Defi - tài chính phi tập trung, đang thay đổi mô hình tài chính truyền thống như thế nào?

Chắc nhiều bạn cũng đã nghe tới Defi (Decentralized Finance), blockchain, gamefi hay NFT rùi và cũng có ác cảm rằng chúng là scam và ponzi lừa đảo. Bản thân mình cũng từng nghĩ vậy do nhiều người đã lợi dụng chúng để scam, đặc biệt là các celebrities.
Sau đó, mình đã thử tham gia vào Defi mới đầu năm nay và mình thấy nó rất thú vị với nhiều cơ hội mới mẻ, khác với nhiều định kiến trước giờ. Nên ở bài viết này, mình muốn giới thiệu về Defi để mọi người có cái nhìn khác hơn về mô hình tài chính và công nghệ mới này.
Mình không hề có ý cổ vũ bỏ tiền đầu tư vì Defi là 1 lĩnh vực đầu tư mới và nhiều biến động, không cẩn thận thì sẽ cháy tài khoản đó :<

Defi giống như các dịch vụ tài chính truyền thống/tài chính tập trung (Centralized Finance - Cefi) mà chúng ta đang sử dụng nhưng bằng việc áp dụng công nghệ blockchain, nó sẽ không có sự tham gia của bên thứ ba (middleman/ intermediator), vì vậy mà có nhiều business model mới cũng xuất hiện do sự thay đổi này.
Ví du: Khi gửi tiền tiết kiệm vào ngân hàng thì tiền bạn sẽ được dùng đầu tư kiếm lại lợi nhuận và ngân hàng chia cho bạn 1 phần nhỏ lãi suất hằng năm, hay khi chuyển tiền qua ngân hàng khác thông qua cổng ngân hàng của bạn. Middleman/intermediator ở đây là ngân hàng, ngoài ra sẽ có nhiều bên ở giữa cũng cấp các dịch vụ liên quan như SHB, ví MoMo, ZaloPay,...

Còn Defi mong muốn loại bỏ đi càng nhiều bên trung gian có quyền lực nhất có thể nhằm giảm tính "tập trung" (centralized) và tiền của bạn sẽ không bị kiểm soát bởi đối tượng có quá nhiều quyền lực (như ngân hàng). Từ đó, bạn sẽ có quyền kiểm soát hoàn toàn đối với tiền của mình.

Trong Defi, bạn không cần email, sđt, cmnd hay personal information nào như các ngân hàng yêu cầu để đăng ký dịch vụ cả (tính permissionless). Trong Defi, bạn chỉ cần tạo Wallet (ví tiền điện tử), và người khác chỉ thấy được mã seri wallet address (địa chỉ ví - nó giống như địa chỉ email dùng để nhận biết) chứ không thể thấy ai đằng sau Wallet đó (tính bảo mật và ẩn danh). Ngoài ra, mọi giao dịch trên blockchain đều được ghi chép lại, ai cũng có thể thấy chuyện gì đang xảy ra: Địa chí ví nào mua, mua bao nhiêu, đồng coin được mua và bán cho wallet nào, lịch sử giao dịch của wallet, dòng tiền được chuyển qua sàn nào,... (tính minh bạch) - 1 website điển hình lưu trữ mọi giao dịch của blockchain Solana:

Có 3 đặc tính chính của Defi (sẽ có nhiều topic hơi trừu tượng nhưng sẽ có real project bên dưới giải thích dễ hiểu hơn):

1. Trust-minimized process: Khi bạn gửi tiền tiết cho ngân hàng, tức là bạn tin tưởng và để ngân hàng quản lý tiền của bạn - Đây là yếu tố "trust" trong quy trình khi users đặt niềm tin vào service/product/human. "Trust-minimized" nghĩa là xoá bỏ tối đa yếu tố "trust" - thay vào đó là code. Mọi thứ được vận hành dựa trên những dòng code của công nghệ blockchain: Chúng không thể bị sửa đổi một khi được vận hành, khiến không ai có thể thao túng được. Từ đó, loại trừ tối đa đối tượng là con người trong quá trình vận hành.
Ngoài ra còn có tính ẩn danh và minh bạch có nói ở trên, users trong thị trường không hề biết được danh tính của nhau, chỉ biết dãy seri của wallet address. Dữ liệu giao dịch đều được ghi chép và ai cũng có thể truy cập được. Users tham gia Defi mà không có yếu tố "trust" người với người, chỉ có thông tin và data.

