Phần II) )Sự trỗi dậy của phong trào sưu tầm theo hướng tinh hoa:

Hoạt động sưu tầm khoáng vật như một hành vi mang tính khoa học, xã hội và thẩm mỹ như Cooper (2010) đã ghi nhận:
“Với sự trỗi dậy của tầng lớp tinh hoa khoa học vào thế kỷ 17, song song với sự phát triển của khoa học,thú sưu tầm tinh thể như một thú tiêu khiển mang tính quý tộc, các mẫu vật khoáng chất cùng với mọi sản phẩm khác của thế giới tự nhiên, bắt đầu được trân trọng không chỉ như là công cụ để lĩnh hội các chân lý nền tảng của tự nhiên, hay như những chỉ dẫn đến các nguồn tài nguyên tiềm ẩn có thể khai thác, mà ngày càng được xem là những vật thể *đáng ao ước bởi chính giá trị nội tại của chúng…*”
Tuy nhiên, quan điểm toàn diện này đang ngày càng bị suy giảm trong thời hiện đại. Nhìn một cách trung thực vào cộng đồng sưu tầm ngày nay, nhiều người chơi nghiệp dư vẫn khăng khăng phân biệt giữa hai kiểu nhà sưu tầm là "người thuần túy" và "người tinh hoa".
Những phân loại này đã được trình bày và thảo luận dưới nhiều hình thức khác nhau ví dụ:
* người trực tiếp đi thu thập mẫu so với người mua sưu tầm.
* người tìm kiếm các mẫu đại diện tiêu biểu so với người theo đuổi các mẫu “tuyệt phẩm” (mẫu vật chất lượng cao cấp),
* hoặc những người ủng hộ khoa học khoáng vật so với người thiên về nghệ thuật khoáng vật.
Nói cách khác, **người thuần túy** thường xem *connoisseurship- sự tinh thông thẩm định * là sự hiểu biết về các khía cạnh khoa học của mẫu vật, trong khi **người tinh hoa** lại coi *connoisseurship* là sự am hiểu về các giá trị thẩm mỹ của mẫu vật.
Một cái nhìn sơ lược qua các diễn đàn trực tuyến như Mindat.org hay Friends of Mineralogy Forum (FMF) tại Fabre Minerals sẽ cho thấy các quan điểm này rất mạnh mẽ và đôi khi gây tranh cãi gay gắt, đặc biệt khi các “người thuần túy” bình luận về việc sưu tầm theo hướng “người tinh hoa” hay thiên về thẩm mỹ và đôi khi điều đó cũng xảy ra ngược lại.Sự phân biệt nhận thức được cho là bắt nguồn từ những định nghĩa khác nhau về "giá trị mẫu vật", và rộng hơn là một triết lý về cách tiếp cận "đúng đắn" đối với việc sưu tầm khoáng vật.
Hầu hết các nhà sưu tầm đều đồng tình rằng không có một cách duy nhất hay đúng tuyệt đối để sưu tầm ngoại trừ lời khuyên phổ biến là “hãy sưu tầm những gì bạn yêu thích.” Thế nhưng, cùng lúc đó, họ cũng thường trích dẫn một lời khuyên tưởng chừng như mâu thuẫn: “hãy mua thứ tốt nhất mà bạn có thể chi trả.” Trong kịch bản đầu tiên, chất lượng mẫu vật không phải điều kiện tiên quyết; trong kịch bản thứ hai thì lại là điều cốt lõi.
Việc sưu tầm theo hướng tinh hoa (connoisseur collecting) đi xa hơn một bước, bằng cách thúc đẩy người sưu tầm theo đuổi “những gì tốt nhất.” Sự tập trung nghiêm ngặt vào chất lượng – nghĩa là kết hợp giữa **tầm quan trọng khoa học** và **giá trị thẩm mỹ** thực chất không phải điều mới mẻ.
Charles Henry Pennypacker (1845–1911), một nhà sưu tầm, thương nhân bán thời gian và là cây viết thường xuyên trên tạp chí *The Mineral Collector*, đã chỉ trích nặng nề thú chơi này ngay từ những ngày đầu. Ông khẳng định rằng một bộ sưu tập khoáng vật là hình ảnh phản chiếu của người sưu tầm, và vì vậy, nếu người đó chỉ chăm chăm vào những món rẻ tiền và khoe khoang về “mức giá hời” họ mua được thay vì theo đuổi thứ tốt nhất, thì điều đó có nghĩa là cả con người lẫn bộ sưu tập của họ đều là một sự xấu hổ (Lininger, 1993, tr. 9).
Tất nhiên, việc sưu tầm là điều mang tính cá nhân và nằm trên một phổ rộng, còn phụ thuộc vào mong muốn và khả năng tài chính của mỗi người sưu tầm. May mắn thay, đặc biệt trong lĩnh vực mẫu vật thumbnail, chúng có thể phù hợp với người chơi ở mọi tầng lớp kinh tế.
Tất nhiên, giá tiền không phải là đồng nghĩa, cũng không đảm bảo cho chất lượng. Điều này cũng đúng với các tuyên bố quảng cáo từ những người bán khoáng vật. Jolyon Ralph (2013) của *Mindat* từng lập luận: “Những cụm từ như ‘đẳng cấp thế giới’, ‘chất lượng bảo tàng’, ‘độc đáo’, ‘tuyệt đỉnh’ hay ‘biểu tượng’ thực chất chỉ là những tính từ tiếp thị vô nghĩa. Hãy bỏ qua chúng, và tôi cũng sẽ không cổ vũ việc tái sử dụng chúng trên tạp chí của các hội chơi khoáng.” Nhận xét này có phần đúng; các chuyên gia đã chỉ rõ rằng một đánh giá khoáng vật chỉ có ý nghĩa tương xứng với kiến thức và kinh nghiệm của người đưa ra nó. Tuy nhiên, tuyên bố rằng những từ ngữ mô tả như vậy đều hoàn toàn vô nghĩa thì không được các nhà sưu tầm tinh hoa chấp nhận vì chất lượng không hoàn toàn là khái niệm mang tính chủ quan.
