Hoạt động do thám đã xuất hiện từ khi các hệ thống liên lạc đầu tiên được thiết lập. Với sự bùng nổ của Internet và công nghệ thông tin, do thám đã bước sang một kỷ nguyên mới - nơi mọi động thái đều có thể bị theo dõi. Các cơ quan an ninh quốc gia như NSA ở Mỹ sử dụng công nghệ tiên tiến để giám sát từng bình luận, từng trang web, từng cuộc gọi, và cả những dấu vết nhỏ nhất trên không gian mạng. Trong thế giới ảo này, liệu chúng ta còn giữ được bao nhiêu bí mật, hay mọi thứ đều đã nằm trong tầm mắt của kẻ khác.

Hãy tưởng tượng một mạng lưới khổng lồ, vô hình len lỏi khắp không gian mạng, ghi lại mọi hành động của bạn trên Internet. Đó chính là Xkeyscore, hệ thống “mắt thần” của Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA). Nó cho phép NSA theo dõi hoạt động trực tuyến của bất kỳ ai.

XKeyscore được thiết kế để thu thập và phân tích dữ liệu từ nhiều nguồn. Mỗi ngày có hàng tỷ bản ghi mới được thêm vào hệ thống, ghi lại mọi thứ diễn ra trên nternet. Từ các bình luận Facebook cho đến những email trao đổi công việc, từ lịch sử tìm kiếm trên Google cho đến những lần truy cập vào web đen. XKeyscore nắm rõ toàn bộ "cuộc sống trực tuyến" của bạn.

Chính phủ Mỹ coi XKeyscore như là vũ khí trong cuộc chiến chống khủng bố. Với sự hỗ trợ của XKeyscore, NSA có thể nhanh chóng phát hiện những ai đang tìm kiếm cách chế tạo bom trên Internet, hoặc nhận diện các cá nhân có tư tưởng cực đoan trên mạng xã hội. Nhưng nó cũng bị cáo buộc là công cụ để xâm phạm quyền riêng tư, để kiểm soát tư tưởng hoặc bóp nghẹt tự do ngôn luận.

Bạn đã từng xem phim hành động và thấy cảnh sát dễ dàng tìm ra vị trí tội phạm chỉ nhờ vào một cuộc điện thoại chưa? Đừng vội nghĩ đó chỉ là hư cấu. Trên thực tế, các cơ quan an ninh như NSA không chỉ có thể xác định vị trí của một cuộc gọi mà còn có thể theo dõi hàng trăm triệu điện thoại di động trên toàn cầu.

NSA đã xâm nhập vào các hệ thống mạng viễn thông và sử dụng thông tin từ nhiều trạm phát sóng để xác định vị trí của điện thoại. Từ đó suy ra thói quen di chuyển của đối tượng và thậm chí xác định đối tượng đã gặp những ai. Đây cũng là cách để NSA xác định vị trí của một người, chỉ cần điện thoại của người đó nằm trong vùng phủ sóng của các trạm phát.

Bên cạnh đó, NSA còn nghe lén các cuộc điện thoại. Việc nghe lén không có gì lạ tại Mỹ, các điều tra viên thường xin lệnh từ tòa án để nghe lén các nghi phạm. Nhưng đối với NSA thì việc nghe lén đã đạt đến tầm cao mới. Họ không chỉ nghe lén công dân Mỹ mà còn tiến hành nghe lén cả các lãnh đạo của quốc gia khác.

Trước sự tinh vi ngày càng tăng của hoạt động do thám, mã hóa đã trở thành hàng rào bảo vệ cuối cùng. Nó đảm bảo rằng, ngay cả khi dữ liệu bị đánh cắp, kẻ xâm nhập cũng không thể đọc được nội dung mà không có khóa giải mã. Tuy nhiên, liệu "lá chắn" ấy có đủ mạnh để chống lại công nghệ giám sát của cơ quan an ninh.

Theo các tài liệu mật bị rò rỉ, NSA đã triển khai một chương trình phá mã trị giá hàng tỷ USD mang tên "Bullrun". Mục tiêu là vượt qua hoặc phá vỡ các biện pháp mã hóa hiện có. Bullrun hoạt động bằng cách tận dụng sức mạnh vượt trội của siêu máy tính để phá mã hoặc lén lút cài cắm các lỗ hổng bí mật (backdoor) vào các hệ thống bảo mật. Từ đó cho phép NSA có thể đọc được những dữ liệu bị mã hóa.

Một ví dụ là hệ thống mã hóa của Skype. Với hàng triệu người dùng, Skype được giới thiệu là sở hữu cơ chế mã hóa để bảo vệ các cuộc trò chuyện riêng tư. Thế nhưng, theo các tài liệu mật do cựu nhân viên tình báo Edward Snowden công bố vào năm 2013, NSA đã có khả năng xâm nhập vào dữ liệu của Skype, bao gồm cả việc nghe lén các cuộc gọi. Thông tin này đã làm lung lay niềm tin của người dùng về tính bảo mật của các dịch vụ trực tuyến.

NSA luôn khẳng định việc thu thập thông tin là để ngăn chặn khủng bố, bảo vệ đất nước khỏi các mối đe dọa tiềm ẩn. Tuy nhiên, những người chỉ trích lại cho rằng hoạt động giám sát tràn lan của NSA đã xâm phạm nghiêm trọng quyền lợi của họ. Thách thức đặt ra là tìm kiếm sự cân bằng giữa hai vấn đề này, vừa đảm bảo an ninh quốc gia vừa không xâm phạm quyền riêng tư của công dân một cách quá mức. Để đạt được điều này, cần có hệ thống giám sát minh bạch hơn, với sự tham gia và giám sát từ cộng đồng, nhằm ngăn chặn sự lạm quyền, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân, đồng thời vẫn đảm bảo an ninh quốc gia.