Gavin Andresen: Câu chuyện về sự sụp đổ của người kế vị Satoshi

Vào cuối năm 2010, cộng đồng non trẻ của Bitcoin chứng kiến một sự kiện mà sau này người ta coi đó là sự kiện định hình toàn bộ lịch sử Bitcoin. Đó chính là việc Satoshi Nakamoto, người tạo ra Bitcoin, quyết định rút lui và hoàn toàn biến mất. Trong những thông điệp cuối cùng của mình, Satoshi tuyên bố "chuyển sang làm việc với những dự án khác" và để lại dự án Bitcoin này cho “những người đáng tin cậy như Gavin và những người khác". Khoảnh khắc này đã đưa Gavin Andresen, một nhà phát triển phần mềm dày dạn kinh nghiệm, lên vị trí lãnh đạo không chính thức của một cuộc cách mạng công nghệ hứa hẹn sẽ định hình tương lai. Ông không chỉ là một nhà phát triển tài giỏi, ông là người “kế vị” được chọn, người được giao phó nhiệm vụ nuôi dưỡng và phát triển “đứa con Bitcoin” của Satoshi Nakamoto.

Tuy nhiên, câu chuyện của Gavin Andresen không đơn thuần là sự kế thừa về mặt công nghệ hay triết lý. Đáng buồn thay, nó là một bi kịch. Từ một người yêu thích Bitcoin nhiệt thành, ông trở thành một nhà lãnh đạo bất đắc dĩ và rồi biến thành một kiến trúc sư bị lưu đày. Tất cả thể hiện những cuộc chiến ý thức hệ về phân quyền, khả năng mở rộng và quản trị định hình nên Bitcoin cho đến ngày nay. 

Đây là câu chuyện về "người đã tiếp nối và xây dựng nên Bitcoin" rồi sau đó, bị chính công trình của mình ruồng bỏ.

Để hiểu được vai trò của Gavin Andresen trong lịch sử Bitcoin, chúng ta cần tìm hiểu ông là ai? Thực chất Gavin Andresen đã là một nhà nghiên cứu và phát triển công nghệ dày dạn kinh nghiệm từ rất lâu, trước cả khi ông biết đến tiền mã hóa. Nền tảng vững chắc này thể hiện rằng những ý tưởng gây tranh cãi sau này của ông không xuất phát từ sự thiếu hiểu biết, mà từ những triết lý đã ăn sâu vào tâm trí về việc xây dựng công nghệ hữu ích và có khả năng mở rộng.

Andresen tốt nghiệp Đại học Princeton danh tiếng vào năm 1988 với bằng Khoa học Máy tính. Sau khi tốt nghiệp, ông gia nhập Silicon Graphics Computer Systems (SGI), một công ty nổi tiếng ở Thung lũng Silicon, làm việc trong lĩnh vực phát triển phần mềm đồ họa 3D. Tại đây, ông có một đóng góp quan trọng, đó là VRML 2.0 (Virtual Reality Modeling Language). VRML là một nỗ lực nhằm tạo ra một tiêu chuẩn mở, phi độc quyền cho web 3D, cho phép bất kỳ ai cũng có thể tạo và trải nghiệm các môi trường ảo trực tuyến. Nó thể hiện triết lý về việc xây dựng các giao thức phổ quát, có thể tương tác và mở rộng cho một mạng lưới toàn cầu. Cách tiếp cận này tập trung vào việc tạo ra các tiêu chuẩn mở để áp dụng rộng rãi. Nó cũng trở thành kim chỉ nam cho cách ông nhìn nhận Bitcoin về sau. Ông không coi Bitcoin là tài sản, mà là giao thức nền tảng cho một loại tiền tệ Internet mới, một giao thức cần phải có khả năng mở rộng để phục vụ cả thế giới.