Nhiều nhà sưu tầm, thương nhân và biên tập viên giàu kinh nghiệm đã đưa ra một tập hợp các tiêu chí được đồng thuận rộng rãi về những phẩm chất cốt lõi của một mẫu vật đạt chuẩn tinh hoa (vd: Bancroft, 1984; Wilson, 1990; Wilson, Bartsch & Mauthner, 2004; Smale, 2006; Halpern, 2005; Thompson, 2007; Currier, 2009; Wilson & Houran, 2012; Houran, 2013; Lavinsky & Moore, 2013). Các tài liệu này phân tích hiệu quả yếu tố thẩm mỹ, tức những phẩm chất thị giác hấp dẫn nhất đối với người sưu tầm phương Tây. Đồng thời, các nghiên cứu khoáng học hiện đại tiếp tục định hình nhận thức của người chơi về sự phát triển tối ưu nhất của từng khoáng vật, xét theo màu sắc, hình thái và tình trạng bảo quản tức tầm quan trọng của mẫu vật.
Do đó, rõ ràng tồn tại một hệ thống phân cấp về chất lượng, trong đó yếu tố thẩm mỹ và tầm quan trọng khoa học là yếu tố xác định mức độ “tuyệt đỉnh”, “đẳng cấp thế giới” hay “đạt chuẩn tinh hoa.”
Triết lý sưu tầm tinh hoa còn thể hiện rõ nét trong thú chơi này qua nhiều hình thức khác. Một trong những biểu hiện rõ rệt và có ảnh hưởng lớn nhất là hệ thống ấn phẩm và sách được đầu tư kỹ lưỡng, mô tả các tiêu chí đánh giá chất lượng mẫu vật, giới thiệu các mỏ nổi tiếng và minh họa các mẫu vật tiêu biểu. Thompson (2007) và Currier (2008) đã liệt kê các tài liệu cổ điển và hiện đại tốt nhất về khoáng học những tài liệu nền tảng không thể thiếu. Các số đặc biệt của *Mineralogical Record*, *extraLapis* và các chuyên khảo từ Lithographie cũng thường xuyên giới thiệu những mẫu vật xuất sắc nhất từ các nhà sưu tầm hàng đầu. Từ đó, có thể thấy số lượng người sưu tầm theo trường phái tinh hoa là đáng kể, dù họ không chiếm đa số trong cộng đồng.
Việc các tạp chí ưu tiên hình ảnh những mẫu vật tinh hoa từng bị chỉ trích là thiên vị tầng lớp tinh hoa hơn là phục vụ khoa học. Về điều này, Tổng biên tập *Mineralogical Record*, Wendell Wilson phản bác rằng cách làm đó hoàn toàn mang tính giáo dục. Ông lập luận rằng: các mẫu vật tốt nhất thể hiện rõ ràng nhất các đặc điểm và phẩm chất của một loài khoáng, và từ đó người chơi có thể suy ngược lại để đánh giá các mẫu kém hơn. Ngược lại, không ai có thể nhìn vào một mẫu kém chất lượng để hình dung được phiên bản tốt nhất của nó. Quan điểm của Wilson là hoàn toàn hợp lý và đã được áp dụng từ lâu.
Ví dụ, một ấn bản đầu tiên của *The Audubon Society Field Guide to North American Rocks and Minerals* (Chesterman, 1978) từng viết: “Nên minh họa bằng những mẫu vật có chất lượng cao hơn những gì người chơi nghiệp dư có thể tìm thấy; điều này là cần thiết để làm nổi bật các đặc điểm màu sắc, hình thái tinh thể và thói quen kết tinh” .
Mẫu vật tinh hoa vượt qua ranh giới giữa thẩm mỹ và giá trị đầu tư của khoáng vật như một dạng hàng hóa. Do đó, việc một số người gán cho các nhà sưu tầm tinh hoa là "thiên về thẩm mỹ" hơn là "khoa học" đã hoàn toàn bỏ qua bản chất thật sự. Những người sưu tầm thumbnail theo trường phái tinh hoa ít nhất đều đánh giá cao và công nhận cả hai góc nhìn là hai mặt của cùng một đồng xu (Wilson & Houran, 2012). Họ hiểu rằng những mẫu vật vừa có ý nghĩa khoa học, vừa có giá trị thẩm mỹ là những hiện tượng hiếm hoi trong tự nhiên, phản ánh sự hội tụ hoàn hảo của các điều kiện tự nhiên lý tưởng.
Mẫu vật tinh hoa là những kỳ quan địa chất vừa đẹp, vừa dễ nghiên cứu đại diện cho cấp độ phát triển cao nhất của một loài khoáng vật. Người sưu tầm hiểu rằng cái đẹp tồn tại chính nhờ các quá trình khoa học đã diễn ra trong lòng đất.
Ngày 7 tháng 4 năm 2020
được viết bởi Tiến sĩ Jim Houran, Jim Bleess và Tiến sĩ Alex Schauss.
Được chuyển thể với sự cho phép để xuất bản trên iRocks.com
Lược dịch Kira Trần
Fashion