Trước khi đến với việc viết như thế nào, mình sẽ nói sâu hơn về lợi ích của tư duy hệ thống, để bạn có lí do rõ ràng hơn cho việc thực hành loại hình tư duy này.

Bài viết sẽ gồm các nội dung chính sau:

1. Lợi ích của tư duy hệ thống

2. Rèn luyện bằng viết: sự tương đồng giữa viết với tư duy hệ thống và các thể loại viết

Chúng ta cùng bắt đầu nhé.

-------------------

Như đã đề cập ở bài viết trước, bản chất của tư duy hệ thống là dựa vào kết quả và xây dựng quy trình để đạt được kết quả đó.

Tức là, trong bối cảnh cụ thể, ta có thể nhìn rõ ràng về kết quả thông qua hai việc:

- Nhìn tổng quát: biết kết quả gồm yếu tồ gì?

- Nhìn sâu: vì sao cần yếu tố đó và tiêu chí cụ thể của nó là gì?

Khi nhìn được rõ ràng kết quả, ta sẽ:

- Có sự chuẩn bị đầy đủ hơn cho kết quả cuối cùng

- Trong quá trình thực hiện quy trình, ta sẽ tiết kiệm thời gian và công sức hơn

Mình sẽ lấy ví dụ về chuyện nấu ăn.

Kết quả là cơm, 1 món canh, 1 món thịt, quy trình là đi chợ, sơ chế, chế biến và dọn dẹp.

(1) Mỗi ngày đều ra chợ mua thức ăn, nhưng chỉ mua đủ trong ngày.

(2) Nấu đến món nào, vào tủ lấy nguyên liệu món đó.

(3) Làm một món xong hẳn thì mới chuyển sang món khác.

(4) Mỗi lần làm xong một món thì rửa chén đĩa luôn cho gọn.

Mình luôn mất thời gian và công sức vì các hành vi lặp đi lặp lại: mỗi ngày nghĩ ăn gì, sau đó đi chợ; mỗi lần xong một món thì lại nghĩ xem món sau là gì, sau đó mới lấy nguyên liệu, mỗi lần nấu xong một món thì lại rửa chén xong mới tính món mới.

(1’) Mình hình dung ra 2-3 hôm tới nấu món gì, liệt kê nguyên liệu để lên danh sách mua. Sau đó, đi chợ một lần cho 2-3 hôm đó.

(2’) Mình hình dung mâm cơm có cụ thể món gì: cơm, canh gì (rau muống, mồng tơi,…), thịt gì (heo xào đậu,…). Khi mở tủ, lấy nguyên liệu tất cả món đó.

(3’) Mình thấy rằng, mỗi món cần thời gian để chín. Vậy trong thời gian đợi món đó đang chín, có thể đi sơ chế món khác.

(4’) Mình hình dung dọn dẹp cuối cùng là bát đũa rửa sạch. Vậy dồn toàn bộ mọi thứ lại, rửa trong lúc món cuối đang chín hoặc sau khi đã nấu xong.

Không còn những việc lặp đi lặp lại nữa, mình có kết quả tương tự nhưng đã tốn ít thời gian, công sức hơn.

Tư duy hệ thống nói đến:

Kết quả gồm các yếu tố với vai trò riêng, mỗi yếu tố có mô tả và tiêu chí cụ thể.

Các yếu tố liên kết với nhau vì một mục đích bao quát hơn.

Quy trình gồm các bước hướng đến kết quả trên.

Viết cũng vậy:

Bản thân bài viết đã là một kết quả bao gồm các yếu tố nội dung (chữ, hình) và hình thức (định dạng, phông, cỡ chữ, khoảng cách, dấu câu, chính tả).

Cả nội dung và hình thức kết hợp với nhau để hướng tới đối tượng người đọc là ai, mục đích viết và thông điệp truyền tải (nếu có).

Quy trình viết, về cơ bản có 2 bước, một là mục đích, hai là viết. Mục đích sẽ ảnh hưởng tới đối tượng đọc là ai và quy trình cần thực hiện để có được bài viết.

Mình sẽ phân tích kĩ hơn ở đây:

- Kết quả: mô tả khách quan một về một sự vật/hiện tượng/trải nghiệm (1 bài báo, 1 cuộc họp, 1 sự việc đã xảy ra, 1 chương sách,…)

- Người đọc là bản thân mình hoặc người khác

- Theo dòng thời gian: điễn ra việc gì

+ Theo cấp bậc thông tin: thông điệp, nội dung chính, nội dung phụ là gì

Sau khi viết xong, bạn đã lưu trữ được thông tin về những gì mình quan sát, trải nghiệm. Từ đó, lấy dữ liệu để cho thể loại viết tiếp theo là:

- Kết quả: thể hiện những suy nghĩ, cảm xúc về những điều mình đã tiếp xúc trước đó.

- Người đọc chủ yếu là bản thân bạn

- Quy trình: ví dụ như việc thông qua một trải nghiệm, bạn có thể trả lời một số câu hỏi sau:

+ Điều bạn đang thấy ấn tượng/băn khoăn là gì?

+ Bạn đã làm gì?

+ Bạn đã thấy thế nào?

+ Vì sao bạn lại làm điều đó?

+ Có vấn đề gì trong việc bạn đang làm không?

+ Vấn đề đó ảnh hưởng tới bạn như thế nào?

+ Nếu lần tới gặp lại tình huống tương tự, bạn sẽ làm như nào?

Sau khi viết xong, bạn có được những bài học/kinh nghiệm/góc nhìn riêng và hoàn toàn có thể lấy đó để làm dữ liệu cho việc:

- Kết quả: thể hiện quan điểm/thông điệp/giá trị cụ thể nhằm kết nối hoặc tạo sức ảnh hưởng tới người khác.

- Người đọc chủ yếu là người khác

- Quy trình: ý tưởng, lập dàn ý, viết nháp, chỉnh sửa và xuất bản

------------------

Dù viết với mục đích gì, thì sau khi viết, mình đều nhận thấy rằng:

Sự rõ ràng về kết quả, không còn là những suy nghĩ quanh quẩn trong đầu nữa mà đã hiển thị cụ thể bằng câu chữ trên giấy hoặc kí tự trên màn hình.

Sự kiên nhẫn khi thực hiện quy trình, là cả một quá trình liên kết những con chữ vì một mục đích cụ thể.

Như ví dụ trên, thời điểm mình thay đổi cách tư duy và quy trình nấu cơm cũng nhờ có viết, dạo đó là viết nhật kí cho chính mình tự đọc thôi. Viết để thấy rằng, khi mọi thứ rõ ràng và mình dành thời gian để nghĩ về nó, sẽ luôn có nhìn ra được những vấn đề để từ đó, cải thiện tốt hơn.

Nên nếu như bạn thực sự muốn biết rõ ràng mình đang làm gì, vì sao làm nó, làm thế nào để tốt hơn, hãy viết nhé.

Hãy để lại comment cho mình biết suy nghĩ hoặc cảm nhận của bạn với bài viết trên nhé.

---------------------

Một số bài viết để bạn tham khảo thêm:

1. Tư duy hệ thống: định nghĩa, bản chất, hoàn cảnh sử dụng và gợi ý thực hành

2. Viết tốt hơn với 4 bước áp dụng tư duy hệ thống (có ví dụ cụ thể)