2. Non-custodial design:
Tài sản của bạn khi tham gia vào Defi sẽ không bị một bên nào khác sử dụng hoặc điều chỉnh. Tức là bạn có sự tự do hoàn toàn khi dùng tiền của mình, mọi quyết định đều do bạn tự thực hiện. Không như ngân hàng hay các công ty công nghê, tiền và data của bạn có thể bị dùng cho mục đích khác mà không biết được.

3. Open, programmable, and composable architecture:
Open & programmable: Mọi phần mềm, dự án blockchain cung cấp dịch vụ Defi đều là open-source (frontend, API, smart contract,.. đều được công khai). Mọi người đều có thể truy cập, đọc và lấy code => Defi cho phép bên thứ 3 kiểm duyệt, đánh giá và thậm chí fork code - tạo ra dự án tương tự bằng open-source code mà họ lấy. Điều này giúp các developers có thể đọc và tự học được từ các dự án lớn và phức tạp, tự cải tiến thêm từ bộ code có sẵn, đẩy nhanh quá trình ra tính năng mới cho dự án, đóng góp vào dự án nhờ cải thiện bộ code,...
Composability: Do mình không phải dev nên không chắc chắn về phần này, theo mình hiểu tức là cho phép các phần mềm, dự án blockchain tương tác với nhau một cách dễ hơn giúp mở rộng nhiều tính năng và dịch vụ, giúp nhau thúc đẩy nhau phát triển và tạo ra hệ sinh thái lớn.

I. SOLEND
Là một web app sử dụng công nghệ blockchain và cung cấp dịch vụ Defi - được gọi là Decentralized App (DApps), giống như ngân hàng, bạn gửi tiền (deposit) vào để người khác hoặc bản thân mình có thể vay tiền (borrow)

LTV = 75% tức là nếu bạn deposit 1000$ trị giá đồng SOL thì bạn chỉ có thể borrow 750$ giá trị của bất kì đồng coin nào (kể cả chính SOL), nếu là 35% thì sẽ là 350$. Đây là cơ chế over-collateralized (thế chấp vượt mức) trong Defi.

Bạn có thể deposit $SOL vào đây và tổng lượng cung (total suply) như trên là 2,824,718 đồng SOL (tương đương 109 triệu $), rồi người khác sẽ vay (borrow) từ tổng lượng cung, và còn có tổng lượng vay (total borrow). Nhờ việc cung cấp $SOL để DApps có thể hoạt động, bạn sẽ nhận được lợi ích là 2.42% APY - Nếu bạn bỏ 1k$ SOl thì sau 1 năm sẽ là 1024.2$ SOL (APY sẽ dao động vì nhiều yếu tố và giá coins biến động). Nếu bạn borrow thì phải trả lãi (interest rate) là 5.02% borrow APY, nhưng bạn sẽ được thưởng thêm 3.34% $SLND => chỉ còn 1.68% borrow APY.

Mượn tiền mà còn được thưởng ư?? Yup, nhiều dự án sẽ tặng thêm đồng coin của partners khác để khuyến khích người bỏ tiền đầu tư vào dự án của họ và partners, nhờ vậy dự án phát triển nhanh hơn - phương pháp này gọi là incentive program (chương tình khuyến khích) và collab (hợp tác). Đôi khi là boost APY, tặng NFT,...

