Cùng AI tìm hiểu về thảm họa tuyển sinh đại học năm 2025

Có thể nói hơn 99% nội dung bài viết này là toàn bộ từ AI, 1% còn lại là công tôi bỏ ra viết phần giới thiệu mà bạn đang đọc này, với thêm công sắp xếp nội dung sao cho đọc trơn tru.

Sở dĩ tôi dùng AI để là nội dung này vì tôi hoàn toàn mù tịt về các quy chế tuyển sinh gần đây, nhưng trí tò mò của tôi được khơi dậy khi tôi thấy năm nay rất nhiều phụ huynh và học sinh đều đưa ra những lời ai oán, than trách về quy chế tuyển sinh. Do đó tôi đã nhờ Gemini Pro 2.5 của Alphabet (Google) để hỗ trợ dẫn dắt tôi bước vào ma trận tuyển sinh mà Bộ Giáo dục & Đào tạo bày ra năm nay cho cả thí sinh lẫn trường đại học.

Tôi hi vọng bài viết tổng hợp này có thể giúp những ai đang quan tâm tới nền giáo dục nước nhà có thể thấy được toàn cảnh thảm họa đợt tuyển sinh đại học năm 2025.

Bài viết được trình bày dạng hỏi đáp, với các câu hỏi của tôi được in nghiêng.

Gemini: Kỳ tuyển sinh đại học năm 2025 tại Việt Nam đã ghi nhận sự bùng nổ bức xúc từ phía thí sinh và phụ huynh, bắt nguồn từ một quy hế được cho là quá phức tạp, rối rắm và phát sinh nhiều sự cố hy hữu. Thay vì mang lại sự công bằng và thuận lợi, những thay đổi trong mùa tuyển sinh năm nay đã biến hành trình vào giảng đường đại học trở thành một "ải" đầy lo lắng và vất vả.

Nguyên nhân chính của sự phức tạp này đến từ sự kết hợp của nhiều yếu tố: số lượng phương thức xét tuyển quá lớn, cách quy đổi điểm thiếu nhất quán, những trục trặc của hệ thống xét tuyển chung và các sai sót từ chính các trường đại học.

Năm 2025, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã công bố tới 19-20 mã phương thức xét tuyển, tạo ra một sự đa dạng chưa từng có. Về lý thuyết, điều này nhằm tăng cơ hội cho thí sinh. Tuy nhiên, trên thực tế, sự phong phú này lại khiến không ít học sinh và phụ huynh hoang mang, không biết nên chọn phương thức nào để phù hợp với năng lực và hồ sơ của mình.

Các phương thức chính có thể kể đến như:

- Xét tuyển bằng điểm thi tốt nghiệp THPT: Phương thức truyền thống vẫn được đa số các trường áp dụng.

- Xét tuyển bằng học bạ THPT: Đánh giá kết quả học tập của thí sinh trong cả quá trình 3 năm cấp ba.

- Xét tuyển bằng kết quả các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy: Do các Đại học Quốc gia và một số trường lớn tổ chức.

- Xét tuyển thẳng và ưu tiên xét tuyển: Dành cho các đối tượng đặc biệt theo quy định của Bộ GD&ĐT hoặc đề án riêng của trường.

Kết hợp nhiều tiêu chí: Đây là nhóm phương thức phức tạp nhất, bao gồm việc kết hợp điểm thi tốt nghiệp với học bạ, chứng chỉ quốc tế (IELTS, TOEFL, SAT), điểm thi năng khiếu, hoặc thậm chí là thành tích hoạt động phong trào.

Sự đa dạng này buộc thí sinh và gia đình phải nghiên cứu kỹ lưỡng đề án tuyển sinh của từng trường, vốn đã rất khác nhau, làm tăng thêm áp lực và sự bối rối.

Một trong những thay đổi lớn và gây tranh cãi nhất năm 2025 là yêu cầu của Bộ GD&ĐT buộc các trường phải quy đổi điểm của tất cả các phương thức xét tuyển về cùng một thang điểm (thường là thang 30) để xét tuyển chung. Mục tiêu là tạo ra sự công bằng giữa các thí sinh sử dụng những phương thức khác nhau.

