Chúng ta có lẽ đã không ít lần mắc phải những sai lầm có thể được coi là cực kì "ác ôn" đẩy chúng ta vào những sự khổ sở nhất định nào đó, rồi chúng ta ngồi ước giá như thời gian quay trở lại chúng ta đã sẽ khiến mọi việc khác đi. Sự thật có phải đơn giản như vậy thôi không? 

"The Universe is shaped exactly like the Earth, if you go straight enough,

 you will end up where you were"

 Du hành thời gian có những giới hạn nhất định của nó. Chúng ta có thể tưởng tượng rằng thời gian dược trải dài trên 1 sợi dây có độ dài "vô hạn" và bất kỳ hành động nào làm uốn cong sợi dây đó sẽ tạo ra những vòng tròn lặp lại hay những biến đổi nhất định. đã có rất nhiều bộ film vận dụng những điều này tạo ra những series du hành thời gian tuyệt vời như Back to the future, Interstellar, Dr. Who, Predestination, Loop, v.vv... Và Hùng Lý tôi tựu chung lại nếu du hành thời gian chúng ta thường sẽ vướng những nghịch lý sau:


Predestination Paradox- Nghịch lý tiền định

 Nếu có ai chưa từng coi Predestination, hay thậm chí còn không hiểu cái tên của nó- "Tiền định" thì có thể xem phim này thử. Nói chung nhiều ý kiến cho rằng nó còn hại não hơn cả film Loop, nhưng sự thật là tôi coi Loop mà cứ tá hỏa hết lên không biết sao là sao, còn đằng này Predestination coi được nửa tiếng- cũng do tính tò mò ham tìm hiểu học hỏi- tôi đã biết trước kết thúc từ khi câu chuyện mới bắt đầu. 

Từ ở đây sẽ spoiler tan nát, ai chưa coi film đừng đọc.

 Tôi chỉ có thể tóm tắt bộ film bằng 1 câu chuyện như sau: 

 1 cô bé mồ côi được đưa vào cô nhi viện từ nhỏ, lớn lên và yêu 1 anh chàng say đắm, sau đó anh ta bỏ cô lại cùng 1 đứa con. Trong quá trình sinh con, cô được phát hiện có cả 2 bộ phận sinh dục nam và nữ, phần nữ của cô đã bị tổn hại sau khi sinh ra 1 đứa con gái và cô phải phẫu thuật thành nam giới. Đứa con của "anh" ấy bị bắt cóc, anh ấy đau khổ đi uống rượu gặp được một ông già bảo rằng ông ta sẽ giúp anh du hành ngược thời gian bằng 1 cỗ máy, anh ấy quay về quyết tìm ra ai đã hại đời mình, và rồi anh yêu say đắm 1 cô gái, rồi anh bỏ đi tìm kẻ kia tiếp. Khi biết cô ấy sinh con, anh lén vào bệnh viện bắt lấy đứa trẻ và du hành ngược về nhiều năm trước và đặt cô bé vào cô nhi viện. Anh thề không dùng cỗ máy nữa và sống đến già thành 1 ông lão, mãi đến 1 ngày ông lão ấy bước vào 1 quán rượu nhìn thấy 1 thanh niên say xỉn và trao lại cỗ máy thời gian cho anh ta.
(Đây không phải là nội dung film, yên tâm, nhưng chính là nó!)

 Film là 1 bài giảng sống động về thuyết tiền định- hay nói đúng hơn là 1 vòng lặp không thể nào tránh khỏi được. 

 Nghịch lý tiền định- hay vòng lặp nhân quả là 1 việc đã xảy ra trước đó khiến cho bạn phải quay ngược trở về thời gian để khiến điều đó không xảy ra, nhưng cuối cùng bạn lại là người khiến nó xảy ra. Ví dụ bạn bị cái xe tông phải rồi chạy luôn, bạn gãy chân 3 tháng rồi bạn tức tối muốn quay ngược lại lúc đó để xem ai tông mình, bạn quay về xách xe chạy đi tới hiện trường và bạn tông gãy chân chính bản thân bạn ở thời điểm quá khứ rồi bạn tức tối quay lại tìm xem ai là người tông bạn... Và rồi cứ thế... 

