EDOGAWA RANPO - ÔNG TỔ CỦA TIỂU THUYẾT TRINH THÁM NHẬT BẢN

Edogawa Ranpo (1894 - 1965) là một trong những nhà văn trinh thám nổi tiếng nhất của Nhật Bản, người tiên phong trong việc xây dựng và phát triển thể loại trinh thám tại đất nước này. Ông được mệnh danh là "Ông tổ trinh thám Nhật Bản" với nhiều ấn phẩm trinh thám mang yếu tố kinh dị, tâm lý đặc sắc. Nếu ai đã từng xem series manga Thám tử lừng danh Conan - một biểu tượng đại chúng toàn cầu, sẽ dễ dàng thấy được sự quen thuộc trong cái tên Edogawa Conan, bởi lẽ cái tên Edogawa Conan là sự kết hợp giữa hai nhà văn trinh thám vĩ đại của phương Đông và phương Tây: Edogawa Ranpo và Conan Doyle. Ở Nhật Bản nói riêng và thế giới nói chung, cái tên Edogawa Ranpo đã trở thành một tượng đài nổi bật về trinh thám.

Edogawa Ranpo tên thật là Tarō Hirai, sở dĩ ông lấy bút danh Edogawa Ranpo vì đây chính là minh chứng cho sự ảnh hưởng, truyền cảm hứng của một tác giả trinh thám phương Tây mà ông rất yêu thích - Edgar Allan Poe, nhân vật cũng được mệnh danh là "Ông tổ trinh thám thế giới". Bút danh của nhà văn như một sự Nhật Bản hóa tên của thần tượng bởi cách đọc có phần na ná nhau. Ngoài Allan Poe, Edogawa cũng đặc biệt yêu thích và bị ảnh hưởng bởi các tác gia phương Tây khác như Sir Arthur Conan Doyle, Oscar Wilde,  Maurice Leblanc, các học thuyết phân tâm học của Sigmund Freud,... Có thể thấy, nghiệp văn của Ranpo không chỉ đến từ tình yêu với nghệ thuật mà còn được truyền cảm hứng, sự đam mê bởi những văn hào với tên tuổi rực rỡ ở các phương Đông lẫn phương Tây.

Trong giai đoạn hiện đại hóa văn học, hầu như các tác gia Nhật Bản đều tiếp cận với kĩ thuật viết thông qua các ấn phẩm dịch thuật, theo như chuyên gian văn học Ishikawa nhận định: “Văn học Nhật Bản hiện đại bắt đầu bằng việc dịch các tác phẩm từ tiếng Anh sang tiếng Nhật, và thể loại tiểu thuyết trinh thám cũng vậy”. Bên cạnh các tác phẩm chuyển thể và bản dịch tóm tắt, các tác giả như Okamoto Kidō và Nomura Kodō đã biên soạn "sổ tay tác phẩm" của riêng họ về những câu chuyện bí ẩn lấy bối cảnh thời kỳ Edo. Các tác giả văn học cùng giai đoạn như Izumi Kyōka, Ozaki Kōyō, Akutagawa Ryūnosuke và Tanizaki Jun'ichirō đã viết các tác phẩm chịu ảnh hưởng của thể loại trinh thám. Những tác phẩm mang yếu tố trinh thám ấy đã khơi dậy sự hứng khởi trong trái tim Ranpo thời trẻ trước khi ông ra mắt, trở thành nguồn động lực lớn để ông chấp bút.

Khi còn là sinh viên, Edogawa Ranpo đã bị cuốn hút vào những bí ẩn từ Edgar Allan Poe (nguồn cảm hứng cho bút danh của ông), Arthur Conan Doyle và những người khác thông qua những tiểu thuyết trinh thám viết bằng tiếng Anh. Ông đã gia nhập nhóm Văn học mới (Shinseinen), một nhóm văn học Nhật Bản hoạt động từ những năm 1920 đến 1930 với các thành viên trẻ tuổi như Junichiro Tanizaki, Riichi Yokomistsu, Mishima Yukio và Yasunari Kawabata,v.v...,có mong muốn cách tân văn học và phản ánh thực tại xã hội lúc bấy giờ.

Từ những năm niên thiếu, Edogawa Ranpo đã say mê với những tiểu thuyết võ hiệp của Oshikawa Shunrou hay truyện trinh thám của Kuroiwa Ruikou. Khi đi học, ông chán ghét những tiết học thể thao ở trường nên thường xuyên trốn học. Trong giai đoạn này, Ranpo không có hứng thú gì với thế giới thực tại mà chỉ trốn trong phòng, bắt đầu tưởng tượng ra thế giới riêng của mình.

Khi còn học ở giảng đường đại học Waseda, Edogawa Ranpo đã bắt đầu tiếp cận với tác phẩm trinh thám của nhiều tác giả như Edgar Allan Poe, Arthur Conan Doyle và một số tên tuổi khác. Vì hoàn cảnh gia đình, ông thường xuyên làm nhiều nghề như nhân viên sao chép, biên tập tạp chí chính trị, nhân viên thu ngân, gia sư tiếng Anh,... tuy những công việc ấy không gắn bó với nhà văn lâu dài nhưng cũng ít nhiều để lại cho ông nhiều tư liệu, kinh nghiệm mà sau này sẽ thấy trong truyện trinh thám của ông.

Nghiệp viết của Edogawa Ranpo bắt đầu tính từ năm 1923, khi ông sáng tác hai truyện ngắn trinh thám là Đồng xu hai sen và Tấm biên lai. Ông gửi tác phẩm đến cho nhà phê bình Baba Kochou, người đã có nhiều bình luận về văn học trinh thám để xin góp ý nhưng không được hồi âm. Sau đó, ông liền gửi cho tạp chí Shin Seinen và vì tổng biên tập đã tưởng Đồng xu hai sen là văn học nước ngoài nên đã nhờ Kokasai Fuboku xem xét. Sau này, Đồng xu hai sen và Tấm biên lai lần lượt được ra mắt và đón nhận nhiều cơn mưa lời khen từ độc giả.

