Ngày 9 tháng 2 năm 2011, tờ The Guardian đăng tải một bài báo mang tên: “Nokia boss's 'burning platform' memo revealed”. Bài viết tiết lộ một bản ghi nhớ nội bộ đầy ám ảnh của CEO Stephen Elop – nơi ông ví Nokia như một người đàn ông đang đứng trên một giàn khoan đang bốc cháy giữa đại dương, buộc phải nhảy nếu không muốn chết cháy.

Đó không chỉ là một bản ghi nhớ thông thường. Đó chính là lời thú nhận công khai đầu tiên về một sự thật mà cả thế giới dần cảm nhận được: Nokia đang sụp đổ.

Chỉ vài năm trước đó, Nokia là biểu tượng tối thượng của ngành công nghiệp điện thoại. Năm 2007, họ chiếm tới 49,4% thị phần toàn cầu. Nhưng rồi cơn bão mang tên iPhone và Android tràn qua. Thị phần tụt dốc không phanh. Công nghệ lỗi thời, phản ứng chậm chạp, và những quyết định chiến lược sai lầm đã biến gã khổng lồ thành một kẻ lạc lõng trong chính cuộc chơi do mình tạo ra.

Chỉ trong vòng 6 năm, đế chế từng thống trị thế giới công nghệ đã mất gần như tất cả.

Và giờ đây, hơn một thập kỷ sau, thế giới blockchain đang chứng kiến một khoảnh khắc rất giống “Nokia moment” ấy – lần này là với Ethereum.

Ethereum từng là trung tâm của mọi đổi mới. Chính nơi đây đã hiện thức hóa smart contract, ấp ủ tạo nên mùa hè DeFi 2020, cho đến cơn sốt NFT và Gamefi 2021… Nhưng trong chu kỳ hiện tại, khi Bitcoin lập đỉnh mới, Solana bứt phá, và các hệ sinh thái mới nổi thu hút sự chú ý toàn cầu, thì Ethereum lại chỉ biết lặng thinh.

Ethereum vẫn ở đó – vẫn là cái tên lớn nhất khi nhắc đến smart contract, vẫn sở hữu hệ sinh thái đông đảo và nền tảng hạ tầng bền vững bậc nhất. Nhưng có điều gì đó đang trượt khỏi tay nó. Không phải một cú sụp đổ – mà là một sự rút lui lặng lẽ khỏi tâm trí thị trường.

Giá ETH trì trệ. Người dùng thưa dần. Narrative mờ nhạt. Và tiếng nói dẫn dắt – dường như cũng không còn vang vọng như xưa. Liệu đây chỉ là một bước lùi để chuẩn bị cho sự trở lại mạnh mẽ? Hay là tín hiệu cho thấy một kỷ nguyên đang khép lại?

Trong bài viết này,hãy cùng mình lần theo những dữ kiện âm thầm nhưng vẫn rất rõ ràng, để tìm ra câu trả lời cho câu hỏi đó!

Bài viết này nằm trong chuỗi nội dung của group Xóa Mù Crypto – cộng đồng do MoveSpiders kết hợp cùng Aptos Foundation xây dựng. Mục tiêu của series là giúp bạn hiểu rõ thế giới crypto một cách dễ tiếp cận: không hô hào, không đánh đố, chỉ toàn những chia sẻ thực tế, dễ hiểu, và có chiều sâu.

Đến với group, bạn sẽ góp nhặt được những kiến thức và khái niệm nền tảng làm hành trang. Kèm theo đó là những chia sẻ chân thật, những case study người thật việc thật trong thế giới crypto & blockchain, của nhiều cá nhân với nhiều vị trí & vai trò khác nhau - từ những lập trình viên, các thành viên từ các tổ chức lớn, tới những người làm cộng đồng hay người dùng cá nhân.  

Nếu quan tâm, các bạn có thể tìm hiểu ở phần mô tả video này và  tham gia group ngay hôm nay để bắt đầu hành trình “xóa mù crypto” của chính mình!

Năm 2021, Ethereum không chỉ là trung tâm của mọi thứ trong thế giới crypto – nó là toàn bộ sân khấu. Từ DeFi đến NFT, từ DAO đến GameFi, mọi làn sóng lớn đều bắt đầu trên Ethereum. Các giao thức huyền thoại như Uniswap, Curve, Aave, MakerDAO, Yearn, OpenSea, hay Axie Infinity – tất cả đều chọn Ethereum làm bệ phóng.

