Vào những năm 60, bất kỳ người theo phong trào hippy nào cũng đều khao khát có được một viên đá moonstone. Đeo trang sức đá moonstone giống như mang theo cả vầng trăng đeo trên mình. Với thế hệ chịu ảnh hưởng của trào lưu psychedelic (ảo giác), việc quan sát hiệu ứng mắt mèo (cat’s-eye) xoay chuyển theo ánh sáng là một trải nghiệm mê hoặc. Đá moonstone khi ấy vừa đẹp lại vừa rẻ.

Tuy nhiên, thị trường đá moonstone hiện nay đã thay đổi hoàn toàn. Giá của loại đá này đã tăng vọt và một số màu nhất định đang được các nhà sưu tầm đặc biệt săn đón.

Lượng truyền thuyết dân gian xoay quanh đá mặt trăng là vô cùng phong phú. Từ thời cổ đại, người La Mã tin rằng đá mặt trăng là tinh thể kết tinh từ ánh trăng thực sự. Người Hy Lạp gọi nó là Aphroselene – kết hợp giữa tên của Nữ thần Tình yêu Aphrodite và Nữ thần Mặt trăng Selene.

Ở Ấn Độ, đá mặt trăng là một loại đá thiêng liêng. Người ta tin rằng nếu ngậm nó trong miệng vào đêm trăng tròn, bạn sẽ nhận được năng lực tiên tri. Người châu Âu xưa thì tin rằng sở hữu đá mặt trăng sẽ giúp bạn nhìn thấy tương lai vào giai đoạn trăng khuyết. Đá mặt trăng cũng là món trang sức ưa chuộng của các nghệ nhân thời Victoria và phong trào Art Nouveau. Đây từng là món quà lý tưởng dành cho cặp đôi yêu nhau bởi niềm tin rằng nó khơi gợi đam mê.

Đá mặt trăng từng được cho là sở hữu những năng lực kỳ diệu – chẳng hạn như chữa trị ung thư, loét dạ dày và các vấn đề cảm xúc. Một số người tin rằng nó giúp cân bằng năng lượng âm – dương trong cơ thể, đồng thời bảo vệ chủ nhân khỏi tính khí thất thường, hành vi bất ổn, mất ngủ và rạn nứt hôn nhân.

Dù những niềm tin này có thể không có cơ sở khoa học, nhưng chúng càng làm tăng sức hút thần bí cho đá mặt trăng.

Đá moonstone là đại diện nổi tiếng nhất của nhóm khoáng vật feldspar. Đá moonstone thuộc nhánh orthoclase của họ fenspat và đá moonstone cầu vồng thuộc nhánh labradorite.

Hiệu ứng ánh sáng lơ lửng như đến từ bên trong viên đá – được gọi là adularescence – là đặc điểm nổi bật của đá moonstone. Hiệu ứng này được tạo ra bởi các bất thường trong cấu trúc tinh thể, làm khúc xạ hoặc tán xạ ánh sáng. Kích thước và độ dày của các bất thường này quyết định màu sắc ánh sáng phát ra. Để phát huy tối đa hiệu ứng này, đá mặt trăng thường được cắt dạng cabochon và chiều cao của viên cabochon cần được tính toán kỹ. Ngược lại, hiệu ứng labradorescence của rainbow moonstone là hiện tượng chơi màu (play-of-color) xuất hiện trên bề mặt viên đá, do hiện tượng kết sinh song tinh cực mỏng trong cấu trúc tinh thể. Các hiệu ứng này chỉ được quan sát thấy khi viên đá đặt ở một góc độ nhất định so với nguồn sáng và người quan sát.

Đá mặt trăng có độ cứng 6 trên thang Mohs – mềm, nhưng không giòn. Nếu bị trầy xước, chúng có thể được đánh bóng lại dễ dàng.

Đá mặt trăng được tìm thấy tại Sri Lanka, Myanmar, Madagascar, Brazil, Úc và Ấn Độ. Các màu sắc đặc biệt chỉ xuất hiện tại Ấn Độ; các nguồn còn lại chủ yếu cung cấp đá màu trắng. Ở Ấn Độ, đá mặt trăng cầu vồng được khai thác tại miền tây nam, còn loại màu xanh được tìm thấy ở Bihar, miền trung đất nước.

Việc khai thác đá mặt trăng gặp trở ngại lớn do điều kiện thời tiết và phương pháp khai thác. Mùa mưa ở Ấn Độ kéo dài từ tháng 6 đến tháng 8, trong khi các mỏ chủ yếu là các hố đào thủ công nên thường xuyên bị ngập. Phải đến tháng 9 hoặc 10, người ta mới có thể tiếp cận mỏ. Ngoài ra, không thể dùng thuốc nổ để khai thác vì đá quá mềm.

