Trong nhiều năm qua, điểm số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hệ thống giáo dục. Chúng được sử dụng như một tiêu chí để đánh giá khả năng học tập của học sinh, giúp giáo viên phân loại và định hướng cho quá trình học tập và phát triển của các em. Tuy nhiên, vấn đề được đặt ra là: liệu điểm số có thực sự phản ánh đúng năng lực học tập của người học hay không? Theo chúng tôi, điểm số không phản ánh năng lực học tập. 

Điểm số có lịch sử lâu dài trong giáo dục và thường được coi là thước đo  cho thành tích học tập. Nó giúp giáo viên dễ dàng phân loại học sinh, nhìn nhận sự tiến bộ cũng như thành tích của họ qua từng giai đoạn học. 

Điểm số thường chỉ đánh giá được một phần năng lực học tập. Nhiều học sinh có thể có khả năng tư duy sáng tạo, phân tích vấn đề, hoặc kỹ năng giao tiếp tốt nhưng lại không thể hiện tốt trong bài kiểm tra, hoặc có cách làm khác. Trong đề thi thường luôn chỉ có một đáp án chung nhưng mỗi thí sinh lại là những cá thể riêng biệt, có cách tư duy, suy nghĩ khác nhau. Đề thi sẽ không phản ánh đúng năng lực học tập của học sinh một cách khách quan, vì các em cũng chỉ trả lời theo ác nghĩ, các tư duy của các em thì cũng không thể gọi đó là hoàn toàn sai. 

Hệ thống giáo dục hiện nay thường khiến học sinh chịu áp lực lớn khi phải đạt điểm số cao. Sự tập trung quá mức vào điểm số có thể làm mất đi niềm vui trong việc học, dẫn đến tâm lý stress và sợ hãi. Thạc sĩ Bùi Trân Phượng đã từng nói : “nhà trường là nơi tạo điều kiện để trẻ tiếp cận tri thức và khuyến khích trẻ tìm đến tri thức” vậy mà việc thi cử lại đang giết chết niềm yêu thích học tập của rất nhiều học sinh. Điều này không chỉ gây ra áp lực cho học sinh mà còn tác động tiêu cực đến tinh thần sáng tạo và khả năng tư duy phản biện của họ. Khi điểm số trở thành thước đo duy nhất để đánh giá một cá nhân. Theo thống kê có đến tận 50% những học sinh bị áp lực, stress mà không ai biết đến, dẫn đến hệ luỵ xảy ra lâu dài. Học sinh bị buộc phải làm theo một khuôn trúc cố định, từ đó dẫn đến việc họ ngại thử nghiệm, ngại khám phá những điều mới mẻ. Việc học trở thành một cuộc cạnh tranh khốc liệt, nơi mà việc vượt qua bạn bè và xếp hạng trên bảng điểm trở thành mục tiêu chính, thay vì phát triển bản thân và tìm ra đam mê của mình. 

Học sinh đến từ những môi trường khác nhau, với điều kiện gia đình và xã hội khác nhau, sẽ có những cơ hội học tập khác nhau. Ví như kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông toàn quốc, mỗi thí sinh đều có những hoàn cảnh khác nhau, cơ hội học tập, chất lượng dạy học khác nhau nhưng lại thi chung đề thi. Ta không thể so sánh những em học sinh học ở các trường chất lượng quốc tế với những em học sinh học những trường bình thường được. Albert Einstein đã từng nói rằng: “Mọi người đều là thiên tài… Nếu bạn đánh giá con cá bằng khả năng leo cây của nó, suốt đời nó sẽ tin rằng mình là kẻ ngốc nghếch”. Có những em có khả năng sáng tạo, nghệ thuật hoặc thể thao vượt trội nhưng lại không thể hiện được trong những bài kiểm tra truyền thống. Việc đánh giá toàn bộ năng lực của học sinh chỉ dựa vào điểm số là một sự bất công và phân biệt giữa các em.     

Thay vì đề cao điểm số, kỷ nguyên 4.0 hiện đại ngày nay lại đề cao khả năng thực hành ứng dụng ngoài thực tiễn, vượt ra khỏi khuôn khổ lý thuyết khô cứng; các kỹ năng mềm quan trọng (tư duy sáng tạo, tư duy phản biện, kỹ năng tự học, giao tiếp & hợp tác, khả năng học tập suốt đời…) và trí tuệ cảm xúc (EQ). Đây mới chính những yếu tố quan trọng và bền vững, tạo nền tảng để đạt được thành công trong tương lai đầy bất định. 

Tuy nhiên ta cũng không thể không nói rằng việc thi cử rất có ích trong việc phân loại học sinh, nhất ở hệ thống trường công đông học sinh. Nếu trong lớp chỉ có 10 đến 15 học sinh thì một giáo viên hoàn toàn có thể phân loại, hiểu từng điểm mạnh, điểm yếu, khả năng của từng học sinh, Nhưng nếu trong một lớp học mà có khoảng 50 đến 60 học sinh thì thầy cô đã rất khó để phân loại rồi, chứ không nói đến một ngôi trường thậm chí là một nền giáo dục có hàng ngàn hàng triệu học sinh. Nên suy cho cùng, việc thi cử cũng là lựa chọn tốt nhất. 

Tóm lại, điểm số không thể quyết định hoàn toàn năng lực học tập của học sinh. Mặc dù nó có vai trò quan trọng trong việc đánh giá thành tích học tập, nhưng việc dựa vào điểm số như một tiêu chí duy nhất sẽ tạo ra những hệ lụy và bất công. Chúng ta cần nhìn nhận và đánh giá năng lực học tập của học sinh một cách đa chiều, từ đó xây dựng một môi trường giáo dục công bằng và phát triển bền vững hơn. Việc áp dụng các phương pháp đánh giá toàn diện hơn sẽ giúp chúng ta nhận ra những khía cạnh tiềm ẩn trong mỗi học sinh. Các yếu tố như khả năng tư duy phản biện, sáng tạo, và kỹ năng giao tiếp cũng cần được xem xét bên cạnh thành tích học tập truyền thống. Thay vì chỉ chú trọng vào điểm số, chúng ta nên khuyến khích học sinh phát triển theo những cách đa dạng, nhằm khai thác tối đa tiềm năng của mỗi cá nhân.