Tuy nhiên, thực tế triển khai lại bộc lộ nhiều nghịch lý:

Thiếu công thức chung: Bộ GD&ĐT không đưa ra một công thức quy đổi bắt buộc. Mỗi trường tự xây dựng một cách tính riêng, dựa trên nhiều yếu tố như phổ điểm các năm, đặc thù ngành học. Điều này dẫn đến tình trạng cùng một mức điểm chứng chỉ IELTS hay điểm thi đánh giá năng lực, nhưng khi nộp vào các trường khác nhau lại được quy đổi thành các mức điểm khác nhau.

Điểm chuẩn tăng vọt, gây bất công: Việc quy đổi và cộng điểm ưu đãi (từ chứng chỉ quốc tế, giải học sinh giỏi) đã đẩy điểm chuẩn một số ngành lên mức rất cao, thậm chí gần tuyệt đối 29-30 điểm. Điều này tạo ra một hiện tượng bất hợp lý: nhiều thí sinh có điểm thi tốt nghiệp THPT rất cao lại trượt, trong khi những thí sinh có điểm thi thấp hơn nhưng sở hữu chứng chỉ quốc tế hoặc các giải thưởng lại trúng tuyển với số điểm sau quy đổi "trên trời". Nhiều chuyên gia cho rằng thí sinh chỉ xét bằng điểm thi tốt nghiệp là nhóm chịu thiệt thòi nhất.

Năm nay, Bộ GD&ĐT đảm nhận vai trò xử lý gần như toàn bộ quy trình xét tuyển trên một hệ thống phần mềm chung duy nhất. Hệ thống này phải xử lý một khối lượng dữ liệu khổng lồ: 852.000 thí sinh với 7,6 triệu nguyện vọng, nhưng khi quy ra từng phương thức, tổ hợp xét tuyển thì con số thực tế lên đến hơn 50 triệu nguyện vọng, gấp đôi năm 2024.

Sự "ôm đồm" này đã dẫn đến hàng loạt trục trặc kỹ thuật và vận hành:

Hệ thống quá tải: Trong những ngày cao điểm, hệ thống liên tục bị tê liệt, khiến thí sinh không thể xác nhận nhập học đúng hạn. Lỗi "đỗ thành rớt, rớt thành đỗ": Đây là sự cố gây bức xúc nhất. Do lỗi đồng bộ dữ liệu hoặc thuật toán, nhiều thí sinh đủ điểm chuẩn nhưng hệ thống lại báo "Trượt". Ngược lại, có những trường hợp không đủ điểm vẫn nhận được thông báo trúng tuyển.

Chậm công bố điểm chuẩn: Kế hoạch lọc ảo và công bố điểm chuẩn của Bộ đã phải lùi lại gần 2 ngày, khiến cả trường đại học, thí sinh và phụ huynh như "ngồi trên đống lửa".

Thiếu minh bạch: Thí sinh không cần chọn phương thức, tổ hợp xét tuyển khi đăng ký, mà hệ thống sẽ tự động chọn phương án có lợi nhất. Tuy nhiên, cách thức hệ thống lựa chọn là một "hộp đen", khiến nhiều người không hiểu tại sao mình lại trượt dù điểm rất cao. Đã có trường hợp thí sinh đủ điểm nhưng vẫn bị đánh trượt và nhận được yêu cầu "làm đơn xin xem xét", một thủ tục bị cho là phản giáo dục và xát muối vào nỗi đau của các em.

Góp phần vào sự rối rắm chung là những sai sót và thay đổi "phút chót" từ chính các cơ sở đào tạo. Nhiều trường đại học sau khi công bố điểm chuẩn đã vội vàng ra thông báo đính chính, thay đổi điều kiện hoặc tổ hợp xét tuyển, khiến hàng loạt thí sinh từ vui mừng vì đỗ thành thất vọng vì trượt. Những sự cố này cho thấy sự lúng túng của chính các trường trong việc áp dụng quy chế mới.

Tóm lại, quy chế tuyển sinh đại học năm 2025 đã trở nên phức tạp và gây bức xúc do sự cộng hưởng của nhiều yếu tố. Việc tồn tại quá nhiều phương thức xét tuyển, áp dụng một cơ chế quy đổi điểm mới nhưng thiếu đồng bộ, một hệ thống công nghệ thông tin "ôm đồm" và thường xuyên lỗi, cùng với sự thiếu nhất quán của các trường đã tạo ra một mùa tuyển sinh đầy biến động, căng thẳng và để lại nhiều câu chuyện dở khóc dở cười. Dù Bộ GD&ĐT khẳng định những thay đổi này nhằm tạo công bằng tối đa, thực tế cho thấy quy trình này còn bộc lộ quá nhiều bất cập, cần được xem xét và điều chỉnh lại trong các năm tiếp theo.