 Nói đến định mệnh, rồi thì sẽ lại có thêm 1 định lý khá giống Predestination cũng đã thực hiện, gọi là "Lời tiên tri tự hoàn thành"- 1 người nào đó nghe đến mình sẽ trở thành 1 cái gì đó ở tương lai, kiểu "Mi là người cứu cả thế giới", bị "tự kỷ ám thị" với điều đó rồi tự biến mình thành điều được báo trước. Ví như trong film, Ethan Hawke ban đầu là người truy lùng The Fizzle Bomber, nhận ra hắn là mình trong tương lai xa và nghe những lí do của hắn kiểu "Tại sao ngươi lại muốn giết ta trong khi ta đã cứu đến hàng tỉ người bằng cách giết chỉ 100 người?" rồi sau đó tự biến thành Fizzle Bomber rồi quay về đặt bom làm biến đổi nhân dạng của Sarah Snook thành Ethan Hawke giúp phim kết thúc theo kiểu in media res.

 Bạn vừa là thủ phạm vừa là nạn nhân cho các hành động của mình. điều này cũng được thể hiện qua tóm tắt của film Predestination. Cho dù bạn có làm cái cách nào đi chăng nữa, mọi việc vẫn sẽ diễn ra như đã được định trước rồi

(Thật ra thì cũng không hoàn toàn chính xác do tính "Bất biến" và "Dị biến" của thuyết hỗn loạn có khả năng sẽ giúp cho nghịch lý tiền định không xảy ra, nhưng chúng ta sẽ bàn ở phần sau.)


Boostrap Paradox

 Giải thích nôm na rằng nghịch lý này chỉ có sự khác biệt rằng chúng ta thật sự chẳng biết cái nguồn gốc của nghịch lý ấy nằm ở quá khứ hay tương lai, cái này giúp tạo ra cái kia và ngược lại. Nghịch lý này chỉ có thể giải thích bằng ví dụ thì dễ hơn là bằng lời nói. Ví dụ:

 - Trong Back to the future, Matthew McFly của năm 1985 quay trở về năm 1955 và leo lên sân khấu chơi bài hát Johnny B Goode- sáng tác năm 1958, lừng danh của Chuck Berry ngay trước mặt của... Chuck Berry giúp ông có thể "sáng tác" ra bài này 3 năm sau đó. Vậy bài hát đó từ đâu ra?

- Trong Terminator thì Skynet tạo ra T-100, T-100 quay về và con chip của nó đã giúp người quá khứ tạo ra Skynet. Vậy Skynet từ đâu ra?

- Hay trong Interstellar chúng ta chẳng thấy Cooper rớt vào Tesseract, gửi mã về cho Murphy viết ra được công thức bẻ cong không gian và thời gian, rồi trong tương lai người ta lại đem cái Tesseract đó về quá khứ để cho Cooper rớt vào. Vậy công thức về không gian 5 chiều từ đâu ra?

 The Flash- Người nhanh nhất thế giới của DC comics cũng từng có 1 origin liên quan đến bootstrap paradox như sau: Flash trong lúc cứu Iris West không bị Reverse Flash giết trong quá khứ đã đua 1 mạch về và "tạt ngang" qua phòng thí nghiệm của...Barry Allen lúc đó và tạo thành "tia sét" Speedforce để Barry Allen trở thành The Flash.

