Trẻ tuổi, nhanh nhạy và thừa bản lĩnh, vừa mới tốt nghiệp trường kinh doanh Oregon, Phil Knight mượn 50 đô-la của bố và thành lập công ty với một sứ mệnh đơn giản: nhập khẩu giày chạy chất lượng cao, giá rẻ từ Nhật Bản. Bán giày trên thùng chiếc xe Plymouth Valiant, Knight kiếm được 8.000 đô-la trong năm đầu tiên (1964). 

Ngày nay, doanh số hàng năm của Nike vượt mức 30 tỷ đô-la. Bằng tài năng và nhiệt huyết của mình, thuyền trưởng Knight lèo lái con tàu Nike vượt qua hai ông lớn Adidas và Puma. Giờ đây, dấu swoosh (logo của Nike) không chỉ là logo, nó còn là biểu tượng của vẻ đẹp và sự vĩ đại, của một tinh thần chiến thắng, là một trong số ít các biểu tượng được nhận diện ngay tức thì trong mọi ngõ ngách trên thế giới này. 

Nhưng Knight, người đàn ông đứng sau logo ấy, luôn bí ẩn. Nhưng giờ thì không còn nữa, trong cuốn tự truyện đầy những điều bất ngờ, không màu mè hoa lá, vô cùng hài hước và cuốn hút này, cuối cùng ông đã kể lại câu chuyện của mình. 

Phil Knight tên đầy đủ là Philip Hampson Knight, sinh năm 1938 ở Portland, Oregon, Hoa Kỳ, là một tỷ phú người Mỹ với khối tài sản trị giá hơn 40 tỷ USD (tính tới tháng 4 năm 2023). Tuy nhiên, tên tuổi Knight được biết đến nhiều nhất dưới vai trò đồng sáng lập và cựu giám đốc điều hành của Nike, gã khổng lồ về trang bị và thiết bị thể thao toàn cầu. 

Viết tới đây mình mới để ý tên của Knight nếu đọc lái đi nghe na ná Nike :D 

Gã nghiện giày là cuốn tiểu sử được viết bởi Phil Knight, nhà sáng lập và cựu CEO của tập đoàn Nike. Cuốn sách được xuất bản năm 2016, kể về hành trình gian nan và thành công của ông trong xây dựng một trong những thương hiệu giày dép hàng đầu thế giới.

Phil Knight sinh ra và lớn lên ở thành phố Portland, bang Oregon, Hoa Kỳ. Từ nhỏ, ông đã có niềm đam mê với việc chơi thể thao và điền kinh. Knight đã chơi bóng đá trong đội tuyển trường đại học và trở thành một vận động viên điền kinh xuất sắc.

Sau khi tốt nghiệp đại học, Knight đã nhận được học bổng Fulbright để đi du học ở Nhật Bản. Tại đây, ông đã phát hiện ra sự phổ biến của các nhãn hiệu giày thể thao Nhật Bản và nhận thấy tiềm năng thị trường này. Ý tưởng về việc tạo ra một công ty giày dép thể thao riêng của mình đã nhen nhóm trong tâm trí chàng thanh niên trẻ.

Sau khi trở về Mỹ, Knight thành lập công ty Blue Ribbon Sports (BRS) vào năm 1964 cùng với Bill Bowerman, một huấn luyện viên điền kinh nổi tiếng. Ban đầu, BRS chỉ là một nhà phân phối giày dép của một công ty Nhật Bản. Tuy nhiên, với tinh thần khởi nghiệp và sự đổi mới không ngừng, Knight đã dần xây dựng Nike thành một thương hiệu quốc tế.

Cuốn sách mô tả những thử thách và khó khăn mà Knight và đội ngũ của ông đã phải đối mặt trong quá trình xây dựng Nike. Từ việc đấu tranh để tìm kiếm nguồn vốn đầu tư cho công ty đến việc đối mặt với những vấn đề sản xuất và tiếp thị, Knight đã phải đối mặt với nhiều rủi ro và áp lực.

Tuy nhiên, sự kiên nhẫn, sự đam mê và tầm nhìn chiến lược của Knight đã giúp Nike vượt qua các khó khăn và trở thành một trong những thương hiệu giày dép nổi tiếng nhất trên thế giới.

Được rồi, tại sao bạn nên đọc cuốn sách này?

Đặc trưng của dòng tự truyện là tính chân thực, từng lời văn đều có cảm giác thân mật, gần gũi như giao tiếp thường ngày. Lối viết của Knight rất thân tình, không hề gượng gạo và gần như trong suốt truyện đều mang cùng một tông giọng rất hồ hởi, phấn khởi – dù là khi nghèo kiết xác đến mức phải vay bố 50 USD để nhập giày tới lúc đã nắm trong tay khối tài sản hàng triệu USD. 