Sự bùng nổ đó không chỉ là cảm giác – nó được phản ánh rõ qua những con số. Tổng giá trị bị khóa (TVL) trên Ethereum đạt đỉnh hơn 153 tỷ USD vào cuối năm 2021, chiếm tới hơn 60% toàn bộ TVL của thị trường DeFi toàn cầu. Số giao dịch mỗi ngày dao động từ 1 đến 1,2 triệu, bất chấp phí gas cao ngất trời – trung bình từ 20$ cho đến 50$, có những lúc vượt 100$. Thế mà mạng vẫn luôn tắc, vì người dùng quá đông.

Số lượng địa chỉ hoạt động hàng ngày cũng phản ánh sức nóng chưa từng có: từ 400.000 đến 500.000 địa chỉ hoạt động đều đặn, tạo nên cảm giác rằng Ethereum là nơi mà mọi thứ đang diễn ra. Giá ETH trung bình lúc đó vào khoảng 3.700 USD, với vốn hóa chạm ngưỡng 440 tỷ USD – đưa Ethereum đến rất gần với giấc mơ lật đổ ngôi vương của Bitcoin.

Một cách thẳng thắn: vào thời điểm đó, muốn làm điều lớn lao trong crypto, buộc phải bước vào vùng đất Ethereum.

Nhưng khi bước sang năm 2025, bức tranh đó đã thay đổi rất nhiều. Ethereum không sụp đổ, nhưng nó dường như đã trở nên tĩnh lặng một cách bất thường.

TVL toàn hệ hiện chỉ còn khoảng 50 tỷ USD, giảm gần 65% so với đỉnh cao 2021. Sự suy giảm này một phần đến từ thị trường điều chỉnh, nhưng phần lớn đến từ sự phân tán thanh khoản sang các hệ sinh thái mới như Solana, Arbitrum, Sui, Ton... – những nơi có chi phí thấp, UX thân thiện, và đặc biệt là biết cách kể chuyện tốt hơn.

Số địa chỉ hoạt động mỗi ngày giảm, phản ánh một lượng lớn người dùng đã rời đi hoặc chuyển sang Layer 2. Giá của đồng ETH cũng giảm gần 50%, về quanh mốc 1.850$, vốn hóa rơi xuống còn khoảng 220 tỷ USD. Tệ hơn, gas fee hiện tại giảm đáng kể về mức quanh 0.2$ , khiến trải nghiệm tốt hơn, nhưng cũng gián tiếp phản ánh một sự thật: Ethereum đang trở nên vắng vẻ.

Mọi chỉ số đều cho thấy Ethereum không còn là tâm điểm của thị trường. Trong khi Bitcoin đã phá đỉnh cũ nhờ ETF và dòng tiền tổ chức, còn Solana hay Base lại nổi lên nhờ làn sóng memecoin và builder mới, thì Ethereum vẫn quanh quẩn trong vùng giá cũ, không có bước đột phá rõ rệt.

Điều này đặt ra một câu hỏi lớn: liệu thị trường đang định giá ETH một cách công bằng, hay có điều gì sâu xa hơn đang thay đổi từ bên trong hệ sinh thái?

Trớ trêu thay, sự phát triển mạnh mẽ của Layer-2 – từng được xem là bước tiến chiến lược giúp Ethereum mở rộng quy mô – lại đang khiến ETH dần rút khỏi trung tâm trải nghiệm người dùng.

Các Layer-2 như Arbitrum, Optimism, Base đã thực sự thành công: tốc độ nhanh, phí rẻ, trải nghiệm tốt. Layer-2 giúp Ethereum mở rộng quy mô, nhưng lại không giúp ETH tích lũy giá trị theo cách hiệu quả như Layer-1 từng làm. Thay vì gom dòng tiền về ETH, các Layer-2 đang chia nhỏ nó ra – và ETH, dù vẫn quan trọng về mặt kỹ thuật, không còn hiện diện trong hành vi người dùng hàng ngày.

Staking từng là hy vọng lớn của Ethereum sau The Merge. Nhưng sau một thời gian triển khai, lợi suất staking ETH hiện nay chỉ khoảng 2.8% – thậm chí thấp hơn cả trái phiếu chính phủ Mỹ.

Khi rủi ro crypto vẫn còn cao, nhưng lợi suất lại kém hấp dẫn, ETH không còn là một tài sản được ưu tiên nắm giữ để tìm kiếm lợi nhuận ổn định. Và nếu không có yield, niềm tin vào tăng trưởng dài hạn cũng đang bị lung lay bởi sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các blockchain khác.

Nếu như năm 2021, Ethereum là nơi mọi thứ bắt đầu – nơi mọi người hướng mắt về để dự đoán tương lai – thì năm nay, spotlight đang thuộc về những cái tên khác.

