Thế kỷ 21 đã chứng kiến ​​những bước nhảy vọt trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, trong đó trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành nền tảng cốt lõi của cuộc cạnh tranh công nghệ toàn cầu. Nổi bật hơn hết, trọng tâm của cuộc đua AI là giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới: Hoa Kỳ và Trung Quốc. Hai quốc gia này đã dẫn đầu cuộc đua đầu tư và phát triển AI, định hình không chỉ động lực kinh tế mà còn cả cấu trúc quyền lực chiến lược. Trong bối cảnh đó, sự xuất hiện của DeepSeek, một mô hình AI mới đến từ Trung Quốc, đã làm rung chuyển toàn thế giới và đặt ra một câu hỏi quan trọng: Liệu DeepSeek có thể thay đổi cuộc đua AI giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ không?

Cuộc đua AI giữa hai siêu cường thế giới bắt đầu vào khoảng năm 2016, khi AI bắt đầu phát triển nhanh chóng. Hoa Kỳ, với lịch sử phát triển AI lâu đời, là quốc gia tiên phong, từ những nghiên cứu đầu tiên vào những năm 1950 tại MIT, Stanford,... cho đến các công ty lớn dẫn đầu thị trường AI hiện nay như OpenAI, Google,... Trong khi đó, Trung Quốc, mặc dù gia nhập cuộc chơi muộn hơn, đã đặt mục tiêu trở thành cường quốc AI số một thế giới vào năm 2030 với chiến lược "AI Made in China 2030" (Webster). Cùng với chính sách thúc đẩy của chính phủ, quốc gia này đã nhanh chóng phát triển các mô hình AI mạnh mẽ như Yuanbao của Tencent và gần đây là DeepSeek, thể hiện tham vọng mạnh mẽ của họ trong việc thống trị lĩnh vực này.

Những lợi thế to lớn mà AI mang lại đã khiến một cuộc chạy đua công nghệ giữa các cường quốc là điều không thể tránh khỏi. Trước hết, Hoa Kỳ và Trung Quốc đều hiểu rằng sự phát triển của AI ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế và công nghệ toàn cầu. AI không chỉ giúp tăng năng suất lao động, tự động hóa các quy trình sản xuất mà còn mở ra những ngành công nghiệp và thị trường hoàn toàn mới. Craddock nhấn mạnh trong “The AI ​​​​Superpower Showdown” rằng: “Công nghệ AI dự kiến ​​sẽ bổ sung 15,7 nghìn tỷ đô la vào nền kinh tế toàn cầu vào năm 2030, với quốc gia thống trị được định vị để nắm giữ thị phần lớn nhất” (Craddock). Từ đó, ta có thể hiểu rằng các quốc gia làm chủ công nghệ AI tiên tiến sẽ thống trị chuỗi giá trị toàn cầu và dẫn đầu nền kinh tế số trong tương lai. Hơn nữa, sự đổi mới này cũng có tác động rất lớn đến quân sự toàn cầu, an ninh quốc gia và chiến lược ngoại giao. Việc sử dụng AI trong vũ khí thông minh, phân tích và mã hóa dữ liệu tình báo và giám sát an ninh mạng sẽ thay đổi hoàn toàn cán cân quyền lực giữa các quốc gia. AI không còn chỉ là công cụ hỗ trợ mà là yếu tố quyết định trong các cuộc chiến tranh hiện đại. Với những lợi ích như vậy, không thể phủ nhận, đây là một cuộc cạnh tranh chiến lược dài hạn, không chỉ đơn thuần dừng lại là một cuộc cạnh tranh công nghệ.

Sự ra đời của DeepSeek đánh dấu bước ngoặt lớn trong ngành AI của Trung Quốc nói riêng và thế giới nói chung. Vào tháng 1 năm 2025, DeepSeek, một công ty khởi nghiệp có trụ sở tại Hàng Châu, đã công bố mô hình AI mang tên “DeepSeek R1” và ngay lập tức gây chấn động toàn cầu. Mô hình này, với khả năng suy luận vượt trội, có thể cạnh tranh ngang bằng, thậm chí vượt trội hơn các mô hình AI lớn như ChatGPT ở nhiều khía cạnh. Đáng chú ý, DeepSeek không chỉ sử dụng “một phần nhỏ chi phí” mà còn xây dựng thành công với “số lượng chip máy tính cấp thấp ít hơn nhiều” so với các mô hình AI khác của Hoa Kỳ (Poo). Nói cách khác, mô hình này được xây dựng chủ yếu bằng chip hàng hóa - không bị ảnh hưởng bởi lệnh cấm xuất khẩu của Hoa Kỳ - thay vì dựa vào GPU cao cấp, được coi là “xương sống” của ngành AI.

Theo nhà khoa học thần kinh Mu-ming Poo, thành công của DeepSeek đến từ sự kết hợp khéo léo các công cụ hiện có như “mixture of experts”, “reinforcement learning” và “data distillation”. Ông cũng nhấn mạnh: "Các mô hình của DeepSeek là mã nguồn mở, với đầy đủ thông tin chi tiết về kỹ thuật" (Poo). Điều này tạo ra một hệ sinh thái công nghệ dễ tiếp cận hơn cho các nhà phát triển độc lập, khuyến khích sự đổi mới và giảm sự phụ thuộc vào các mô hình AI mã nguồn đóng (như GPT-4 của OpenAI) từ các công ty công nghệ lớn, vốn bị chỉ trích vì thiếu minh bạch và kiểm soát dữ liệu quá mức.

