/bao-dong-tinh-trang-nao-pha-thai-o-tuoi-hoc-sinh-sinh-vien-cmobile7528-122468.aspx>

3. Toàn Nguyễn, “Pháp luật Việt Nam quy định thế nào về việc quan hệ với người chưa đủ 18 tuổi?”, Kênh 14, 15/3/2018, <http://kenh14.vn/phap-luat-viet-nam-quy-dinh-the-nao-ve-viec-quan-he-voi-nguoi-chua-du-18-tuoi-2017050502262499.chn>

4. Vnexpress, “Abortion rate in Vietnam highest in Asia”, 15/3/2018, <https://e.vnexpress.net/news/news/abortion-rate-in-vietnam-highest-in-asia-3476746.html> 

Đọc thêm những bài khác của mình: