Hai đội bóng luôn coi mình là vĩ đại nhất bóng đá. Xét về thành công và số danh hiệu, không thành phố nào khác có thể qua được Milano. Hai đội bóng kia đã đem về cho thành Milan 36 Scudetti, 12 Coppa Italias, 10 chức vô địch Champions League, 5 Siêu cúp Châu Âu, 5 Cup Intercontinental, 3 UEFA Cup và 2 FIFA Club World Cup. Một chuyến thăm quan San Siro khiến ta như tìm được một rương kho báu. Đáng tiếc thay, những năm gần đây, cả AC Milan lẫn Inter Milan đã mất đi vẻ đẹp và dần trở thành những bóng mờ của bóng đá Italia.
Inter và Milan đều đang phải chật vật với vấn đề tài chính hiện tại, đồng thời cũng phải chịu nỗi đau nhìn kình địch chung Juventus vươn lên từ tro tàn kể từ vụ Calciopoli. Những cuộc chuyển giao đầy đau đớn cho cả hai CLB thành Milan đều đã hình thành, những họ đều phải chịu đựng một sự thực rằng, đại diện của Milano không còn là hai CLB đáng sợ của Italia. Họ đều đang phải chật vật trong việc tìm kiếm lại bản sắc cũng như sức mạnh trong làng bóng đá Italia khi đang phải bám đuổi kình địch thành Turin. Vì lẽ đó, Derby Milano mất đi tính hấp dẫn và sự đam mê, điều khiến nó trở thành một trong những sự kiện thể thao đặc trưng nhất trong vài thập kỷ.
Dù còn mang trong mình sức hấp dẫn và máu lửa vốn có hay không, thì trận Derby Milano vẫn là một trong những sự kiện bóng đá bạn phải chứng kiến một lần trong đời. Trận đấu lấy tên từ bức tượng Mary Đồng Trinh bằng vàng đặt ở Nhà Thờ Chính Tòa Milano, điều khiến cho trận Derby mang đậm màu sắc tôn giáo. Cũng như bức tượng, SVĐ nơi trận đấu diễn ra cũng là một phần tạo nên sự vĩ đại của trận Derby. Hai lần trong một năm, sân San Siro lại vang lên những âm thanh sống động khi trận Derby diễn ra. Nó như bản thánh ca vang lên trong một trong những Thánh Đường Bóng Đá của Châu Âu, tạo nền cho một trong những trận đấu vĩ đại nhất của bóng đá.
San Siro được đổi tên thành Giuseppe Meazza vào năm 1980 sau cái chết của tiền đạo huyền thoại Meazza, huyền thoại từng khoác áo cả hai CLB. Trong một thế kỷ đối đầu nhau, chính Meazza là người gần như đã tạo mối dây liên kết giữa hai CLB đối địch. Dù những năm tháng tươi đẹp của ông đều ở tại Inter, Meazza cũng đã từng thi đấu cho Rossoneri trong hai mùa. Và khi ghi bàn cho Milan vào lưới đội bóng cũ trong một trận Derby như thế, ông đã khóc.
Cũng như những mối kình địch khác, trận Derby Milano cũng đầy rẫy những yếu tố xã hội - chính trị, khiến những trận đấu càng thêm màu sắc. Mối kình địch đó xuất phát từ lịch sử, xuất phát từ sự phân tách giữa chính trị Tả - Hữu. Và điều ấy biến Derby Milano trở thành một mục tiêu của các thế lực ngầm.
Milan Football and Cricket Club (CLB Bóng đá và Bóng Cricket Milan), được thành lập vào năm 1899 bởi những người Anh yêu nước là Herbert Kilpin và Alfred Edwards. CLB ngay lập tức trở thành một đội bóng hàng đầu ở Italia, họ tận hưởng những thành công ngay sau đó. Nhưng đến năm 1908, chỉ chưa đầy 10 năm thành lập, một sự phân tách đã diễn ra, tạo nên một mối thù vẫn còn mạnh tới bây giờ. Một nhóm tách ra từ Milan, sau đó thành lập nên Internazionale Milano sau khi đã có những mối bất hòa trong nhóm cầu thủ nước ngoài. Internazionale được thành lập dựa trên tôn chỉ đem các cầu thủ ngoại quốc đến CLB, trong khi AC Milan luôn giữ vững chính sách sử dụng cầu thủ nội địa.
Sau cuộc phân tách, cả hai CLB dần tạo nên hình ảnh riêng của mình. Inter lập tức trở thành CLB của những nhà tiểu tư sản và giới công nghiệp giàu có trong khi A.C.Milan trở thành CLB của giới cần lao. Điều thường thấy ở các trận derby luôn là sự phân tách giữa tầng lớp lao động và tầng lớp giàu có trong xã hội. Đó là sự phân chia tượng trưng cho một trong những vấn đề được bàn cãi nhiều nhất trong xã hội, sự khác biệt tầng lớp và cách nó ảnh hưởng xã hội. Trận Derby Milano cũng không nằm ngoài số đó khi nó tạo nên sự tương phản trong hai nhóm CĐV, điều khiến nó trở thành một trận đấu của đam mê và cuồng nhiệt.
Dù vậy, thứ hấp dẫn ở Derby Milano còn ở trên sân đấu. Cả hai đội đã tận hưởng thành công trong bóng đá Italia, khi họ luôn thêm vào gia vị cho mối kình địch này bằng cuộc chiến không ngừng nghỉ trong việc cạnh tranh ngôi bá chủ. Cả hai đều đã trình làng những tượng đài của bóng đá, từ Kaka đến Ibrahimovic, từ Ruud Gullit tới Ronaldo, từ Franco tới Giuseppe Baresi, nhất là huyền thoại Paolo Maldini của A.C.Milan, trận Derby della Madonnina đã luôn cho ra mắt những tài năng xuất chúng. Đó là trận đấu đã tạo nên những người hùng, đem đến cho bóng đá Italia những khoảnh khắc kinh điển cũng như tạo nên mối thù hận đầy vinh quang giữa hai nửa đỏ - xanh thành Milan.
Dù những năm gần đây, các trận Derby đã dần nguội lạnh. Đã có những thời điểm trận Derby này tạo ra được những khoảnh khắc tuyệt vời. Nhất là trong những năm 1960, khi cả hai đội bóng thành Milan trình làng được hai cầu thủ vĩ đại nhất trong lịch sử CLB: Sandro Mazzola của Internazionale và Gianni Rivera của A.C.Milan.
Cả hai cầu thủ ấy đều là hạt nhân trong thành công của CLB mình đầu quân, trong một thời kỳ mà bộ đôi thành Milan vươn lên tầm Châu Lục. A.C. vô địch Cúp C1 Châu Âu năm 1963, trong khi Inter 2 lần liên tiếp lên ngôi vào các năm 1964 và 1965. Vào năm 1965, trận đấu tượng trưng cho sự thăng hoa của 2 CLB là trận thắng đậm của Inter trước Milan với tỷ số 5-2, trận đấu đưa Mazzola lên tầm huyền thoại khi ghi cú đúp giúp Inter có được chiến thắng. Trận đấu đã khiến Nerazzurri chiếm được thế thượng phong khi họ chiến thắng trong 7 trận Derby tiếp sau, thời kỳ mà họ giành đươc 3 Scudetti trong 4 năm (từ năm 1963-1966).

Inter cũng từng phải chịu những năm tháng núp bóng gã hàng xóm; những năm cuối thập niên 80 và đầu 90, Rossoneri của Arrigo Sacchi thống trị cả Italia lẫn Châu Âu, giành được Cúp C1năm 89, trước khi Capello giúp họ giữ vững thành công khi đưa họ đến chức vô địch Champions League năm 1994 sau khi đánh bại Barcelona của Johan Cruyff trong trận chung kết.
Thời kỳ bất tử đó trôi qua cũng là giai đoạn bắt đầu của sự đau thương. Rossoneri bị bật xuống Serie B ở mùa 1980-81 sau một scandal bán độ. Sau khi quay lại Serie A, họ chật vật tìm đường sống và rồi xuống Serie B trước khi lại vươn lên một lần nữa. Lần trở lại này, A.C. đối đầu Inter trong một trận đấu lịch sử vào tháng 10 năm 1984, trận đấu chứng kiến sự thay đổi của thành Milan. Sau chiến thắng 2-1 đó, nửa đỏ-đen thành Milan chính thức trở lại làm kẻ dẫn đầu của Italia.