Grandfather Paradox- Nghịch Lý ông Nội


 Nghịch lý ông nội thì cũng dễ giải thích thôi... Nếu chúng ta quay về quá khứ thời điểm trước khi ông nội gặp bà nội, chúng ta giết đi ông nội thì sẽ không có ba của ta rồi không có ta để mà quay ngược lại thời gian, nếu vậy thì ông nội ta vẫn sống, có ba ta và có ta và như vậy thì ta có thể quay về... ý tưởng của nghịch lý ông nội đó là khi chúng ta quay về để thay đổi 1 điều gì đó thì sẽ xảy ra 1 nguyên nhân để chúng ta chẳng thể nào có thể làm được điều đó, như 1 cách mặc định chúng ta không thể thay đổi 1 vòng tròn cố định.

 Tương tự như vậy, nghịch lý Hitler: Nếu ta quay về giết Hitler, Thế chiến 2 không xảy ra, lịch sử không ghi nhận và không ai biết Hitler là ai, và như vậy thi không có lí do gì để quay lại giết Hitler, và Hitler vẫn còn sống và lịch sử lại khiến chúng ta quay lại... Nghịch lý ông nội đưa ra sự bất khả thi về mặt vật lý còn nghịch lý Hitler lại đưa ra sự bất khả thi về mặt nguyên nhân khiến chúng ta có thể quay ngược thời gian.


 Như vậy, chúng ta đã xem thời gian là 1 đường dây có thể bị bẻ cong lại, đây là cách để chúng ta chứng minh được sự bất biến của các sự kiện diễn ra trên vòng thời gian đó... Thế nhưng nếu thời gian không chỉ có thể bẻ cong mà còn có thể phân nhánh thì du hành thời gian sẽ gây ra điều gì?

Nếu có sự "vòng lại" của thời gian, thì cũng sẽ có sự "phân nhánh" các sự kiện theo thời gian hoặc diễn ra song song hoặc diễn ra theo 1 hướng gần như hoàn toàn khác. Hãy tưởng tượng những sự thay đổi đó giống hệt như 1 chiếc máy vi tính: sự thay đổi theo "phần mềm" và "phần cứng".

Sự thay đổi "phần mềm" có thể được giải thích nôm na thế này: 1 chức năng ( xem video) có thể được thực hiện bằng việc sử dụng các chương trình khác nhau (Window media, VLC,..) hoặc lướt web thì dùng Google Chrome, Firefox, IE,v.vv... Tựu chung, cách thức khác nhau theo các "nhánh" thời gian khác nhau nhưng chung quy lại thì vẫn mang cùng 1 kết quả... điều này được các hãng comic sử dụng rất nhiều để đa dạng hóa cốt truyện lẫn nhân vật, tạo ra multiverse có đến cả trăm Trái đất, nhân vật đủ màu da đủ nguồn gốc nhưng nhân vật đó vẫn là SUPERMAN. 

 Sự thay đổi "phần cứng" thì lại khác, nghe chúng ta vẫn có thể nghĩ đến là con chip mới, card VGA mới, ram mới, mainboard mới thì đó đã là 1 cỗ máy khác hoàn toàn, và sự kiện thời gian phân nhánh như vậy cũng sẽ diễn ra theo 1 chiều hướng hoàn toàn khác, và cũng chính vì đó tạo ra 1 "thế giới" hoàn toàn khác với những gì mà chúng ta đã và đang được biết. 

 Hãy đem 1 ví dụ hoàn toàn điển hình với bản thân chúng ta mà suy nghĩ nhé... Chúng ta đang đi trên đường và quyết định có nên mua 1 chai nước để uống do quá khát... 

  • Sự thay đổi mềm xảy ra khi chúng ta quyết định mua nước ngọt hay nước suối hay chai 5k, 8k hay 10k hay mua trà sữa 20k... 
  • Sự thay đổi cứng diễn ra khi  chúng ta quyết định không uống nước, về nhà mở tủ lạnh lấy nước uống thì bị chập điện và cháy cả căn nhà; và rồi chúng ta chẳng muốn mất nhà nên thà quay lại quá khứ bắt cái thằng "keo kiệt" là mình lúc nãy mua 1 chai nước để lặp lại trật tự cũ không để sự thay đổi cứng diễn ra.