Sự xuất hiện của Ranpo đã cho thấy được người Nhật cũng có thể sáng tác trinh thám sánh ngang với trinh thám phương tây. Mượn Shin Seinen làm nền tảng, Ranpo cứ thể miệt mài sáng tác và cho ra đời nhiều kiệt tác trinh thám. 1925 cũng là năm sự nghiệp của ông thăng hoa rực rỡ nhất, đây cũng là năm ông để lại cho mình địa vị bất biến trên diễn đàn văn học đại chúng.

Edogawa Ranpo đã viết rất nhiều truyện trinh thám trong giai đoạn thế chiến II. Ông thử sức mình với cả truyện ngắn lẫn tiểu thuyết, thậm chí là trinh thám dành cho thiếu nhi. Thế giới nhân vật trong trinh thám của nhà văn đều mang màu sắc tâm lý méo mó, biến thái và thể chất dị biệt. Các câu chuyện đều toát lên màu sắc kinh dị, hồi hộp đúng đặc trưng phong cách Ranpo.

Đó là là sát nhân nghệ sĩ mù biến thái ra tay đoạt mạng hàng loạt cô gái vì ám ảnh về cái đẹp trong trí tưởng tượng của mình trong Con thú mù. Để rồi sau tất cả, hắn nhận ra không còn cách nào để thỏa mãn trạng thái nghệ sĩ của mình bằng việc tự hủy - tiễn bản thân đến cái chết dã man, đẫm máu.

Đó là tên tội phạm bệnh hoạn với những mặc cảm khiếm khuyết đã tạo ra một chiếc ghế công phu rồi chui vào đó nằm, cảm nhận sức nặng người khác đè lên mình trong Chiếc ghế người. Hắn ta dường như từ bỏ đi phần người để trở thành phần con trong một thế giới biệt lập của riêng mình.

Hàng loạt tên sát nhân, tội phạm với tâm lý lệch lạc, méo mó được Edogawa Ranpo gây dựng trong Mê cung tội ác, Địa ngục của những chiếc gương, Án mạng dốc K, Đảo địa ngục, Đảo quỷ, v.v... với những thủ pháp gây án cực kì tinh vi, táo bạo. Mỗi vụ án như một câu chuyện về ranh giới giữa nghệ thuật và cái ác, cái đen tối trong lòng xã hội Nhật Bản thời kì lúc bấy giờ. Cái đáng sợ, kinh dị toát ra từ truyện của Edogawa Ranpo không phải đến từ những thế lực siêu nhiên, tâm linh mà cái kinh dị toát ra bởi chính cái ác, cái méo mó dị dạng trong chính tâm lí của con người. Nỗi sợ ông gieo rắc đều đến từ con người.

Như bao tác giả trinh thám vĩ đại nhất, Edogawa Ranpo cũng muốn xây dựng một thế giới trinh thám riêng mình với một vị thám tử tài hoa, đại diện cho công lý. Ông tạo ra bộ truyện về thám tử Akechi Kogoro giống như vũ trụ của Sherlock Holmes với các câu chuyện mang đậm màu sắc trinh thám phương Đông. Vị thám tử Akechi luôn xuất hiện ở những giây phút kịch tính, sau cùng một vụ án tưởng chừng như đã xong để lật bài ngửa với những suy luận tinh vi.

Sau Thế chiến hai, Ranpo đã ra mắt hàng loạt tiểu thuyết dành cho độc giả trẻ với nhân vật chính là thám tử Akechi Kogorou và Kobayashi Yoshio. Họ trở thành người đứng đầu của một nhóm các thám tử trẻ tuổi gọi là “少年探偵団 - Shounen tantei dan - Boy Dectectives Club”.

Boy Dectectives Club và thám tử Akechi Kogoro đã truyền cảm hứng mãnh liệt cho manga đình đám Thám tử lừng danh Conan, nơi nhân vật chính của chúng ta sống tại nhà của thám tử Mouri Kogoro và là một thành viên của Đội thám tử nhí. Tác phẩm này của Ranpo có sức hút vượt thời gian và hiện nay vẫn được nhiều độc giả trẻ Nhật Bản tìm đọc.

Sau Thế chiến II, một số lượng lớn sách của Ranpo đã được chuyển thể thành phim. Sau khi nhà văn đại tài qua đời, các tác phẩm của ông vẫn trở thành nguồn cảm hứng lớn lao được nhiều nhà làm phim, sáng tác truyện tranh khai thác.

Đặc biệt, tên của nhà văn cũng được đặt cho giải thưởng văn học danh giá Edogawa Ranpo được trao hằng năm bởi Hiệp hội nhà văn trinh thám Nhật Bản đã được thành lập vào năm 1955. Đây là giải thưởng dành cho những tác phẩm trinh thám chưa xuất bản, được tài trợ bởi công ty xuất bản Kodansha và nhà đài Fuji.

Tóm lại, dù hiện nay trinh thám Nhật Bản đã chiếm một vị thế quan trọng trong diễn đàn trinh thám toàn cầu với nhiều tên tuổi mới nhưng không thể nào không nhắc đến Edogawa Ranpo với vai trò cực kì quan trọng được. Những tên tuổi như Yokomizo Seishi, Shimada Souji, Higashino Keigo,... đều chịu ảnh hưởng bởi Edogawa Ranpo. Ông đã thực sự để lại một di sản văn học trinh thám đồ sộ cho thế hệ sau.