Sau khi rời Thung lũng Silicon vào năm 1996, Andresen theo đuổi một loạt các dự án kinh doanh, tất cả đều thể hiện năng lực kỹ thuật và ý thức xã hội rất cao của ông. Ông thành lập Wasabi Software tạo ra phần mềm vẽ 3D và giữ vai trò Giám đốc Công nghệ cho một công ty khởi nghiệp. Tuy nhiên, dự án đáng chú ý nhất nằm ở việc ông là đồng sáng lập một công ty phát triển các trò chơi trực tuyến dành cho người mù. Dự án này cho thấy ông thực sự quan tâm đến việc làm cho công nghệ trở nên dễ tiếp cận với các cộng đồng bị thiệt thòi.

Tinh thần ấy kết nối trực tiếp với những đóng góp quan trọng nhất của ông cho Bitcoin về sau. Lập trường kiên định của ông về việc giữ phí giao dịch ở mức thấp bắt nguồn từ triết lý: công nghệ nên dành cho tất cả mọi người, chứ không chỉ dành cho những người có đủ khả năng chi trả hoặc có kiến thức kỹ thuật chuyên sâu.

Tháng 5 năm 2010, Gavin Andresen tình cờ đọc được một bài báo về Bitcoin và bị cuốn hút ngay lập tức. Ông nhận ra tiềm năng của nó và đã thực hiện một trong những giao dịch huyền thoại trong lịch sử crypto: mua 10.000 BTC, với tổng giá trị vào thời điểm đó là 50 USD. Nhưng với Andresen, giá trị của Bitcoin không nằm ở tiềm năng đầu tư dài hạn, mà ở tầm nhìn về một loại tiền tệ phi tập trung. Từ niềm tin này, ông đã thực hiện một hành động hào phóng đến mức gần như không thể tưởng tượng được trong bối cảnh tiền mã hóa ngày nay.

Andresen nhận thấy một rào cản lớn đối với việc áp dụng Bitcoin: người mới rất khó để có được những đồng coin đầu tiên. Việc khai thác bắt đầu trở nên khó khăn, và các sàn giao dịch vẫn còn sơ khai. Giải pháp của ông là "The Bitcoin Faucet - Vòi Bitcoin”, một trang web với cơ chế rất đơn giản: giải một mã captcha để chứng minh bạn không phải robot, và bạn sẽ nhận được 5 BTC miễn phí.

Ban đầu, ông tự bỏ tiền túi vào khoảng 1.100 BTC để khởi động “vòi Bitcoin” này. Sau khi số coin ấy được phát hết, những người khai thác và những người ủng hộ Bitcoin thời kỳ đầu cũng đã cùng quyên góp thêm để duy trì hoạt động này. Tổng cộng, chiếc vòi này đã cho đi khoảng 19.700 BTC.

Hành động này không chỉ như một món quà, đó là một tuyên bố về sứ mệnh. “Vòi Bitcoin” tượng trưng cho tầm nhìn về Bitcoin, nơi giá trị đến từ sự phân phối rộng rãi, tiện ích và tăng trưởng mạng lưới, chứ không phải từ sự khan hiếm và tích trữ. Nó phản ánh niềm tin rằng Bitcoin nên là "một kho lưu trữ giá trị và một phương tiện trao đổi, một công cụ để mọi người sử dụng, không chỉ là "vàng kỹ thuật số" để cất giữ”.

Sáng kiến thực tế và sự hiểu biết của Andresen nhanh chóng được Satoshi Nakamoto chú ý và tin tưởng. Satoshi ca ngợi “Vòi Bitcoin” là một "lựa chọn tuyệt vời cho một dự án đầu tiên". Mối quan hệ hợp tác nảy nở, và Andresen trở thành một trong những nhà phát triển đáng tin cậy nhất, cũng như là người liên lạc chính của Satoshi. Điều này góp phần tác động cho quyết định Satoshi trao lại quyền quản lý dự án cho Andresen.

Vấn đề trong câu chuyện của Andresen là hành động vị nhân sinh của chính ông. Việc cho đi một tài sản khổng lồ lại là yếu tố khởi động một hệ thống dành sự ưu tiên cho các ưu đãi tài chính. “Vòi Bitcoin” giúp xây dựng mạng lưới, mạng lưới tạo ra giá trị, và giá trị đó đã thu hút một cộng đồng mới, những người coi trọng sự khan hiếm hơn là sự phân phối. Cuối cùng, chính cộng đồng được tạo ra từ nền tảng này đã bác bỏ các đề xuất mở rộng của Andresen.

