Câu chuyện một học sinh lớp 7 có hành vi bạo lực với cô giáo tại trường THCS Đại Kim, Hà Nội gần đây khiến dư luận xôn xao, chia thành nhiều luồng ý kiến trái chiều: phê phán em học sinh hay tìm cách lý giải, bảo vệ. Để hiểu đúng bản chất, thay vì chỉ nhìn vào hành động bên ngoài, ta cần đi sâu hơn: Điều gì đang thực sự diễn ra trong não bộ tuổi teen?
1. Bộ não tuổi teen “chiếc xe Ferrari chưa từng chạy thử”
Não người phát triển dần từ sau ra trước. Đến giai đoạn thiếu niên (khoảng 12–14 tuổi), phần thuỳ trán, trung tâm xử lý quan trọng nhất của não mới bắt đầu hoàn thiện. Đây là “bộ chỉ huy” chịu trách nhiệm phân tích tình huống, so sánh khả năng, dự đoán hậu quả và đưa ra quyết định.
Nhưng vì chưa được “tập dượt” nhiều, trẻ rất dễ đưa ra những quyết định sai lầm, nông nổi. Đó là lý do vì sao chúng ta thường thấy các em thay đổi thất thường: khi thì ngoan ngoãn, lúc lại bướng bỉnh, phản ứng mạnh mẽ ngoài dự đoán. Ví von đơn giản: bộ não tuổi teen giống như một chiếc Ferrari mới tinh, động cơ cực mạnh, ga đã rồ, nhưng chưa biết cách lái và kiểm soát hướng đi.
2. Tại sao các em dễ nóng nảy và bùng nổ?
Não bộ hoạt động nhờ hàng tỷ nơ-ron truyền tín hiệu bằng điện và hoá chất (chất dẫn truyền thần kinh). Khi trẻ chịu áp lực, lo lắng hay bị kích thích mạnh, những tín hiệu này truyền đi dồn dập, gây quá tải thần kinh. Kết quả là trẻ khó kiểm soát hành vi, dễ nổi nóng, có những phản ứng bộc phát thay vì suy nghĩ chín chắn.
Ngoài ra, trong giai đoạn này, bộ não còn ưu tiên xây dựng kết nối giữa thuỳ trán với các vùng cảm xúc. Đây là thời điểm trẻ rất nhạy cảm, dễ bị chạm vào lòng tự trọng và nhanh chóng bật chế độ “chiến đấu hay bỏ chạy”. Vì vậy, một lời trách mắng gay gắt đôi khi đủ để khiến trẻ phản ứng dữ dội.
3. Sự thay đổi sinh lý và tâm lý
Tuổi vị thành niên cũng là lúc hormone giới tính “thức giấc”. Trẻ bắt đầu biết quan tâm đến bạn khác giới, đồng thời dễ căng thẳng, dễ tổn thương hơn. Cơ thể và não bộ phải xử lý quá nhiều thông tin mới, khiến các em thường xuyên ở trạng thái “căng dây”, dễ bùng nổ chỉ vì một xung đột nhỏ.
4. Tại sao trẻ phản ứng mạnh với người này nhưng kiềm chế với người khác?
Đây là cơ chế tự nhiên của hệ thần kinh. Khi bị một tác nhân gây đe doạ hoặc áp lực lặp đi lặp lại, não hình thành phản ứng có điều kiện: tự động chống trả hoặc né tránh để bảo vệ bản thân. Khi hệ thần kinh giao cảm được kích hoạt, tim đập nhanh, hormone tăng cao, cơ thể sẵn sàng “chiến đấu”. Vì thế, trẻ có thể bật lại một giáo viên mình thấy “đe doạ”, nhưng lại kiềm chế hơn trước một người mà trẻ cảm thấy an toàn, thấu hiểu.
Thông điệp dành cho người lớn
Trẻ tuổi teen không xấu xa hay hư hỏng, mà đơn giản là não bộ của chúng đang trong quá trình hoàn thiện. Chúng cần những cơ hội để thử, để sai, để học cách kiểm soát bản thân với sự đồng hành của người lớn.
Người lớn cần kiên nhẫn, thay vì chỉ trừng phạt. Chúng ta có thể:
- Giữ bình tĩnh khi trẻ nổi nóng, làm gương về cách quản lý cảm xúc.
- Đưa ra giới hạn an toàn, rõ ràng nhưng không bạo lực.
- Khuyến khích trẻ luyện kỹ năng ra quyết định và chịu trách nhiệm cho lựa chọn của mình.
Nói cách khác, những hành động bốc đồng của tuổi teen không phải là “bản chất hư hỏng”, mà là dấu hiệu cho thấy não bộ của các em đang lớn lên, mạnh mẽ nhưng chưa kịp trưởng thành.
QUANG HÒA
Quản trị viên CỘNG ĐỒNG CHA MẸ TÍCH CỰC Gỡ rối & chia sẻ.
Bắt đầu với tâm lý học Đương đầu với áp lực Tâm lý học thường ngày Tâm lý học chữa lành Trung Học Phổ Thông Trung Học Cơ Sở Tiểu học Giáo dục trẻ Bàn về Giáo dục