Solana đang tạo ra một làn sóng văn hóa riêng với memecoin, cộng đồng builder trẻ và chiến dịch truyền thông liên tục. TON tận dụng sức mạnh người dùng Telegram để bơm thẳng hàng triệu user mới vào ví Web3. Base với lượng lớn builder đổ về, thống trị mảng AI kết hợp meme cho người mới.

Còn Ethereum? Vẫn đang cập nhật EIP, testnet, nói về proto-danksharding.

Trong một thị trường nơi cảm xúc, câu chuyện và trải nghiệm là những gì thu hút dòng tiền, Ethereum đang tỏ ra... quá trưởng thành.

Và rồi, khi ghép tất cả những mảnh ghép ấy lại – giá không tăng, dòng tiền phân tán, truyền thông yếu, staking kém hấp dẫn – người ta bắt đầu thấy hình bóng của một thương hiệu lớn khác trong quá khứ: Nokia.

Không có cú sập, không có hack, không có scandal. Nhưng từng chỉ số, từng biểu đồ, từng nhịp thảo luận – đều đang trầm lại. Ethereum không yếu – nhưng nó đang chậm lại trong một thế giới không ngừng tăng tốc.

Và như Nokia đã từng, có lẽ điều đáng sợ nhất không phải là bị thay thế, mà là bị lặng lẽ quên đi trong khi vẫn còn tồn tại. 

Ethereum không chậm đi vì thiếu công nghệ, cũng không mất vị thế vì yếu kém. Trên thực tế, nếu chỉ xét về nền tảng kỹ thuật, hệ sinh thái Ethereum hiện nay có lẽ còn mạnh hơn cả thời kỳ đỉnh cao năm 2021. 

Nâng cấp The Merge thành công đã đưa Ethereum chuyển sang cơ chế đồng thuận Proof of Stake – một bước tiến lớn về môi trường và khả năng mở rộng. Các bản nâng cấp tiếp theo như Cancun–Deneb (Dencun) hay sắp tới là Pectra đều đang cải thiện rõ rệt hiệu suất mạng lưới. Layer-2 phát triển mạnh mẽ, các công cụ developer thân thiện hơn bao giờ hết, và tiêu chuẩn bảo mật của Ethereum vẫn là mẫu mực trong ngành. Nhưng đó lại chính là vấn đề.

Trong khi những hệ mới như Solana hay TON có thể tung ra các chiến dịch lớn chỉ sau vài ngày bàn bạc, Ethereum lại cần thời gian, đồng thuận, kiểm tra bảo mật, và roadmap rõ ràng. 

Đó là điểm mạnh về kỹ thuật, nhưng là điểm yếu trong một thị trường mà “speed > stability” luôn tạo FOMO tốt hơn. Điều này khiến Ethereum mất điểm trong mắt những người tham gia mới – những người không quan tâm đến kỹ thuật mà chỉ muốn biết: “Ở đâu có sóng?”

Không thể phủ nhận rằng việc mở rộng thông qua Layer-2 là một trong những chiến lược đúng đắn nhất mà Ethereum từng theo đuổi. Ở thời kỳ cao điểm năm 2021, phí gas trên Layer-1 từng là nỗi ám ảnh của cộng đồng. 

Một giao dịch swap đơn giản có thể tốn vài chục đô, còn những cuộc đua mint NFT đôi khi “ngốn” đến cả trăm USD. Việc duy trì trải nghiệm người dùng trên Layer-1 là điều không khả thi, và sự ra đời của Arbitrum, Optimism, Base… đã mang lại một làn gió mới: tốc độ nhanh, phí rẻ, UX thân thiện, không làm giảm khả năng bảo mật gốc của Ethereum.

Tuy nhiên, giải được bài toán phí lại mở ra một vấn đề mới – ít ai ngờ tới: sự phân mảnh giá trị. Khi Layer-2 trở thành những hệ sinh thái gần như độc lập, dòng tiền và thanh khoản cũng bị tách khỏi Layer-1. 

Thay vì đổ dồn về ETH như trước, người dùng giờ đây hoạt động bằng stablecoin, bằng token dự án, hoặc chính native token của Layer-2 như OP hay ARB. ETH – từng là tài sản trung tâm của mọi hoạt động – giờ chỉ còn đóng vai trò “kỹ thuật”, thậm chí có thể bị thay thế ở cấp độ trải nghiệm.

