Departed: thiện, tà lẫn lộn

Sẽ thế nào khi một gã giang hồ, sẵn sàng làm mọi chuyện đê hèn lại là một cảnh sát ngầm của chính nghĩa? Sẽ ra sao khi tên cảnh sát điều trần lại là tay trong của một băng đảng tội phạm thủ ác? Câu chuyện tưởng không thật mà lại thật không tưởng đó chính là những gì đã diễn ra trong Departed (tựa Việt là “Cảnh sát Boston”), bộ phim đã đem về cho vị đạo diễn tài ba Martin Scorsese bức tượng vàng Osscar danh giá sau 6 lần bị lảng tránh qua các phim Raging Bull, The Last of Temptation of Christ, GoodFellas, Gangs of New York, The Aviator, The Departed.

Kịch bản phim do William Monahan viết dựa trên kịch bản Vô gian đạo, tác phẩm ăn khách của điện ảnh Hồng Kông năm 2002. Lấy bối cảnh là thành phố Boston, Massachusetts, bộ phim nói về cuộc đối đầu kịch tính giữa hai điệp viên của cảnh sát và băng đảng gốc Ireland được cài vào tổ chức đối phương để hoạt động, cùng một dàn diễn viên tên tuổi, gồm Leonardo DiCaprio, Matt Damon và Jack Nicholson, Điệp vụ Boston đã được báo giới và công chúng chú ý ngay từ giai đoạn sản xuất. Sau khi công chiếu, bộ phim đã gặt hái nhiều thành công trên cả hai phương diện thương mại và nghệ thuật.

Trước đó, tác phẩm gốc của bộ phim “Vô gian đạo”, được sản xuất năm 2002 cũng từng tạo mưa gió và gây được tiếng vang lớn đối với thị trường phim ảnh Hồng Kông. Vốn đang trong giai đoạn khủng hoảng về ý tưởng, Vô gian đạo đã làm chấn động phòng vé của Hồng Kông khi đem đến cho khán giả một cốt truyện độc đáo, một cuộc đối đầu căng thẳng và một đoạn kết bất ngờ không đoán trước được. Tính cách nhân vật được khắc họa rõ nét dù nội tâm mỗi nhân vật khá phức tạp cộng với mối quan hệ chồng chéo.

Và đối với ông trùm dòng phim tội phạm, Scorsese đã ngay lập tức hứng thú với việc chuyển thể bộ phim trên và rồi một phiên bản khác, hay hơn, chặt chẽ hơn và quan trọng hơn là Hollywood hơn của Vô gian đạo đã ra đời. Tuy nhiên, The Departed lại trở nên “Hong Kong” hơn cả Vô gian đạo – vốn đã rất theo “chuẩn” của Hollywood rồi.

Bộ phim theo chân của hai nhân vật Colin Sullivan và William “Billy” Costigan Jr từ khi là hai học viên cùa trường cảnh sát cho đến lúc trở thành thanh tra và mật vụ ngầm. Nếu chưa từng coi phim của Scorsese bao giờ, ta sẽ cảm thấy bộ phim thực sự là quá dài dòng so với cần thiết bởi phải mất đến gần một tiếng rưỡi đồng hồ chúng ta mới thực sự đi vào các cuộc giao dịch, đấu súng, giằng co giữa hai thế lực trong phim. Tuy vậy, sự mở đầu ấy là cần thiết khi liên tục đặt ra rất nhiều câu hỏi và nó chỉ trở nên tốt hơn từ đó với phần kết là một kiệt tác tuyệt đối.

Đơn giản là không có thời gian để suy nghĩ về tuyến truyện và liệu câu chuyện có hợp lý hay không. Bộ phim không chỉ kế thừa được những gì tinh túy nhất từ tác phẩm gốc khi lần lượt cho những diễn viện gạo cội và tài năng nhất đảm nhiệm những vai diễn đầy chiều sâu ấy, chỉnh sửa lại tấc phẩm gốc cho phù hợp hơn với văn hóa đại chúng và lại một lần nữa cho thấy những gì gọi là chân thật và trần trụi nhất nhưng không kém phần kịch tính của cuộc đối đầu đầy hiểm nguy giữa thiện và tà, đậm chất bạo lực, máu me, văng tục của Martin Scorsese. Nếu như Vô gian đạo chỉ là một bộ phim giải trí mang tính đột phá thì chính Điệp vụ Boston mới là kiệt tác vì Martin Scorsese chỉ giữ lại cốt truyện chính của Vô gian đạo và biến đổi hoàn toàn bộ phim làm lại thành một tuyệt phẩm mang phong cách Scorsese với những nhân vật được khắc họa rõ nét nơn, truyện phim chặt chẽ hơn, khiến khán giả dù đã biết trước kết cục của phim gốc cũng vẫn ngồi lại xem Điệp vụ Boston tới tận phút cuối cùng