Cuối năm 2010, Satoshi Nakamoto bắt đầu rút lui, dần dần chuyển giao trách nhiệm cho Gavin Andresen. Email của Satoshi gửi cho nhà phát triển Mike Hearn vào ngày 23 tháng 4 năm 2011 được xem là thời điểm “thoái vị” chính thức. Trong email đó, Satoshi tuyên bố mình đã "chuyển sang những thứ khác" và dự án Bitcoin đang "nằm trong tay những người đáng tin cậy là Gavin và những người khác".

Vào ngày 26 tháng 4 năm 2011, Gavin Andresen kể rằng lời cuối cùng của Satoshi nói với các lập trình viên là việc “gợi ý nên giảm nhấn mạnh câu chuyện về ‘nhà sáng lập bí ẩn’ và tập trung vào dự án mã nguồn mở cũng như những người đang đóng góp cho nó. Tuy nhiên, điều này chưa có bản gốc hay bằng chứng nào để đối chiều. Sau tất cả, nếu điều này có thật, nó cho thấy những căng thẳng ban đầu và một sự khác biệt tiềm tàng về triết lý giữa người sáng lập và người kế vị.

Trớ trêu thay, ngay trước khi nhận được email này, Andresen đã thông báo cho Satoshi và cộng đồng rằng ông đã chấp nhận lời mời thuyết trình về Bitcoin tại một hội nghị do In-Q-Tel, nhánh đầu tư mạo hiểm của Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA), tổ chức vào tháng 6 năm 2011. Lập luận của Andresen rất thực dụng: ông tin việc đối thoại cởi mở với các cơ quan chính phủ sẽ giúp định hình nhận thức của họ về Bitcoin, họ sẽ coi đó là sự đổi mới tích cực chứ không phải mối đe dọa cần dập tắt. 

Andresen công khai thông báo về cuộc gặp trên diễn đàn Bitcointalk. Mục tiêu của ông là định hình Bitcoin như "một loại tiền tệ tốt hơn, hiệu quả hơn, ít bị ảnh hưởng bởi những ý tưởng chính trị bất chợt" chứ không phải là một "công cụ dành cho dân chợ đen và được những kẻ vô chính phủ sử dụng để lật đổ hệ thống". Ông thừa nhận đây là một rủi ro có thể xảy ra, nhưng cảm thấy rằng Bitcoin "đã nằm trong tầm ngắm của họ rồi". Từ quan điểm của một dự án phần mềm chính thống, có thể thấy lập luận của ông là hợp lý: việc tương tác với các thực thể có quyền lực để giáo dục họ và quản lý rủi ro rất nên được hoan nghênh. Tuy nhiên, Bitcoin không phải dự án bình thường. Cộng đồng ban đầu của nó có tư tưởng chống chính quyền sâu sắc và luôn nghi ngờ chính phủ.

Tại hội nghị, có một chi tiết hấp dẫn và hiếm khi được đề cập: Andresen đã bán một Bitcoin cho một đặc vụ CIA với giá khoảng 15 USD. Giao dịch nhỏ này thể hiện bản chất siêu thực của sự kiện: người lãnh đạo của một dự án phi tập trung đang thực hiện giao dịch kinh doanh với một nhân viên của một trong những tổ chức có ảnh hưởng nhất thế giới.

Về phía Satoshi, ông không bao giờ trả lời email của Andresen về cuộc gặp với CIA. Sự im lặng này có lẽ cũng liên quan chặt chẽ đến thông báo cuối cùng của ông với Andresen chỉ vài ngày sau khi đưa ra thông báo rút khỏi dự án. Quyết định của Andresen trong việc gặp gỡ một cơ quan tình báo dường như là giọt nước tràn ly, ảnh hưởng đến mong muốn của Satoshi từ trước đến nay là không muốn bị chú ý. Sự biến mất của Satoshi không đơn thuần là hành động rút lui, nó còn như lời khẳng định về chiến lược phi tập trung hóa dự án một cách triệt để. Bằng cách rời khỏi vị trí người đứng đầu, Satoshi đảm bảo rằng không có một cá nhân nào có thể bị chính phủ nhắm tới, gây áp lực hoặc ép buộc. Cộng đồng suy đoán rằng sự kiện gặp gỡ CIA này có thể "làm Satoshi hoảng sợ" và khiến ông biến mất vĩnh viễn.