DeepSeek không chỉ là một tiến bộ công nghệ. Nó còn là sự khẳng định rằng những đổi mới chiến lược có thể nảy sinh trong bối cảnh hạn chế về tài nguyên. Sự linh hoạt trong cách tiếp cận, thay vì dựa vào sức mạnh tính toán khổng lồ từ GPU cao cấp, có thể trở thành xu hướng phát triển mới trong tương lai của AI toàn cầu.

Sự xuất hiện của DeepSeek không chỉ gây chấn động trong thế giới công nghệ mà còn đặt ra thách thức trực tiếp đối với sự thống trị của Hoa Kỳ trong lĩnh vực AI. “Washington đã cấm xuất khẩu các công nghệ cao cấp như chất bán dẫn GPU sang Trung Quốc, nhằm ngăn chặn những tiến bộ của quốc gia này trong lĩnh vực AI, ranh giới then chốt trong cuộc cạnh tranh giành vị thế thống trị công nghệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc”, Rai và nhóm của ông đã viết như vậy trong bài viết “DeepSeek của Trung Quốc là gì và tại sao nó lại làm thế giới AI phát điên?”. Nhưng DeepSeek, với hiệu suất cao và chi phí thấp hơn đáng kể, đã đảo ngược một giả định từng được coi là hiển nhiên: Chỉ những quốc gia hoặc những gã khổng lồ công nghệ với siêu máy tính, chip mạnh mẽ và ngân sách hàng tỷ đô la mới có thể phát triển AI tiên tiến. Vey-Sern Ling, giám đốc điều hành tại Union Bancaire Privee, cũng bày tỏ quan điểm tương tự: “DeepSeek cho thấy có thể phát triển các mô hình AI mạnh mẽ với chi phí thấp hơn” (Vishnoi). Điều này không chỉ ảnh hưởng đến những gã khổng lồ của Hoa Kỳ như Nvidia - được coi là xương sống phần cứng của ngành công nghiệp AI - mà còn làm rung chuyển các chiến lược đầu tư dài hạn dựa trên mô hình tập trung nguồn lực vào phát triển AI.

Nirgunan Tiruchelvam, giám đốc bộ phận tiêu dùng và internet tại Aletheia Capital có trụ sở tại Singapore, chỉ ra: “Nó đặt ra câu hỏi về nguồn lực khổng lồ đã dành cho AI” (Vishnoi). Câu hỏi này không chỉ đơn thuần là về hiệu quả đầu tư mà còn liên quan đến niềm tin vào sự vượt trội về công nghệ của Mỹ - một trụ cột của cấu trúc quyền lực toàn cầu. Vì vậy, DeepSeek không chỉ là một tiến bộ công nghệ mà còn là một tuyên bố chính trị ngầm: Trung Quốc có thể cạnh tranh ngang bằng, thậm chí vượt trội hơn, trên cùng một sân chơi mà Hoa Kỳ đã tạo ra.

Việc phát triển AI mạnh mẽ với chi phí thấp hơn và nguồn mở sẽ là một bước ngoặt cho bàn cờ AI giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, tạo ra sự cạnh tranh mạnh mẽ hơn và thách thức các giả định lâu nay về năng lực công nghệ của Hoa Kỳ. Charu Chanana, chiến lược gia đầu tư chính tại Saxo Markets, nhấn mạnh: “Đây là lời nhắc nhở rằng sự thống trị của AI không thể được coi là điều hiển nhiên” (Vishnoi). Các công ty lớn đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt từ các mô hình AI khác, như DeepSeek, và buộc phải đánh giá lại các chiến lược phát triển - từ đầu tư cơ sở hạ tầng đến tiếp cận cộng đồng. Cuộc đua AI do đó đang chuyển từ cuộc thi về sức mạnh tính toán thuần túy, chip và tiền bạc sang cuộc chiến về tầm nhìn, khả năng thích ứng và cách xây dựng lòng tin toàn cầu.

Tóm lại, mặc dù DeepSeek có thể không ngay lập tức thay đổi thứ tự quyền lực trong lĩnh vực AI, nhưng sự xuất hiện của nó đã làm lung lay niềm tin lâu nay vào những gã khổng lồ công nghệ của Mỹ. DeepSeek không chỉ là một sản phẩm kỹ thuật; nó là một tín hiệu rõ ràng cho thấy Trung Quốc đang chuyển từ tham vọng sang hiện thực, từ việc bắt kịp sang đe dọa dẫn đầu. Khi giới hạn về chi phí, nguồn lực và tính minh bạch ngày càng được xác định lại, DeepSeek đặt ra một câu hỏi không thể tránh khỏi: Liệu những lợi thế truyền thống của Mỹ có còn đủ để duy trì sự thống trị của mình không? Đây là lời nhắc nhở với mọi người rằng không có công nghệ nào là mãi mãi. Và tương lai của AI có thể được định hình ở những nơi không ngờ tới.

P/S: Nội dung của bài viết chắc chắn sẽ còn nhiều những điểm thiếu sót, hạn chế. Mình rất hy vọng những đóng góp, đánh giá giúp bài viết và tay bút của mình ngày càng được cải thiện. Cảm ơn các bạn rất nhiều vì đã đọc đến đây! Mình thực sự trân trọng điều này!