Trong phim, khán giả sẽ có cơ hội theo bước Colin Sullivan, từ khi còn nhỏ cậu đã được ông trùm tội phạm Francis “Frank” Costello chọn làm thuộc hạ thân tín trong tương lai. Dễ thấy ở Colin, một nét rất tương đồng với nhân vật Henry Hill trong bộ phim nổi tiếng “The Goodfellas”, cũng của Martn Scorsese, đó là cả hai đều thấy được quyền lực từ những kẻ núp sau bóng đêm. Đều ngưỡng mộ trước sự e dè và khiếp hãi của những gã Gangster từ khi chỉ còn là một đứa trẻ. Cậu được tên trùm ấy trợ cấp và cho ăn học, nuôi dạy cậu dưới một sự ảo tưởng rằng cậu còn trên cả một thuộc hạ thân tín, là con trai của gã. Chính đó là động lực để cậu ra sức học tập để từ đó tốt nghiệp học viện cảnh sát một cách xuất sắc. Tất cả đều cho một mục đích duy nhất: trở thành cách tay đắc lực cho tên trùm tội phạm kia, vừa được sự công nhận của người khác, vừa được tiền tài danh vọng. Sullivan cũng phải sống trong sự cảnh giác cao độ để che giấu tung tích thật sự cũng như cung cấp thông tin cho Costello. Lớn lên cùng những tên sừng sỏ, điều đó tạo nên ở Colin một bản lĩnh phi thường. Sẵn sàng gửi đi thông tin mật cho Costello ngay trước mũi cảnh sát, sử dụng quyền hành dưới vai trò một thanh tra viên tài giỏi để đánh lừa tất cả mọi người. Một tay chơi khó chịu và là một tên đầy thủ đoạn.

Chứng kiến toàn bộ quá trình phát triển của nhân vật, người xem sẽ không ít lần thấy ức chế trước những thủ đoạn bỉ ổi và hèn hạ của hắn, song cũng không thể không khen thưởng cho sự đa mưu của gã, để rồi công nhận hắn là một trong những nhân vật phản diện hay nhất mọi thời đại. Colin Sullivan đã thực sự trở thành một trong những điểm nhấn đầy ấn tượng cho bộ phim. Khán giả coi phim chắc chắn sẽ cảm thấy khinh ghét gã để rồi sau đó tự nhận ra liệu nếu ta là gã ta có hành động như vậy? Một bộ phim mà khán giả sẽ không ít lần cảm thấy mông lung khi không ít lần tự hỏi: liệu người ác có tốt hay người tốt có ác tựa như một câu thoại của phim:

“Cảnh sát hay tội phạm. Khi bạn đối mặt với một khẩu súng đã nạp đạn, sự khác biệt là gì?” 

Matt Damon đã có một màn thể hiện không thể nào xuất sắc hơn khi lần lượt thể hiện các cung bậc cảm xúc của nhân vật một cách hoàn hảo như vậy. Khi là một tên điều tra viên đầy ngạo mạn, khi lại là một tên tay trong đầy thận trọng, rồi có lúc là một tên phản bội đầy hèn hạ. Dối trá. Phản bội. Hy sinh.

Ngược lại với Sullivan, Billy sinh ra trong một môi trường mà cha anh từng là một viên cảnh sát lẫy lừng, là kình địch của những tên tội phạm. Vì lẽ đó, anh luôn mong muốn được trở thành một điều tra viên với hi vọng sẽ có cơ hội tiêu diệt cái ác. Trước khi tốt nghiệp xuất sắc tại trường cảnh sát, người thân cuối cùng của Costigan là mẹ của anh cũng qua đời vì bệnh ung thư. Với một lý lịch đặc biệt như vậy, anh nhanh chóng được đơn vị chuyên thu thập thông tin bằng điệp viên ngầm của hai sĩ quan Oliver Charles Queenan và Sean Dignam tuyển dụng với mục đích đưa anh vào băng đảng Costello hòng tìm ra bằng chứng tội ác của ông trùm. Mang thân phận là một viên cảnh sát ngầm, Billy bắt buộc phải làm những công việc bạo lực, đáng khinh bỉ nhằm gây được tiếng vang tới ông trùm. Anh đã phải chịu đựng màn tra tấn tinh thần ấy suốt hơn một năm dài dằng dặc để nắm lấy được cái đuôi của gã tội phạm kia. Trước lúc thực hiện những tội ác ấy, anh luôn cảm thấy tội lỗi vô cùng, nhưng để hoàn thành vai diễn anh đã phải ra tay một cách hiểm độc nhất để chứng tỏ bản thân mình. Billy Costigan từ đó đã trở thành một thanh niên nóng tính, luôn căng thẳng vì phải chứng kiến những hành động tội ác trong khi không thể ra tay ngăn chặn như một cảnh sát thực thụ. Tuy nhiên anh luôn là người sống sâu sắc, quan tâm tới những người xung quanh.