Một trong những biểu tượng quyền lực tối cao trong hệ thống Bitcoin thời kỳ đầu là "hệ thống cảnh báo" (alert system), một cơ chế được Satoshi vội vã triển khai để phát đi các thông điệp quan trọng về mạng lưới. Chìa khóa riêng tư (private key) để vận hành hệ thống này chỉ được nắm giữ bởi một số ít người được chọn, bao gồm Satoshi và sau này là Gavin Andresen. Việc nhận được chiếc chìa khóa này tương đương với việc nắm giữ trái tim của mạng lưới, thể hiện rõ ràng sự tin tưởng và quyền lực tuyệt đối. Tuy nhiên, chính sự tồn tại của quyền lực tập trung như vậy đã gây ra lo ngại trong cộng đồng.

Bản chất của cuộc chuyển giao này vẫn còn là chủ đề gây tranh cãi. Đối với Andresen, đó dường như là một sự bổ nhiệm rõ ràng. Tuy nhiên, sự biến mất hoàn toàn của Satoshi đã tạo ra khoảng trống lớn. Trên Reddit, có một quan điểm dần trở nên phổ biến trong số những người chỉ trích Andresen, rằng: "Satoshi không bổ nhiệm Gavin làm người duy trì, mà chỉ biến mất khi Gavin là người đóng góp tích cực nhất".

Với tư cách là người lãnh đạo mới, Andresen tự mô tả mình là một "nhà độc tài nhân từ". Để chuyên nghiệp hóa dự án, ông đã thành lập Bitcoin Foundation vào năm 2012. Đây là một tổ chức phi lợi nhuận tập trung, được thiết kế để tài trợ cho việc phát triển và quản lý quan hệ công chúng cũng như vận động hành lang. Mặc dù cần thiết cho sự tồn tại ban đầu của Bitcoin, cấu trúc quyền lực tập trung này lại mâu thuẫn sâu sắc với triết lý phi tập trung của cộng đồng.

Cuộc gặp với CIA là sự va chạm chính trị lớn đầu tiên của kỷ nguyên hậu Satoshi, và nó làm dấy lên cuộc xung đột cơ bản giữa cách tiếp cận thực dụng của Andresen và lý tưởng của cộng đồng. Dù sự kiện này có phải là nguyên nhân thực sự khiến Satoshi biến mất hay không, không ai có thể trả lời ngoài chính Satoshi. Tuy nhiên, nó đã trao cho các đối thủ tương lai của Andresen một quan điểm: rằng khả năng phán đoán của Andresen là thiếu sót và Andresen phản bội lại tinh thần cốt lõi của dự án. 

Nhiều năm sau, ký ức về cuộc gặp CIA được sử dụng để khắc họa Andresen như một người không hiểu các nguyên tắc cốt lõi của Bitcoin và quá sẵn lòng thỏa hiệp với giới cầm quyền, từ đó làm suy yếu uy tín của ông.

Cuộc chiến Kích thước Khối là cuộc nội chiến đầu tiên của Bitcoin. Về mặt kỹ thuật, tâm điểm của cuộc xung đột là giới hạn kích thước khối 1 megabyte (MB) – một biện pháp chống spam tạm thời do Satoshi để lại, nhưng giờ đây lại trở thành nút thắt cổ chai, gây ra tình trạng phí giao dịch tăng cao và thời gian xác nhận bị chậm. Tuy nhiên, không chỉ là vấn đề tranh luận kỹ thuật, Kích thước Khối còn là cuộc chiến ý thức hệ về mục đích tồn tại của Bitcoin.

