Khi đồng hồ điện tử tại Điện Capitol điểm mốc ngày 01/10/2025, Chính phủ Mỹ chính thức đóng cửa, khởi đầu cho cuộc khủng hoảng ngân sách kéo dài kỷ lục. Nguyên nhân không chỉ là mâu thuẫn đảng phái, mà còn đến từ Chiến thuật filibuster (thủ tục tranh luận không giới hạn), rào cản thể chế buộc mọi dự luật tài trợ phải đạt tối thiểu 60 phiếu tại Thượng viện, mặc cho Đảng Cộng hòa chỉ nắm đa số 53 ghế.
Lần đóng cửa này không chỉ đơn giản là thất bại lập pháp mà nó còn là hệ quả của một hệ thống các quy tắc vốn dĩ được thiết kế để kiểm soát phe đa số, nhưng đang trở thành công cụ khống chế khả năng hoạt động của chính phủ. Trong bối cảnh này, filibuster không chỉ là vũ khí đàm phán, nó đang bẻ gãy quyền lực lập pháp.

1. Filibuster – Lá Chắn Của Phe Thiểu Số Và Điểm Nghẽn Thể Chế

Filibuster (Rule XXII / Cloture Rule) là một chiến thuật lập pháp dùng để trì hoãn hoặc ngăn một dự luật được thông qua. Cụ thể trong Thượng viện Mỹ, một hoặc nhiều thượng nghị sĩ có thể nói rất lâu, đưa ra các luận điểm mở rộng, đôi khi không liên quan nhiều, để “kéo dài cuộc tranh luận” cho đến khi đảng đa số phải thỏa hiệp hoặc rút lại dự luật. Khác với Hạ viện Mỹ, Thượng viện không giới hạn thời gian phát biểu như nhiều cơ quan lập pháp khác.
Tại Thượng viện Mỹ, Quy tắc filibuster quy định nếu một đảng không đạt đủ 60 phiếu, đảng còn lại chỉ cần tối thiểu 40 phiếu là có thể kéo dài quá trình tranh luận này cho đến mãi mãi.
Với chỉ 53 ghế, Đảng Cộng hòa không thể tự mình vượt qua rào cản này; họ buộc phải tìm sự hỗ trợ từ các thượng nghị sĩ Dân chủ hoặc độc lập, điều không dễ khi mâu thuẫn liên quan đến trợ cấp chăm sóc y tế (ACA) vẫn căng thẳng.
Kết quả là sau nhiều lần bỏ phiếu thất bại. Ví dụ, một dự luật tạm thời do Đảng Cộng hòa đề xuất bị bác bỏ với kết quả 54/44, thấp hơn ngưỡng 60 cần thiết. Filibuster, vốn được xem là công cụ bảo vệ phe thiểu số, giờ trở thành nút thắt thể chế.
<i>Toà nhà Quốc Hội Mỹ</i>
Toà nhà Quốc Hội Mỹ

2. Chiến Lược Chính Trị Và Áp Lực “Lựa Chọn Hạt Nhân”

Trước bế tắc kéo dài, Tổng thống Donald Trump công khai kêu gọi các thượng nghị sĩ Cộng hòa sử dụng Lựa chọn hạt nhân (Nuclear Option) – tức bãi bỏ filibuster để có thể thông qua dự luật ngân sách chỉ bằng đa số đơn giản.
Ý tưởng này không mới, nhưng trong bối cảnh shutdown kéo dài, nó trở thành một “cơ chế thoát hiểm cực đoan” – đồng thời là con dao hai lưỡi của Đảng Cộng hòa.
Song không phải tất cả đồng lòng: Một số nghị sĩ lo ngại về hệ quả lâu dài, khi bãi bỏ filibuster có thể phá vỡ cấu trúc kiểm soát quyền lực lập pháp, đặc biệt nếu đảng đối thủ giành lại đa số trong tương lai.