Nếu ở Sullivan, ta thấy sự hèn mọn và ích kỉ thì Billy lại là sự can trường, gan dạ đối lập. Anh luôn khát khao trở thành một viên cảnh sát để trừ gian, diệt bạo. Ấy thế mà, trớ trêu thay, anh lại sinh ra trong một gia đình có họ hàng dính líu đến tội phạm. Vẫn muốn trở thành cảnh sát, anh chấp nhận lùi lại phía sau, chấp nhận lấy hết mọi tiếng xấu ở đời, nhận lấy sự khinh bỉ của xã hội, để cung cấp cho đồng nghiệp những thông tin hữu ích nhất hòng tóm được tên tội phạm xấu xa kia. Diễn biến tâm lí nhân vật khiến ta không khỏi xót xa, bồi hồi khi anh liên tục ăn năn trước những hành động của mình, cố gắng hết sức để rồi nhận lấy những kết cục bi đát, làm liên lụy đến những người mà anh quan tâm. Không ít người trong chúng ta sẽ đồng cảm với nhân vật khi hết lần này đến lần khác trải qua các cung bậc hỷ, nộ, ái, ố. Để rồi cuối cùng thương xót cho cái kết của anh.

Leonardo DiCaprio một lần nữa có một vai diễn để đời khi anh đã xuất sắc hóa thân thành một viên cảnh sát chính trực và tham vọng. DiCaprio kể từ sau Gangs of New York (2002) và The Aviator (2004) đã bắt đầu được coi như một “De Niro mới” của đạo diễn Martin Scorsese (người từng thủ vai chính trong rất nhiều tác phẩm thành công của Scorsese như Taxi Driver, Raging Bull, Goodfellas). Chính Scorsese cũng đã nói rằng việc hợp tác với DiCaprio trong các bộ phim thường diễn ra dễ dàng và đạt hiệu quả cao. Hơn nữa bản thân DiCaprio cũng lại rất hứng thú với kịch bản chuyển thể của William Monahan, vì vậy anh đã nhanh chóng nhận lời vào vai Billy Costigan trong Điệp vụ Boston. Vốn không phải là người giỏi trong việc bắt chước âm điệu của các vùng khác nhau, DiCaprio đã chuẩn bị cho vai diễn bằng cách sống một thời gian ở South Boston (“Southie”) và tiếp xúc với những cựu tội phạm người gốc ở đây, kết quả là khi phim bắt đầu quay, DiCaprio đã có thể nói giống như một người “Southie” thực sự.

Ông trùm của băng tội phạm gốc Ireland. Bề ngoài Costello là người điên khùng, hành xử tàn bạo, tuy nhiên thực chất ông ta luôn biết cách động viên và sử dụng tối đa những tay chân thân tín của mình cũng như tính toán chu đáo trong mọi vụ làm ăn để không sa lưới cảnh sát. Hắn thực sự toát ra khí thế của một ông trùm khi không hết lần này đến lần khác dắt mũi viên cảnh sát, làm những công việc bỉ ổi mà không sợ bất kì một thế lực nào. Phải nói một điều rằng sự cáo già và quỷ quyệt của hắn là một thứ đáng để học hỏi. Từ cách bài binh bố trận, cho đến cài cắm quân binh đều khiến cho khán giả cảm thấy nể phục. Ở hắn toát ra một khí chất đủ mạnh để khiến tất cả phải quy hàng và kính phục. Trực quan của hắn cực kì nhanh nhạy và đó chính là vũ khí chết người khiến một tên tội pham như hắn trở nên nguy hiểm và đáng sợ. Costello của Jack Nicholson, một nhân vật không phải “bố già” kiểu Ý, không phải tay tội phạm huênh hoang đê tiện, mà là một gã chỉ huy thông minh chỉ vì thiếu thông tin mà phải bước chân vào con đường diệt vong.

Với một đoạn kết hoàn hảo – tạm gọi là kết thúc có hậu – The Departed thành công về mặt doanh thu tại thị trường Hoa Kỳ. Bộ phim đạt doanh thu 91 triệu USD sau ba tuần công chiếu, hứa hẹn hơn hẳn các phim gần đây của Martin Scorsese (Gangs of New York thu về 77 triệu USD, The Aviator thu về 103 triệu USD) và được giới phê bình phim đánh giá cao .Được coi là một trong những phim hay nhất năm 2006, Điệp vụ Boston đã nhận được rất nhiều đề cử và giải thưởng từ các giải thưởng điện ảnh . Tại lễ trao giải Oscar lần thứ 79, phim đã chiến thắng tại 4 trong số 5 hạng mục được đề cử, bao gồm Phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất (cho Martin Scorsese), Kịch bản xuất sắc nhất và Biên tập viên xuất sắc nhất.

Với Martin Scorsese, đây là lần đầu tiên ông giành giải Oscar sau 5 đề cử thất bại, khi lên nhận giải ông đã nói đùa rằng nên kiểm tra lại phong bì lần nữa cho chắc, một số phóng viên thậm chí nhận xét rằng tượng vàng lần này đến với Scorsese giống như “giải Oscar cống hiến cho sự nghiệp” hơn là giải Oscar cho đạo diễn xuất sắc.