ĐẦU XUÂN BÀN VỀ LỜI CHÚC, ĐẠO ĐỨC VÀ SỰ TRỞ LẠI CỦA PHÁT XÍT

ĐẦU XUÂN BÀN VỀ LỜI CHÚC, ĐẠO ĐỨC VÀ SỰ TRỞ LẠI CỦA PHÁT XÍT

Nhân dịp đàu xuân năm mới, ta cùng nói về ý nghĩa thực của lời chúc và sự nguy hại của thần thánh hóa lời chúc hay là sự ‘bạo quyền’ trong hiểu lời chúc.

Lời chúc là một lời nói mang tính cá nhân và thường diễn tả hy vọng hay mong muốn cho một điều gì đó. Các nghiên cứu khối liệu chỉ ra rằng chủ đề chính của lời chúc thường là ‘bình an, sức khỏe, hạnh phúc, thịnh vượng và tình yêu. Chúng ta cũng không khó để tìm được các kết quả tương tự trên Google. Chương trình thời sự 19h trên VTV ở phút 19:36 cũng đưa ra nhận định về chữ ‘an’ trong văn hóa Việt Nam và trong lời chúc năm mới với nhiều cụm từ với chữ ‘an’. Điều này nói lên rằng, lời chúng đều mang giá trị tốt đẹp cho cuộc sống của chúng ta.

Như vậy ý nghĩa của lời chúc có phụ thuộc vào người chúc hay không? Đa phần các nhà khoa học, nhà phê bình lý luận và triết gia đương đại đều đồng ý với lập luận của nhà phê bình lý luận người Pháp Roland Barthes rằng ý nghĩa của một câu nói phụ thuộc vào ấn tượng của người đọc hơn là những ý đồ hay cảm xúc của người nói hay viết ra văn bản đó. Ông mạnh dạn tuyên bố điều này trong cuốn sách ‘Cái chết của tác giả’ (The death of the author) với hơn 11 ngàn trích dẫn theo thống kê của Google Scholar. Theo truyền thống văn hóa lâu đời của Việt Nam ta, ở lâu bên ngọn đèn sáng thì ta cũng sẽ rạng theo ngọn đèn đó. Khi chúng ta nghe nhiều lời chúc, nhiều những điều tốt đẹp chúng ta cũng dần trở lên tốt đẹp hơn. Ngược lại, nếu chúng ta đi tìm ý nghĩa hay ý đồ thực sự của người nói là một điều vô vọng. Nếu chúng ta còn quy kết một nét nghĩa nào đó cho ý đồ của người nói thì đó là sự tàn bạo của Phát xít hay ông bà ta có câu là ‘suy bụng ta ra bụng người’ nhằm phần nào nói đến việc dùng thế giới chủ quan của mình để hiểu một sự chủ quan khác. Nặng nề hơn nữa nếu chúng ta còn đi xuy xét người chúc có đức không hay là ‘giả dối’ hay ‘(nó) đểu cáng’ để hiểu và nói lên ý nghĩa và chức năng của lời chúc nữa thì điều đó đã đi quá xa. Điều này được thần thánh hóa trong một bài nói của TT Thích Chân Quang ở phút 7:30 mang tên ‘Đằng Sau Lời Chúc Tốt Đẹp’.

Trên thực tế, ta có thể gắn lời chúc với giá trị, và nhấn mạnh ở đây là các giá trị tốt đẹp mà tất cả các lời chúc mang lại. Khởi phát là một điều vọng tưởng, hoặc chưa thực tế, khi gặp điều kiện hoặc vô điều kiện khả dĩ để đạt được các giá trị đó, lời chúc sẽ trở thành một trạng thái thực tế trong đầu của người nghe. Từ đó lời chúc có thể trở thành một mong muốn.

Khi những mong muốn này có mỗi liên hệ tương thích với người nghe, nó sẽ tạo ra sự cam kết cá nhân của người nghe để đưa ra hành động để đạt được giá trị đó. Sự chuyển đổi từ mong muốn sang dự định thực hiện một hành động cần có sự cam kết, từ đó cá nhân người nghe sẽ tìm kiếm các hành động thích hợp để đạt được giá trị đó.

Sự cam kết ở đây đóng vài trò như lực đẩy của sự chuyển hóa giữa mong muốn sang dự định. Sự cam kết này sẽ được làm mạnh hơn nếu người nghe được nghe đi nghe lại nhiều lần cùng một lời chúc. Điều này sẽ in sâu hơn vào đầu người nghe và tăng mức độ cam kết. Đặc biệt, sự cam kết được đẩy lên cao nhất nếu người nghe nhìn nhận được sự vọng tưởng về giá trị và mức độ khả thi đạt được vọng tưởng đó thông qua các yếu tố về cơ hội, thời gian, sự quan trọng, tính khẩn thiết và phương tiện thực hiện hành động. Ví dụ, khi ta được nghe câu chúc ‘bình an’ trong năm mới. Nếu có đầy đủ hay một phần các yếu tố ở trên, chúng ta sẽ có khả năng cẩn thận hơn trước đại dịch Covid-19 và có ý thức bảo vệ mình và những người xung quanh hơn.

Đến đây, chúng ta thấy rằng ý nghĩa của những lời chúc là hoàn toàn tốt đẹp. Đây cũng là truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc Việt Nam ta: ‘Mùng một tết cha, mùng hai tết mẹ, mùng ba tết thầy.’ Một người mang lại cho ta sự vững tâm, một người cho ta cuộc sống bình an, và một người dạy ta nên người.

Chúng ta hãy cùng quên đi những hiểu sai lầm, những thần thánh hóa lời chúc để giữ gìn truyền thống văn hóa của dân tộc, để tạo động lực cho người thân, bạn bè ta đạt được những ước nguyện của riêng mình.