Có một câu nói mình rất tâm đắc trong truyện: “Chúng ta không lớn lên bằng tiền." Câu này sẽ chẳng có gì đặc biệt nếu như người phát ngôn nó không phải tỷ phú. Đây là một câu chuyện về theo đuổi đam mê thực sự, vì Knight thực sự có niềm đam mê thể thao từ bé và thậm chí còn ghi tên trong đội điền kinh của trường. Niềm đam mê, khát khao thành công, nhạy bén với xu hướng thị trường và có cái chất lãnh đạo từ trong máu – cùng vô vàn yếu tố khác như may mắn, sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè tổng hòa lại – đã tạo nên một thiên truyện phiêu lưu chứ không đơn thuần là một cuốn tiểu sử thuật lại cuộc đời của ai đó. 

Một yếu tố khác bổ sung thêm tính chân thực cho cuốn tự truyện này là việc các thay đổi trên thị trường Mỹ được đề cập khá rõ ràng. Tiêu biểu là sự phát triển như vũ bão của ngành dịch vụ quảng cáo. Thời gian đầu thì ngân sách còn hạn chế, Knight buộc phải tự vận hành chiến dịch quảng cáo của chính mình dưới những hình thức truyền thống nhất như thuê người vẽ poster, treo banner,... 

Khá tiếc khi câu chuyện này dừng ở năm 1980 vì mình rất tò mò muốn biết Knight sẽ chia sẻ gì trong lần hợp tác với Michael Jordan – được xem là một dấu mốc quan trọng trong việc đưa thương hiệu giày thể thao này lan xa toàn cầu. Nếu mình nhớ không nhầm thì vào năm 1984, tức mùa giải tân binh của Jordan, ba mẹ Jordan đã thuyết phục anh ký hợp đồng với Nike (vì trước đó Jordan quý Adidas hơn). Bản hợp đồng ghi rõ điều kiện dòng giày của Jordan phải bán được ít nhất 2 triệu đô trong năm đó, nhưng chưa tới hạn thì dòng giày Air Jordan đã thu về doanh số hơn 80 triệu đô-la toàn cầu. Cái này là mình viết theo trí nhớ, trong phim tài liệu The Last Dance của Jordan có đề cập vụ này, mọi người tò mò có thể xem trên Netflix. 

Giọng văn của Knight rất hài hước. Vì hài hước nên rất đỗi chân thực. Đôi khi tôi cảm giác như tôi đang đọc một bài blog cá nhân của ông ta chứ không phải một cuốn sách. 

Một điểm sáng khác là cuốn tự truyện mang tính thực tế và cổ vũ bạn rất nhiều. Với câu chuyện này, bạn sẽ thấy nhân vật chính của chúng ta rất, rất bình thường. Tất nhiên là bình thường nhưng không tầm thường. 

Gia đình Knight thuộc tầm trung. Knight cũng rất bình thường. Không có nhiều phân đoạn khoe mẽ hay tâng bốc bản thân. Thứ bạn đọc thấy nhiều nhất là thất bại. Thất bại rất nhiều, nhưng luôn đứng dậy. Bị đối tác người Nhật bom hàng hai lần, cả hai lần đều chạy vạy mua vé bay sang Nhật đàm phán lại. 

Thứ mình nể ở Knight là cam kết của ông ta với mục tiêu của mình là rất lớn. Không ít lần Nike sa vào vũng lầy và khi chuẩn bị chìm nghỉm – thì bằng một cách trời ơi đất hỡi nào đó đó– Knight đều kéo được nó lên và đi tiếp. Knight cũng chẳng giấu giếm gì, ông thẳng thắn thừa nhận mình chịu ơn vô số nhân viên Nike – những người bạn, người anh em mà niềm tin của họ vào thương hiệu này đã vô số lần thúc đẩy ông. Ông chủ hãng giày trị giá triệu đô nhưng nợ cũng đếm không xuể, trả tiền cho nhân viên nhưng không có tiền để tự trả cho mình, đã có những thời kỳ như vậy. 

Mình nghĩ cuốn tự truyện này sẽ rất phù hợp với những ai đang ấp ủ giấc mơ khởi nghiệp, hoặc đang vận hành một doanh nghiệp hay tổ chức. Lời khuyên sẽ không có sẵn, bạn sẽ phải tự nghiền ngẫm và đúc rút ra từ câu chuyện của Knight. Nhưng mình đảm bảo nếu bạn nghiệm ra, bạn sẽ nhớ rất lâu. Có một câu nói hay mà mình từng đọc đại ý như sau: khi ta đọc sách, ta chỉ đang đọc suy nghĩ của người khác. Nếu muốn thực sự đọc, bạn phải tự mình suy nghĩ. 

Slogan “Just Do It” của Nike không phải một câu tự nhiên thốt ra trong vô thức rồi thấy hay hay nên đem ra làm khẩu hiệu đâu. Nó chính là lời động viên mà Knight tự khích lệ mình và khích lệ những vận động viên khác. 

Cứ làm đi, ngại gì. Mình thấy câu slogan này đủ sức để khái quát toàn bộ cuốn tự truyện này. Hãy như Knight, cứ làm đi. Vay bố tiền nhập giày từ Nhật Bản rồi đem về bán. Rủ huấn luyện viên đội điền kinh thời đi học của mình cùng tham gia. Thuê những người tâm huyết và sẵn sàng trao quyền. Đối tác Nhật Bản phản bội ư? Kệ đi, ta tìm đối tác khác. Cứ bán giày đi, gặp gỡ những vận động viên nổi tiếng và nhờ họ quảng bá giày cho mình, để marketing truyền miệng làm nhiệm vụ của nó đi. Thế đấy! 