Hệ quả là dù hệ Ethereum mở rộng về quy mô người dùng và lượng giao dịch nhờ Layer-2, nhưng phần giá trị thực sự tích lũy vào ETH token lại không tăng tương xứng. TVL tổng thể có thể tăng, lượng người dùng cũng vậy – nhưng ETH không còn là tài sản mặc định cho hoạt động, không được dùng để reward, và cũng không còn là cốt lõi narrative trong cộng đồng. So với năm 2021, thời điểm ETH là trung tâm bắt buộc của mọi thao tác – từ farming, swap, cho đến mint NFT – thì hiện tại, vai trò đó đã bị pha loãng một cách rõ rệt.

Chưa dừng lại ở đó, chính bản thân các Layer-2 cũng đang tạo ra một bức tranh hỗn loạn và lạm phát token. Từ OP đến ARB, rồi ZK, các nền tảng Layer-2 đang thi nhau tung incentive, airdrop và native token để thu hút người dùng, builder và thanh khoản. 

Việc này ngắn hạn giúp tăng trưởng hệ sinh thái, nhưng dài hạn lại đẩy Ethereum vào một viễn cảnh rối rắm: nhiều token, nhiều hệ con, cùng cạnh tranh người dùng, tài sản và sự chú ý– trong khi token gốc của hệ là ETH thì không được hưởng lợi tương xứng.

Ethereum từng là trung tâm của tất cả các câu chuyện hấp dẫn nhất: DeFi là con của Ethereum, NFT là con của Ethereum, DAO, GameFi, DeFi 2.0 – tất cả đều bắt đầu ở đây. Nhưng ở hiện tại, Ethereum không còn có một narrative đủ mạnh để kích hoạt cảm xúc thị trường.

Bitcoin có câu chuyện "vàng số". Solana có "hệ sinh thái của tốc độ và UX". Ton có "crypto for the masses qua Telegram". Ethereum thì… đang nâng cấp tiếp. Các đợt nâng cấp của Ethereum dù quan trọng, nhưng lại khó kể bằng ngôn ngữ thị trường: khó mà làm một thread Twitter hấp dẫn chỉ xoay quanh EIP-4844 hay Proto-Danksharding. Và khi không thể kể được câu chuyện hay, Ethereum mất luôn quyền điều hướng dòng chảy chú ý – thứ quý hơn cả vốn hóa.

Nếu có điều gì về Ethereum từng thật sự viral trong cộng đồng crypto thời gian gần đây, thì đó có lẽ là... những meme về Vitalik. Từ đoạn clip anh đứng hát uốn éo trên sân khấu sự kiện Token2049, đến những bộ đồ kỳ quái, cách đi đứng lập dị, hay hình ảnh anh bị chụp với chiếc quần “phản chủ” – tất cả đều trở thành trò đùa quen thuộc trên Crypto Twitter. Và đôi khi, nhìn vào những hình ảnh đó, người ta thật sự phải bật cười tự hỏi: tại sao mình lại đặt cược danh mục đầu tư vào một chàng trai gầy gò với phong cách như thể bước ra từ một forum năm 2005?

Nhưng chính hình ảnh ấy cũng phản ánh một điều sâu sắc hơn: Ethereum chưa bao giờ giỏi trong việc kể một câu chuyện hấp dẫn với thị trường. Dù đang dẫn đầu về kỹ thuật, dù vẫn là nền tảng hạ tầng ổn định và phi tập trung bậc nhất, Ethereum lại thiếu một yếu tố quan trọng: khả năng truyền tải cảm hứng.

Thị trường này không chỉ vận hành bằng công nghệ, mà còn bằng câu chuyện và tâm lý. Và trên mặt trận đó, Ethereum đang bị vượt mặt một cách rõ rệt.

Solana là ví dụ điển hình: hệ sinh thái này không ngại tổ chức sự kiện lớn, tài trợ hackathon hàng triệu USD, và sẵn sàng tham gia vào cả những thứ vốn bị xem là “phù phiếm” – như memecoin. Nhưng chính những điều tưởng như phi kỹ thuật đó lại giúp Solana chiếm lấy tâm trí người dùng. Giới trẻ đổ về Solana không phải vì học được Rust, mà vì họ thấy được cơ hội, được kết nối cộng đồng, được cảm nhận “cuộc vui” mà Ethereum hiện tại đang thiếu.