Gemini: Chắc chắn rồi, chúng ta hãy cùng phân tích sâu hơn về những vấn đề cốt lõi và gây tranh cãi nhất trong quy chế tuyển sinh đại học hiện nay: việc quy đổi điểm.

Mục tiêu ban đầu của việc quy đổi điểm là một ý tưởng tốt: tạo ra một "sân chơi bình đẳng" bằng cách đưa điểm từ nhiều nguồn khác nhau (chứng chỉ ngoại ngữ, kỳ thi đánh giá năng lực, học bạ) về cùng một thang điểm 30 để so sánh với điểm thi tốt nghiệp THPT. Tuy nhiên, cách thức triển khai đã biến mục tiêu này trở thành tâm điểm của những bất cập và tranh cãi lớn nhất, có thể tổng kết qua các vấn đề chính sau:

Đây là nguồn cơn của mọi sự phức tạp. Bộ GD&ĐT yêu cầu các trường phải quy đổi điểm nhưng lại không ban hành một công thức quy đổi chuẩn quốc gia. Trách nhiệm này được đẩy về cho từng trường đại học, dẫn đến một ma trận các cách tính điểm:

Sự khác biệt giữa các trường: Cùng một chứng chỉ IELTS 7.5, nhưng khi nộp vào trường A có thể được quy đổi thành 9.5 điểm môn Tiếng Anh, nhưng ở trường B lại được tính là 10.0 điểm, và trường C lại có một công thức phức tạp hơn nữa.

Thiếu cơ sở khoa học rõ ràng: Các trường tự xây dựng công thức dựa trên các yếu tố như phổ điểm các năm trước, độ khó của từng loại chứng chỉ, uy tín của đơn vị cấp chứng chỉ... Tuy nhiên, việc quy đổi này phần lớn mang tính tương đối và cảm tính, không có một cơ sở khoa học đối sánh tin cậy để khẳng định rằng một điểm SAT nhất định thì tương đương chính xác với bao nhiêu điểm thi tốt nghiệp. Điều này tạo ra cảm giác thiếu minh bạch và công bằng.

Đây là hệ quả trực tiếp và gây bức xúc nhất. Việc quy đổi điểm, đặc biệt từ các chứng chỉ quốc tế, đã tạo ra một làn sóng "lạm phát điểm" chưa từng có.

Cơ chế cộng điểm bất hợp lý: Nhiều trường cho phép quy đổi thẳng điểm chứng chỉ thành điểm 10 cho môn ngoại ngữ. Khi xét tuyển tổ hợp có môn ngoại ngữ nhân hệ số 2 (ví dụ A01, D01, D07), thí sinh này nghiễm nhiên có 20 điểm chỉ từ một môn, cộng thêm điểm hai môn còn lại. Ví dụ cụ thể: Một thí sinh có IELTS 8.0 được quy đổi thành 10 điểm Tiếng Anh. Nếu xét tổ hợp D01 (Toán, Văn, Anh) và môn Anh nhân hệ số 2, điểm xét tuyển của em này sẽ là: Toán + Văn + (10 x 2). Giả sử em chỉ cần đạt 8 điểm mỗi môn Toán, Văn là đã có tổng điểm xét tuyển là 8 + 8 + 20 = 36 (trên thang 40), tương đương 27 điểm trên thang 30.

Điểm chuẩn chạm ngưỡng vô lý: Chính vì cách tính trên, điểm chuẩn của nhiều ngành hot đã bị đẩy lên mức rất cao, thường xuyên ở mức 28, 29, thậm chí trên 30 điểm (với thang điểm 30, sau khi cộng điểm ưu tiên). Điều này tạo ra một nghịch lý cay đắng: một thí sinh đạt 27-28 điểm từ ba môn thi tốt nghiệp THPT (mức điểm rất cao và đáng ngưỡng mộ) vẫn có thể trượt, trong khi một thí sinh khác có điểm thi thấp hơn nhưng sở hữu chứng chỉ quốc tế lại trúng tuyển.