 Đa số những sự thay đổi này diễn ra khi có tình trạng  Quantum Superposition xảy ra... Giải thích nôm na, Quantum Superposition là tình trạng 1 thứ gì đó có 2 hướng phát triển để dẫn ra 2 tình huống trái ngược nhau- như bỏ 1 con mèo vào trong 1 cái hộp, bảo nó hoặc sống hoặc chết và khi mở ra thì nếu nó còn sống chúng ta phải mua thức ăn cho nó tiếp còn nếu nó chết chúng ta phải đem đi chôn. Quantum Superposition diễn ra nhiều nhất khi chúng ta làm bất cứ 1 thí nghiệm gì: hoặc là đúng và tạo ra hợp chất hoặc là thất bại về con số 0. Thế nên. câu nói "Cuộc sống là do bạn quyết định" cũng có phần đúng khi mỗi quyết định của chúng ta sẽ quyết định cả 1 thế giới quan của mình hay thậm chí của cả người khác theo "Hiệu ứng bươm bướm".


 Đã có rất nhiều bộ film, video game và cả truyện tranh sử dụng những yếu tố quái đản về Thuyết Hỗn Loạn và đã có những cú twist tuyệt vời mà Hùng Lý chỉ kể sơ thôi:

 Trong DC, sự kiện Flashpoint đã diễn ra theo chiều hướng như sau: The Flash vì muốn cứu mẹ không bị giết đã quay về quá khứ cứu bà, điều đó đã khiến luồng thời gian thay đổi: Bruce Wayne chết và Thomas Wayne là Batman( Còn badass hơn cả Bruce) còn Martha Wayne là Joker, Superman bị giam giữ, Flash không tồn tại, Atlantis và Themyscera đánh nhau tơi tả tạo ra Thế Chiến, Flash sau đó phải quay ngược về để ngăn Flash "cũ" cứu mẹ để tạo lập trật tự, nhưng tính dị biến mềm đã tạo ra 1 verse khác với ngày trước là New 52- với 1số sự thay đổi về các nhân vật nhưng về cơ bản vẫn như nhau.

 Trong Bioshock Infinite (sẽ có 1 bài review game này), tính bất biến và dị biến được lồng ghép với nhau gần như hoàn hảo nhưng lại có phần ngược lại: Dù cho chúng ta có là Booker thứ 123 thì dù có tung 1000 lần nữa đồng xu vẫn cứ nằm ở mặt ngửa- Bất biến, nhưng Booker này là người duy nhất giết được Comstock và giải cứu Elizabeth- Dị biến... Comstock ở 1 Biến khác lại rời khỏi Columbia và lấy lại tên Booker DeWitt ,tạo ra thêm 1 nhánh thời gian hoàn toàn khác và tạo ra tựa DLC Burial At Sea, và chính biến này dẫn đến game Bioshock đầu tiên về Jack với câu nói huyền thoại "Would you kindly?" (Và do có 2 Elizabeth có mạt, hiện tượng Quantum Superposition xảy ra khiến 1 Elizabeth có năng lực và 1 Elizabeth hoàn toàn bình thường.)

Wolfenstein: The New Order lại đưa ra 1 Dị biến cứng hoàn toàn khi đã thay đổi lịch sử: Nếu như những thử nghiệm của Hitler thành công vượt thời gian và Phe Trục chiến thắng thì điều gì sẽ xảy ra?

 Lời kết lại là: Tất cả mỗi hành động và mỗi lựa chọn đều có thể sẽ đưa ra những tình huống và thậm chí 1 thế giới hoàn toàn khác nhau do sự phân nhánh của thời gian mang tính Dị biến xảy ra- trái ngược với việc tạo lập nghịch lý của tính Bất biến. Vì vậy du hành thời gian để ngăn chặn hay thay đổi 1 việc gì đó có thể sẽ dẫn đến những hậu quả mà chúng ta chẳng thể nào mà nghĩ ra được.



Khoa học và công nghệ khác