Tương tự, Base – dù chỉ mới ra mắt chưa đầy một năm – đã tạo được độ phủ đáng kinh ngạc nhờ tận dụng sức mạnh truyền thông từ Coinbase, chiến dịch nhiệm vụ on-chain quy mô lớn, và đặc biệt là khả năng biến trải nghiệm blockchain trở nên “Web2-like” đến mức người mới cũng có thể dễ dàng tiếp cận. Trong khi đó, Ethereum vẫn đang tiếp tục những bước đi thầm lặng: cập nhật testnet, nâng cấp giao thức, hoàn thiện kiến trúc Rollup-centric roadmap. Tất cả đều quan trọng – nhưng không tạo được sự kích thích cho thị trường.

Một ví dụ khác đang dần thu hút sự chú ý là Aptos, một blockchain thuộc thế hệ mới sở hữu trải nghiệm mượt mà đáng ngạc nhiên. Được phát triển bởi đội ngũ từng xây dựng dự án Diem của Meta, Aptos sử dụng ngôn ngữ Move và có thể xử lý hàng trăm nghìn giao dịch mỗi giây, với phí gas gần như không đáng kể. Nhưng thứ khiến Aptos nổi bật không chỉ là công nghệ, mà là cách họ chủ động bước ra khỏi phòng lab để chạm vào cộng đồng. Tại Việt Nam, họ dành hẳn 1 triệu USD để hỗ trợ các dự án Web3 địa phương, tổ chức hackathon, chương trình ươm mầm, và trao quyền cho các builder mới. Ở một thị trường vận hành bằng sự kết nối và cảm xúc, đó là cách mà một hệ mới – dù còn nhỏ – có thể trở nên đáng nhớ.

Quay trở lại, vấn đề ở đây không phải là Ethereum không có gì để kể – mà là có vẻ hệ sinh thái không biết kể một câu chuyện hấp dẫn. Những thứ như “EIP-4844”, “Proto-Danksharding”, hay “verkle tree” là những tiến bộ mang tính nền tảng – nhưng chúng không có sức nặng truyền thông như “Solana summer”, “TON in Telegram”, hay “meme season”. Và trong một thị trường nơi narrative là thứ dẫn dòng tiền, việc không có tiếng nói truyền thông tương đương với việc bị lu mờ khỏi cuộc chơi.

Sự đối lập ấy khiến Ethereum dù vẫn rất mạnh về chiều sâu, lại dần mờ nhạt trên bề mặt – nơi tâm trí của thị trường được quyết định. Đó là một nghịch lý buồn: dự án blockchain có tư duy dài hạn bậc nhất lại đang dần mất kết nối với thời điểm hiện tại.

Ethereum vẫn đang tồn tại. Không, nói đúng hơn, Ethereum vẫn đang xây dựng – âm thầm nhưng bền bỉ. Trong khi các hệ sinh thái mới liên tục xuất hiện, là tâm điểm của mọi ánh nhìn thị trường bằng những cơn sóng memecoin, những chiến dịch viral, và những đợt airdrop hàng triệu đô, thì Ethereum lại chọn cách đi một mình trong sự tĩnh lặng: cập nhật testnet, chuẩn bị các EIP mới, mở rộng Layer-2, tối ưu mô hình dữ liệu.

Và có thể, chính sự “trưởng thành” ấy lại là vấn đề.

Ethereum chưa bao giờ ngừng tiến về phía trước. Nhưng khi phần còn lại của thế giới đang chạy theo tốc độ, cảm xúc và meme, thì Ethereum lại không còn là câu chuyện mà người ta muốn kể nữa. Nó không sai. Nó chỉ không còn đủ hấp dẫn – trong một thị trường nơi thị phần chú ý là tài sản quý giá nhất.

Tuy nhiên, giữa những tiếng gọi về một “Nokia moment” của Ethereum, cần nhớ rằng: không phải đế chế nào cũng sụp đổ bằng tiếng nổ. Có đế chế sụp đổ trong sự im lặng – và cũng có đế chế chỉ đang rút lui tạm thời, để trở lại mạnh mẽ hơn khi thời cơ đến.

Với việc Vitalik quay trở lại vai trò dẫn dắt nhiều hơn, với các bước nâng cấp hạ tầng đang dần hoàn thiện, và với việc các Layer-2 bắt đầu hội nhập chặt hơn vào tổng thể mạng lưới, Ethereum có thể đang bước vào giai đoạn tái sinh âm thầm. Nhưng tái sinh, để có ý nghĩa, thì không thể chỉ là kỹ thuật. Ethereum cần một ngọn lửa mới – một lý do để cộng đồng nhìn về nó bằng sự háo hức như năm 2017, hoặc ít nhất là sự tin tưởng như 2021.

Ethereum chưa chết. Nhưng nếu nó không học cách sống lại trong tâm trí người dùng – thì nó có thể vẫn tồn tại, như một di sản – thay vì một phần của tương lai.