3. Diễn Biến Bỏ Phiếu Và Phân Hóa Nội Bộ

Tình trạng bế tắc tại Thượng viện được thể hiện rõ qua các vòng bỏ phiếu liên tiếp. Tổng cộng số lần Thượng viện Mỹ tiến hành bỏ phiếu thất bại đối với các Dự luật tạm thời cấp ngân sách (Continuing Resolution - CR) là 14 lần trước khi được thông qua.
- Lần 1 – 30/09/2025: Thượng viện bỏ phiếu 55/45, không đạt 60 phiếu cần thiết. - Lần 2 – 03/10/2025: Một lần bỏ phiếu tiếp theo thất bại (54/44). -Lần 3 – 06/10/2025: Cả phiên bản CR Cộng hòa và Dân chủ đều thất bại, lần bỏ phiếu Dân chủ 45/50, phiên bản Cộng hòa 52/42. - Lần 4 – 08/10/2025: CR Cộng hòa thất bại 54/45; CR Dân chủ cũng thất bại. - Lần 5 – 09/10/2025: CR Cộng hòa thất bại 54/45; CR Dân chủ thất bại 47/50. - Lần 6 – 14/10/2025: CR Cộng hòa thất bại 49/45. - Lần 7 – 15/10/2025: CR Cộng hòa thất bại 51/44. - Lần 8 – 16/10/2025: Thượng viện bỏ phiếu CR lần thứ 10 và thất bại với tỷ lệ 51/45. - Lần 9 – 16/10/2025: tỷ lệ 51/44. - Lần 10 – 20/10/2025: Thượng viện thất bại lần thứ 11, tỷ lệ 50/43. - Lần 11 – 22/10/2025: Đây là lần bỏ phiếu thứ 12, với kết quả 54/46. - Lần 12 – 28/10/2025: CR thất bại 54/45. - Lần 13 – Ít nhất 13 lần bỏ phiếu thất bại đến cuối tháng 10. - Lần 14 – Thượng viện bỏ phiếu nhưng Dân chủ không đồng ý mở cửa mà không được gia hạn trợ cấp y tế.
Một biểu tượng của sự mâu thuẫn là Thượng nghị sĩ Jeff Merkley (Đảng Dân chủ), người đã phát biểu liên tục suốt 22 giờ đồng hồ để phản đối các yêu cầu của phe Cộng hòa.
Cuối cùng, thỏa thuận để mở cửa trở lại chỉ được thực hiện khi một nhóm nhỏ Dân chủ đổi phe: Vào ngày 09/11, 7 thượng nghị sĩ Dân chủ (cộng 1 độc lập) bỏ phiếu cùng Đảng Cộng hòa, tạo được đúng 60 phiếu để vượt qua filibuster.
Chính phủ liên bang Mỹ sẽ chính thức mở cửa trở lại vào tối 12/11 (giờ Mỹ), chấm dứt thời gian đóng cửa lần thứ 20 kể từ năm 1976, kéo dài 43 ngày - dài nhất trong lịch sử nước này, sau khi Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson triệu tập các nghị sĩ trở lại làm việc sau gần 8 tuần vắng bóng. Ông Johnson tuyên bố: "Chúng tôi tin rằng cơn ác mộng quốc gia kéo dài này sẽ kết thúc. Nó hoàn toàn ngu xuẩn và vô nghĩa ngay từ đầu".

4. Hệ Quả Kinh Tế Và Thể Chế

Lần đóng cửa kéo dài này đang gây thiệt hại nghiêm trọng, ước tính có khoảng 750,000 công chức liên bang không được trả lương, trong khi theo Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) tăng trưởng GDP Q4/25 có thể giảm tới 2%.
Nhiều dịch vụ liên bang bị đình trệ, các chương trình hỗ trợ như SNAP (phụ cấp lương thực) chịu áp lực lớn nếu đóng cửa tiếp tục.
Cuộc khủng hoảng làm dấy lên lo ngại về việc lạm dụng Lựa chọn hạt nhân. Nếu Đảng Cộng hòa lần này bãi bỏ filibuster để giải quyết shutdown, điều đó có thể mở ra tiền lệ cho việc phá vỡ các rào cản thể chế mỗi khi phe đa số muốn. Nhiều thượng nghị sĩ cảnh báo rằng đây là “món nợ thể chế” mà họ sẽ trả giá trong tương lai.

5. Quan Điểm Của Tác Giả

Việc đóng cửa chính phủ Mỹ đầu T10/25 không chỉ là một thất bại lập pháp – nó là bằng chứng sống cho thấy quy tắc filibuster tại Thượng viện đã vượt quá vai trò kiềm chế phe đa số, trở thành rào cản lớn khiến chính phủ không thể hoạt động. Điều đáng chú ý là, chính quyền Cộng hòa, dù nắm đa số, vẫn không thể đơn phương vượt qua ngưỡng 60 phiếu để thông qua ngân sách.
Áp lực từ Tổng thống kêu gọi bãi bỏ filibuster là lời cảnh báo: Nếu không tìm được giải pháp thoả thuận, Đảng Cộng hòa có thể đánh đổi cấu trúc quyền lực lập pháp lâu dài để giải quyết khủng hoảng trước mắt. Nhưng đó là con đường đầy rủi ro, Thượng viện có thể mất khả năng kiểm soát quyền lực khi một đảng khác giành lại thế đa số.
Cuộc khủng hoảng này đã cho thấy rằng filibuster không chỉ là thuật ngữ kỹ thuật lập pháp, nó còn là một mắt xích then chốt trong quyền lực Mỹ, và việc phá vỡ nó có thể thay đổi cấu trúc quyền lực quốc gia trong nhiều năm tới.