Người ta tìm đá mặt trăng bằng cách soi đèn pin vào các mạch feldspar nằm ở độ sâu 6–9 mét dưới mặt đất. Một khi tìm thấy mạch, thợ mỏ sẽ đào theo hướng của mạch đá, bất kể nó đi về đâu – điều này thường gây ra hiện tượng sập hầm. Việc khai thác hoàn toàn thủ công, với cuốc và xẻng là chủ yếu.

Hai loại được coi là “vương miện” của đá mặt trăng là loại cầu vồng và xanh dương.

Loại cầu vồng là đắt nhất, với phổ màu vô cùng đa dạng, nổi bật là đỏ, cam và xanh. Màu sắc được săn lùng nhiều nhất là đỏ/cam/xanh hoặc tím oải hương. Viên đá 5 carat có thể bán với giá 150 USD mỗi carat, còn loại 10 carat có thể đạt mức 500 USD mỗi carat.

Với đá mặt trăng xanh, sắc xanh sapphire đậm là mục tiêu tìm kiếm. Loại 5 carat có giá khoảng 100 USD mỗi carat, còn loại 10 carat có thể lên tới 150–250 USD mỗi carat.

6)Đá mặt trăng xanh lá :

Loại xanh lá hiện đang là cơn sốt trong giới thiết kế trang sức. Trong vài tháng gần đây, ai cũng muốn sở hữu màu “xanh xoài” mới lạ. Tên gọi này được các thợ mỏ Ấn Độ đặt ra vì sắc xanh của nó giống màu lá xoài chưa chín. Giá bán buôn vào khoảng 20–30 USD mỗi carat, loại kích thước lớn có thể đạt 40–50 USD mỗi carat.

Những sắc thái này từng rất “hot” vào mùa hè vừa qua, nhưng hiện có vẻ đang giảm nhiệt. Nguồn cung vẫn dồi dào và giá bán buôn dao động từ 10–15 USD mỗi carat.

Đây là loại phổ biến nhất đối với công chúng. Giá bán buôn khoảng 15–20 USD mỗi carat.

Đây là hai màu phổ biến nhất, với mức giá khoảng 10 USD mỗi carat.

Đá mặt trăng cũng được chạm khắc, với hình ảnh “mặt trăng có khuôn mặt” là thiết kế được ưa chuộng nhất. Hầu như không có loại đá mặt trăng cầu vồng nào được chạm khắc, và rất ít loại xanh vì dễ vỡ khi chế tác. Tuy nhiên, ở các màu khác, có thể tìm thấy những sản phẩm chạm khắc chất lượng cao. Có tin đồn rằng các thành viên còn sống của ban nhạc The Beatles sở hữu cặp khuy măng sét bằng đá mặt trăng chạm khắc dành cho bộ tuxedo của họ.

Đá mặt trăng được định giá dựa trên màu sắc, hiệu ứng ánh trăng (adularescence) và độ trong. Yếu tố màu sắc mạnh là quan trọng nhất. Nhu cầu cao nhất tập trung ở các viên đá lớn, sạch, trên 10 carat – loại này có thể bán buôn trên 300 USD mỗi carat. Giới sưu tầm đặc biệt săn tìm loại cầu vồng trên 10 carat, loại xanh trên 20–30 carat và các màu khác từ 50–100 carat trở lên.

Thị trường đá mặt trăng đa dạng và đa chiều. Khách hàng lớn nhất là các nhà thiết kế trang sức ở New York và châu Âu. Các cửa hàng bán lẻ cũng mua đá mặt trăng khi có khách yêu cầu. Tất nhiên, một bộ phận nhà sưu tầm luôn âm thầm tìm kiếm những viên đá đặc biệt.

Mặc dù rõ ràng là một thị trường ngách, đá mặt trăng vẫn luôn giữ vị thế trong nhiều cộng đồng yêu thích đá quý. Đây vẫn là loại đá có hiệu ứng quang học tuyệt đẹp với mức giá phải chăng – nhất là khi so sánh với những loại đá có hiện tượng tương tự như cat’s-eye chrysoberyl. Dù giá cả có thể lên xuống theo thời gian, nhưng hãy tin rằng viên đá độc đáo này sẽ tiếp tục được ưa chuộng qua nhiều thế hệ.

by Robert Genis

Lược dịch Kira Trần