Cuộc chiến này đặt hai triết lý xung đột đối đầu trực diện. Sự trỗi dậy của Blockstream cũng tạo ra thêm yếu tố phức tạp. Các nhà phê bình cáo buộc rằng Blockstream và các nhân viên của họ có xung đột lợi ích tài chính: họ có động cơ để giữ cho các khối nhỏ nhằm tạo ra thị trường cho các sản phẩm của chính họ. Nhận thức này đã biến bất đồng kỹ thuật thành một cuộc chiến chống lại sự tiếp quản của một tập đoàn đối với giao thức Bitcoin.

Phát súng đầu tiên trong cuộc chiến là vào tháng 8 năm 2015, khi Andresen và Mike Hearn ra mắt Bitcoin XT, một bản phân nhánh của Bitcoin Core. Bitcoin XT đã triển khai đề xuất BIP-101, đề nghị tăng kích thước khối lên 8MB và sau đó tăng gấp đôi sau mỗi hai năm.

Phản ứng từ phe Khối Nhỏ và các đồng minh của họ không chỉ là tranh luận, mà là cuộc tấn công toàn diện. Mike Hearn đã mô tả lại cuộc phản công này:

- Kiểm duyệt trên diện rộng: Theymos, người điều hành diễn đàn r/Bitcoin và Bitcointalk, đã cấm mọi cuộc thảo luận về Bitcoin XT. Các bài đăng bị xóa và người dùng bị cấm.

- Các cuộc tấn công DDoS phối hợp: Các nút chạy Bitcoin XT trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công từ chối dịch vụ (DDoS) quy mô lớn, làm chúng bị ngắt kết nối và đe dọa những người ủng hộ. Hearn kể lại rằng toàn bộ các nhà cung cấp dịch vụ Internet ở một số khu vực đã bị đánh sập.

Sự thất bại của Bitcoin XT dẫn đến các đề xuất khác như Bitcoin Classic - một bước đi ôn hòa hơn để tăng lên 2MB, cũng do Andresen dẫn dắt, nhưng các lằn ranh chính trị đã được vạch ra. Andresen ngày càng chỉ trích Bitcoin Core, cho rằng họ "không lắng nghe khách hàng của mình" – tức là các thợ đào và các sàn giao dịch. Cuộc tranh luận trở nên gay gắt và mang tính cá nhân, với các nhân vật công khai đối đầu với Andresen như Gregory Maxwell và Peter Todd.

Thất vọng và bị đánh bại về mặt chính trị, Andresen rời khỏi dự án Bitcoin Core. Vào tháng 11 năm 2017, ông công khai ủng hộ Bitcoin Cash (BCH), hard fork được tạo ra bởi phe Khối Lớn, và tuyên bố: "Bitcoin Cash chính là thứ mà tôi đã bắt đầu làm việc vào năm 2010". Đây là sự đoạn tuyệt cuối cùng của ông với dự án mà ông đã thừa kế.

Cuộc chiến Kích thước Khối vạch trần một sự thật đáng buồn trong lịch sử phát triển của Bitcoin: một hệ thống được coi là "không có người lãnh đạo" vẫn không hề miễn nhiễm với các trò chơi quyền lực. Quyền lực chỉ đơn giản là được củng cố theo những cách khác nhau, chẳng hạn như quyền kiểm soát các kênh giao tiếp và kho mã nguồn. 

Thất bại của Andresen không phải vì ý tưởng kỹ thuật của ông sai, mà ông đã bị qua mặt trong một cuộc chiến chính trị và thông tin. Ông tiếp cận nó như một vấn đề kỹ thuật cần giải quyết bằng mã nguồn, trong khi các đối thủ của ông coi đó là một trận chiến có liên quan tới yếu tố chính trị và họ cần phải thắng bằng mọi giá.

Có lẽ chương bi thảm nhất trong sự nghiệp của Andresen bắt đầu bằng một bài đăng trên blog vào tháng 5 năm 2016.