Nhưng những căng thẳng chưa bao giờ gia tăng đến thế sau vụ rắc rối năm 2005 trong trận tứ kết của hai đội ở Champions League. Trận đấu đáng lẽ ra là một màn so tài mãn nhãn của hai đội, lại kết thúc trong pháo sáng và tai tiếng sau khi Cambiasso bị từ chối một bàn thắng. Kết quả A.C.Milan thắng 5-0 sau hai lượt trận.
Dù là một chương đen tối trong lịch sử của Derby Milano, những trận đấu cũng để lại dấu ấn sâu đậm cho những người chứng kiến: Trung vệ của Inter Marco Materazzi tựa vai vào Rui Costa khi họ chứng kiến sự điên rồ mà trận đấu đem lại. Nó như một lời cầu mong của các cầu thủ đến người hâm mộ, một lời cầu mong bóng đá sẽ không bao giờ chịu một "thảm họa" như thế này lần thứ hai.

Sau những rắc rối ở Champions League, mối thù hận này được nâng tầm ở trận đấu của hai đội ở Serie A khi Inter khao khát trả thù sau khi bị làm nhục trước hàng vạn khán giả Châu Âu. Vào tháng 12/2005, họ thi đấu một trận đấu thể hiện rõ đam mê, sự kịch tính mà mối thù hận này mang lại.
Inter có nhiều thứ để chứng minh; cùng với nỗi ê chề Champions League, họ chưa từng thắng kình địch trong 10 trận, điều đó gia tăng áp lực cho Nerazzuri, đội chủ nhà đêm đó. Sau khi Adriano rồi Shevchenko ghi bàn từ chấm phạt đền để đưa trận đấu tới tỷ số hòa. Sau giờ nghỉ, trận đấu bùng nổ, biến nó trở thành một trong những trận Derby Milano tuyệt vời nhất lịch sử.
Obafemi Martins đưa Inter vươn lên dẫn trước, trước khi Jaap Stam bật cao từ pha đá phạt của Andrea Pirlo để đưa trận đấu về vạch xuất phát. Tiền đạo Adriano tuy vậy không chịu thua khi anh ghi bàn ở phút bù giờ để đem về chiến thắng lịch sử cho Inter trước kình địch. 10 tháng sau, Inter hoàn thành một chiến thắng 4-3 còn ngọt ngào hơn trước kình địch A.C.Milan. Hernan Crespo, Dejan Stankovic, Zlatan Ibrahimovic và Marco Materazzi đều ghi bàn cho Nerazzuri trong trận Derby hôm ấy.
Đáng buồn thay, một trong những trận đấu linh thiêng nhất lịch sử bóng đá đã mất đi tính hấp dẫn vì thực tại cay đắng. Những điều Derby Milano cần đó là một sự phục hồi, điều không đòi hỏi quá nhiều từ hai CLB. Cái mà mối kình địch lớn nhất Italia cần hơn bất cứ thứ gì, đó là hai nửa thành Milan cần vực dậy để thống trị một lần nữa. Trong suốt lịch sử, những trận Derby như thế luôn vĩ đại khi cả hai CLB đều cạnh tranh ngôi bá chủ, dù là ở Champions League hay Serie A. Việc ngăn cản vinh quang của kẻ đối địch chính là gốc rễ của mối kình địch này. Đôi khi trong bóng đá, không chỉ là chiến thắng, mà còn là ngăn không cho đối thủ tận hưởng vinh quang cũng mang đến hạnh phúc cho kẻ còn lại.

Derby Della Madonnina vẫn còn tính biểu tượng, nhưng độ hấp dẫn thì càng phai nhạt. Dù vậy, nó là một mối thù hận in sâu vào tâm trí những người yêu bóng đá, một khoảnh khắc lóe sáng thôi cũng đủ để thổi bùng lên ngọn lửa đam mê thuở nào. Dù cơn khủng hoảng tài chính của Italia cũng như Châu Âu đã ảnh hưởng lên hai CLB khi họ phải bán đi những ngôi sao của mình những năm gần đây, Zlatan Ibrahimovic hay Thiago Silva của A.C.Milan chẳng hạn. Dẫu vậy, lịch sử và truyền thống của trận đấu vĩ đại nhất bóng đá này sẽ vẫn còn khi mà sự đam mê vẫn còn, và chắc chắn rằng, Derby Della Madonnina sẽ quay lại với hào quang xưa cũ.
______________
Người dịch: Kinh Luân.
Dịch và biên soạn từ bài viết trên These Football Times, ra ngày 31.12.2014 với title: “A TALE OF ONE CITY: MILAN.”