Knight kể chi tiết rất nhiều rủi ro đáng sợ mà ông phải đối mặt trên con đường của mình, những trở ngại to lớn, những đối thủ cạnh tranh sừng sỏ, những màn “chiến đấu” trên thương trường, vô số những người ngờ vực và ghét bỏ cùng những ông chủ ngân hàng thù địch – bên cạnh nhiều chiến thắng lớn lao và những cú thoát hiểm ngoạn mục.

Trên tất cả, ông nhớ lại những mối quan hệ nền tảng đã hình thành nên “trái tim và khối óc” vĩ đại của Nike với vị cựu huấn luyện viên kinh điển nghiêm khắc và uy tín Bill Bowerman cùng những nhân viên đầu tiên của mình, một nhóm người lập dị nhưng thừa tài năng, bản lĩnh, cuối cùng trở thành anh em thân thiết cùng đam mê với dấu swoosh. 

Cuối cùng, Knight dành lời cảm ơn tới gia đình, tất cả họ, những người đã tiếp động lực giúp ông vững tin và lèo lái con thuyền Nike vươn xa tới chân trời mới, ra khỏi giới hạn một thương hiệu – đến mức trở thành một biểu tượng, một văn hóa thể thao toàn cầu. 

“Ngay từ đầu, trải qua nửa thế kỷ, cô ấy vẫn đợi, và bây giờ chí ít tôi có thể đưa cho cô ấy những trang sách này và nói về chúng, về Nike, về mọi thứ: ‘Penny, anh đã không thể làm được nếu thiếu em’.”

Anh đã không thể làm được nếu thiếu em. 

Cuốn tự truyện được viết vào năm 2016, mỗi chương tương ứng với một năm trong hành trình 18 năm từ 1962 tới 1980. Tuy nhiên thì dưới đây mình sẽ liệt kê thêm một vài cột mốc quan trọng khác không được đề cập tới trong sách: 

Năm 1962 – Knight tốt nghiệp Đại học Oregon và nhận học bổng Fulbright du học Nhật Bản: Khi tới xứ sở hoa anh đào, Knight “đánh hơi” ra cơ hội làm giàu béo bở với mẫu giày thể thao của Nhật Bản, với ưu điểm là chất lượng tốt nhưng giá thành lại rẻ, đồng thời thiết kế rất bắt mắt. 

Năm 1964 – Knight và Bill Bowerman thành lập công ty Blue Ribbon Sports (BRS): Đây là bước đầu tiên của hành trình, khi Knight và Bowerman quyết định nhập khẩu và phân phối các giày dép thể thao Nhật Bản tại Mỹ. BRS là nền tảng cho sự phát triển của Nike.

Năm 1971 – Đổi tên công ty thành Nike: Sau khi chấm dứt hợp tác với công ty Nhật Bản, Knight quyết định tạo ra một thương hiệu riêng cho công ty của mình và đặt tên là Nike, lấy cảm hứng từ nữ thần chiến thắng trong thần thoại Hy Lạp.

Năm 1973 – Tập trung vào công nghệ tiên tiến và đổi mới: Knight đã thuyết phục ông Peter Moore thiết kế logo "Swoosh" độc đáo cho Nike. Từ đó, Nike nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự thành công và sự đổi mới trong ngành công nghiệp giày dép.

Năm 1980 – Nike IPO và niêm yết công ty: Knight quyết định niêm yết Nike trên sàn chứng khoán New York Stock Exchange (NYSE), mở ra cơ hội thu hút thêm nguồn vốn và nâng cao danh tiếng của công ty.

Cũng trong năm 1984 – Hợp tác với Michael Jordan và tạo ra dòng sản phẩm Air Jordan: Sự hợp tác giữa Phil Knight và cầu thủ bóng rổ huyền thoại Michael Jordan đã tạo ra dòng sản phẩm Air Jordan, trở thành một biểu tượng văn hóa và một trong những mẫu giày bán chạy nhất trong lịch sử.

Năm 1988 – Ra mắt chiến dịch quảng cáo "Just Do It": Với sự sáng tạo của agency quảng cáo Dan Wieden, Nike đã tạo ra một chiến dịch quảng cáo kinh điển với câu khẩu hiệu "Just Do It". Chiến dịch này đã thúc đẩy Nike trở thành một thương hiệu nổi tiếng và đạt được sự công nhận toàn cầu.

Năm 2015 – Knight từ chức CEO của Nike: Sau hơn 50 năm dẫn dắt công ty, Knight đã chuyển giao vai trò CEO cho Mark Parker, nhưng vẫn giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng quản trị của Nike.

Năm 2023 – Phil Knight 85 tuổi, giàu nứt đố đổ vách (tài sản ròng ước tính 41,7 tỷ USD tính tới ngày đăng bài này là 31/5/2023). Ông sống với vợ, Penny tại quê hương Oregon (Mỹ) của mình.