Trước đó, vào tháng 4 năm 2016, Andresen được mời đến London để tham dự một "phiên chứng minh" riêng tư với Craig Wright – một nhà khoa học máy tính người Úc. Trong cuộc gặp, Andresen chứng kiến Wright ký một thông điệp bằng cách sử dụng khóa riêng tư từ một trong những khối Bitcoin đầu tiên. Bị thuyết phục, Andresen đăng bài blog có tiêu đề "Satoshi". Trong đó, ông tuyên bố: "Tôi tin rằng Craig Steven Wright là người đã phát minh ra Bitcoin... Tôi tin chắc không còn nghi ngờ gì nữa".

Ngay lập tức, cộng đồng tiền mã hóa phản ứng vô cùng gay gắt. Bằng chứng mà Wright đưa ra bị vạch trần là một trò lừa đảo được dàn dựng vụng về. Hậu quả ập đến nhanh chóng. Lo sợ Andresen sẽ giao quyền kiểm soát dự án cho một "kẻ lừa đảo", các nhà phát triển Bitcoin Core, dẫn đầu bởi Wladimir van der Laan, đã thu hồi quyền truy cập của Andresen vào kho mã nguồn Bitcoin trên GitHub. Lời giải thích của Van der Laan rất rõ ràng: "nếu anh ta hoàn toàn tin rằng đây là Satoshi, có nguy cơ anh ta sẽ trao kho mã nguồn cho một kẻ lừa đảo". Đây là sự cắt đứt chính thức mối liên hệ của Andresen với việc phát triển dự án Bitcoin. 

Việc Andresen sẵn lòng tin vào Wright có thể được xem là biểu hiện của sự thất vọng do đang mất dần quyền kiểm soát hướng đi của dự án trong Cuộc chiến Kích thước Khối. Nhiều năm sau, vào tháng 2 năm 2023, Andresen cập nhật bài blog của mình với lời thú nhận thẳng thắn: "Bây giờ tôi biết mình đã sai lầm khi tin tưởng Craig Wright nhiều như vậy. Tôi hối hận vì đã bị cuốn vào trò chơi tìm ra 'ai là Satoshi'".

Con người Gavin Andresen trong thế giới tiền mã hóa để lại rất nhiều mâu thuẫn. Ông là người đã xây dựng nên Bitcoin sau khi Satoshi biến mất, đã nuôi dưỡng nó qua những năm tháng đầu tiên mong manh và đóng góp những cải tiến kỹ thuật quan trọng như mạng thử nghiệm (testnet), hỗ trợ đa chữ ký (multi-signature) và giao thức thanh toán (Payment Protocol).

Tuy nhiên, ông cũng là một nhân vật gặp nhiều bi kịch. Câu chuyện của Gavin Andresen rất phức tạp, không thể đánh giá một cách đơn giản là ca ngợi hay lên án. Ông là nhân vật trung tâm trong những năm tháng định hình của Bitcoin, và ông cũng để lại một câu chuyện về tầm nhìn và sự ngây thơ, về lý tưởng và chính trị. Ông là một nhà lãnh đạo thực dụng, người đã thấy trước nhu cầu mở rộng quy mô của Bitcoin? Hay ông là một nhà công nghệ ngây thơ, người không được chuẩn bị cho các cuộc đấu tranh quyền lực tàn khốc và bị đánh bại bởi chính sự cả tin của mình?

Trong cuộc chiến giành lấy linh hồn của BTC, tầm nhìn của Andresen về một hệ thống tiền mặt ngang hàng, phí thấp, khối lượng giao dịch cao đã thất bại. Nhưng nó không chết. Nó tiếp tục tồn tại trong các hard fork như Bitcoin Cash, loại tiền mã hóa mà ông ủng hộ như sự tiếp nối cho công việc của mình.

Câu chuyện của ông là bài học cảnh tỉnh về khó khăn trong việc định hướng một phong trào không có người lãnh đạo, đặt ra những câu hỏi cơ bản về quản trị phi tập trung: Điều gì xảy ra khi tầm nhìn của người kế vị xung đột với sự đồng thuận của cộng đồng? Gavin Andresen có thể không còn là một tiếng nói có ảnh hưởng trong hệ thống Bitcoin, nhưng câu chuyện của ông vẫn là phần không thể thiếu trong lịch sử của nó.