Giáo dục, suy cho cùng chỉ là tạo ra các điều kiện để trẻ em moi ra cái thông minh và sáng suốt vốn có của chúng. Vì cái thông minh, cái mầm an lạc, sự thánh thiện đã nằm trong chúng từ lâu rồi. Chính thầy Thích Ca Mâu Ni cũng đã khẳng định như vậy. Người làm giáo dục chỉ cần bày ra các trò, đặt chúng vào hoàn cảnh, các tình huống để chúng phải suy nghĩ. Từ đó, tài năng, hạt mầm từ bi và trí tuệ trong bọn trẻ tự nhiên trỗi dậy.
Photo by Vũ Anh Dũng
Có lẽ theo nguyên lý này mà bà Montessori đã sáng tạo ra các lớp học độc đáo mà một thời bị nghi ngờ. Bây giờ thì người ta buôn bán nó, kinh doanh Montessori chạy như tôm tươi. Montessori được xem như một loại hàng thời trang vậy.  
Nhưng đích thực thì phương pháp Montessori không phải là thời trang. Đó là một hệ tư tưởng mà gia đình, xã hội, giáo viên đều phải thấu hiểu. Cho con bạn chơi với mấy trò Montessori vài buổi vài ngày như hiện nay đâu phải là giáo dục khai phóng.
Cha mẹ đúng là cần phải đọc và học nhiều mới có thể đồng hành cùng con. Làm cha mẹ quả nhiên là một nghề không hề đơn giản.
Càng ngày tôi càng tin tưởng, người ta không nên dạy nhau và càng không nên dạy trẻ em. Chỉ là nên đưa nhau vào tình huống, dắt nhau vào cùng khám phá, cung cấp một thư viện đủ lớn và xây dựng một môi trường tự do đích thực.
Không cần làm gì hết. Tất cả chỉ là TẠO RA CÁC ĐIỀU KIỆN mà thôi.
Gần đây tôi phát hiện ra một điều lý thú sau khi nghiên cứu sách A brief history of Sapiens của ông Harari. Đó là người ta không thể dạy nhau cách tư duy, và sự sáng tạo.
Thật vậy, ông Socrates, triết gia vĩ đại nhất châu Âu, cách đây 4000 năm đã phát biểu: Tôi không thể dạy ai bất cứ điều gì. Tôi chỉ có thể khiến người ta phải suy nghĩ mà thôi.
Chúng ta chỉ có thể TẠO ĐIỀU KIỆN, cung cấp dữ liệu, môi trường để cho quá trình tư duy của người học được diễn ra mà thôi. Ta không thể bắt hoặc dạy bất cứ ai cách tư duy và năng lực sáng tạo.
Giống như ăn cơm, dạ dày và gan, ruột tự sẽ tiêu hóa. Ta không thể ra lệnh:
- Gan ơi, tiêu hóa hộ tao đi.
- Mật ơi, tiết dịch đi. Tao vừa ăn mít đó.
- Ruột non ơi, hút dinh dưỡng đi.
Cũng như thế đó, ta không thể bảo con ta:
- Phản biện lên con ơi.
- Sáng tạo đi con.
- Sâu sắc lên con.
- Tư duy đa chiều lên đi con ơi.
Quá trình một người thẩm thấu kiến thức, phát huy sức liên tưởng và sáng tạo hoàn toàn diễn ra tự nhiên trong một MÔI TRƯỜNG có đủ điều kiện về dữ liệu phong phú và sự tự do suy tưởng.
Các mẹ, theo đó, không cần bận tâm dạy con phản biện phản biếc gì cả. Các mẹ chỉ cần cung cấp thật nhiều sách và cho con tiếp cận với thực tiễn công việc và cuộc sống thật. Nhớ là để cho con được tư do suy tưởng và tự do bộc lộ ý tưởng. Quá trình phản biện và sáng tạo tự khắc sẽ diễn ra.
Có nghịch cảnh, có vấn đề sẽ nảy ra sáng tạo. Có tĩnh lặng và có độc cư sẽ nảy sinh trí tuệ sâu sắc. Đương nhiên, cần phải có tương đối phong phú data nữa.
Chỉ có thế thôi mà mấy năm trời bị mù mờ.
Làm gì có cái gọi là dạy nhau sáng tạo và dạy nhau phản biện!