Case của Solend cho bạn thấy được:
1. Trust-minimized: mọi thứ đều được vận hành bằng code từ khâu deposit, borrow, interest rate paid,... Không có ngân hàng lưu trữ tiền và cho vay tiền. Toàn bộ total supply sẽ ở trên hệ thống blockchain bảo mật cao, ai muốn thì deposit, ai cần thì borrow, ai không muốn thì rút/trả tiền, tiền của bạn do bạn kiểm soát (non-custodial design). Defi chỉ yêu cầu đăng ký Wallet là tham gia được (permissionless).
2. Composability: với incentive program, đồng coin của dự án partner sẽ được trả trực tiếp vào ví người đầu tư dù họ hoạt động ở DApps khác => Các dự án Defi tương tác với nhau một cách tự động và trơn tru, tạo ra nhiều cơ hội đầu tư => Hình thành hệ sinh thái (ecosystem) giúp users luân chuyển tiền dễ dàng giữa các DApps.

Có nhiều có chế khác của quá trình lending & borrowing nhưng mình sẽ không thể đề cập hết.

Sau khi deposit 1000$ SOl và borrow 750$ SOl, bạn có thể qua DApps Marinade Finance và "Stake" SOL với 5.8% APY và khoá nó trong khoảng thời gian nhất định. Bạn gửi tiết kiệm ngân hàng trong 10 tháng và rút trước thời hạn thì không nhận được lãi, còn "Staking" thì khác. Vì APY được tính như sau: 5.8% APY = 5.8%/365 ngày = 5.8/365 = 0.0159%/ngày, mỗi ngày đều có % lãi, nên rút trước thời hạn thì bạn vẫn nhận được số lãi ở thời điểm rút, nhưng phí rút sẽ cao.

Bạn coi video này nếu muốn hiểu hơn về Staking nha.

Một điểm nữa là khi stake SOL và không muốn rút ra, bạn có thể nhận mSOL (Mariande SOL). mSOl có giá trị tương đương với lượng SOL mà bạn stake và được cập nhập giá trị liên tục: Thời điểm bạn nhận mSOL thì nó bằng 750$ SOl => nếu tăng lên 800$ SOL thì giá trị của mSOL được update bằng 800$ SOL => Giá trị mSOL được cập nhập theo thời gian thực nên bạn không cần vào nhận mSOL lần nữa. Cơ chế này là liquid staking, nền tảng là cơ chế staking nhưng đã được cái tiến,

Cuối cùng, bạn có 750$ SOL đang staking với 5.8% APY và tiếp tục cầm mSOL tham gia vào các DApps khác để tăng APY. Như bên dưới, DApps Raydium cho phép bán đồng mSOL mua RAY, rồi cầm RAY đi staking với 11.3% APY. Như vậy là bạn đã đủ chi trả 1.68% borrow APY ban đầu từ Solend rùi.

Các DApps của Defi được xây dựng thành một hệ sinh thái cho phép users có thể luân chuyển tiền theo nhiều cách để có chiến lước đầu tư phù hợp với họ, cùng với đó là tính bảo mật, ẩn danh, minh bạch và sự tự do hoàn toàn trong việc kiểm soát tiền của mình.

Defi, NFT, GameFi hay Web3 vẫn còn đang trong giai đoạn phát triển và khai thác. Phần lớn công nghệ này được dùng cho mục đích tài chính, kiếm tiền. Use case giúp giải quyết vấn đề gần với thực tế nhất có lẽ là NFT vì công nghệ blockchain vẫn còn rất rất nhiều hạn chế, đa phần những giải pháp sử dụng blockchain quá phức tạp và hầu nhưu có thể xử lý được với công nghệ hiện tại rùi.
Tuy còn nhiều điều tiêu cực nhưng không thể nói trước tương lai sẽ như thế nào, không chỉ công ty công công nghệ và quỹ đầu tư mà còn có rất nhiều doanh nghiệp để tâm tới lĩnh vực này như marketing agency, Pearson (academic textbook pubslisher), fashion (Nike, Adiddas, Puma), graphic designer,... Vì vậy nên mình nghĩ ta có thể open hơn, để định kiến qua một bên và tìm hiểu lĩnh vực này kĩ hơn để có những cơ hội mới cho mình ^^.