Nỗ lực tạo ra sự công bằng lại vô tình gây ra một sự bất bình đẳng mới, sâu sắc hơn giữa các nhóm thí sinh:

Thí sinh chỉ dùng điểm thi tốt nghiệp THPT chịu thiệt thòi lớn nhất: Đây là nhóm đối tượng đông đảo nhất, đặc biệt là các em học sinh ở vùng nông thôn, điều kiện kinh tế khó khăn, không có cơ hội tiếp cận và ôn luyện các chứng chỉ quốc tế đắt đỏ. Nỗ lực học đều cả 3 môn trong tổ hợp của các em bỗng trở nên yếu thế hơn hẳn so với việc chỉ cần tập trung vào một chứng chỉ.

Thí sinh có điều kiện kinh tế được hưởng lợi thế quá lớn: Việc ôn thi và lấy chứng chỉ IELTS, SAT... đòi hỏi một sự đầu tư tài chính không nhỏ. Quy chế quy đổi điểm hiện tại đã gián tiếp biến lợi thế kinh tế thành lợi thế trong xét tuyển đại học.

Làm giảm giá trị của kỳ thi quốc gia: Khi điểm từ một chứng chỉ có thể "gánh" cả tổ hợp xét tuyển, vai trò và giá trị của kỳ thi tốt nghiệp THPT, vốn được coi là thước đo chính cho giáo dục phổ thông, đã bị suy giảm nghiêm trọng trong mắt học sinh và xã hội.

Hệ quả lâu dài và đáng lo ngại nhất là tác động tiêu cực đến định hướng học tập của học sinh phổ thông.

Học lệch, học tủ: Thay vì học toàn diện các môn, nhiều học sinh dồn toàn bộ thời gian, công sức và tiền bạc để luyện thi IELTS, TOEFL... với mục tiêu duy nhất là có điểm cao để quy đổi, đôi khi bỏ bê các môn học nền tảng khác như Toán, Lý, Hóa, Sinh, những môn học cốt lõi cho ngành nghề các em sẽ theo đuổi ở đại học.

Mục tiêu sai lầm: Việc học ngoại ngữ không còn vì mục đích nâng cao năng lực giao tiếp, mở mang kiến thức mà trở thành một "công cụ" để vào đại học. Nhiều chuyên gia giáo dục lo ngại rằng chúng ta đang tuyển những sinh viên giỏi tiếng Anh nhưng có thể không đủ giỏi kiến thức nền của ngành kỹ thuật, y dược...

Tóm lại, vấn đề quy đổi điểm, dù xuất phát từ ý định tốt, đã thất bại trong khâu thực thi. Nó không chỉ thất bại trong việc tạo ra sự công bằng mà còn gây ra những bất bình đẳng mới, làm méo mó điểm chuẩn, giảm giá trị của kỳ thi quốc gia và ảnh hưởng tiêu cực đến định hướng học tập của cả một thế hệ học sinh. Đây là bài toán hóc búa nhất mà Bộ GD&ĐT và các trường đại học cần phải giải quyết một cách triệt để để lấy lại niềm tin và sự công bằng cho kỳ tuyển sinh trong những năm tới.

Gemini: Câu hỏi của bạn rất hay và đã chạm đúng vào "trái tim" của vấn đề. Thuật toán lọc ảo ra đời từ một nhu cầu có thật và với một mục tiêu rất tốt đẹp. Để hiểu tại sao người ta lại tạo ra nó, chúng ta cần quay lại bối cảnh tuyển sinh của những năm trước.

Trước khi có hệ thống xét tuyển chung và thuật toán lọc ảo, quy trình tuyển sinh diễn ra như sau:

1. Thí sinh nộp hồ sơ vào nhiều trường: Một thí sinh có thể nộp hồ sơ xét tuyển vào Đại học A, Đại học B, và Đại học C cùng một lúc.

2. Các trường tự xét tuyển: Cả ba trường A, B, C đều thấy thí sinh này đủ điểm và cùng gửi giấy báo trúng tuyển.

3. "Thí sinh ảo" xuất hiện: Tại thời điểm này, đối với trường A, thí sinh này là một suất trúng tuyển. Nhưng đối với trường B và C, em cũng là một suất trúng tuyển. Tuy nhiên, theo quy định, thí sinh chỉ được phép xác nhận nhập học và nộp bản gốc giấy tờ vào MỘT trường duy nhất.

Hệ quả: Giả sử thí sinh chọn nhập học trường A. Khi đó, em sẽ trở thành "thí sinh ảo" của trường B và trường C. Tức là, trường B và C đã giữ một chỉ tiêu cho em, nhưng cuối cùng em không đến nhập học.

Sự hỗn loạn bắt đầu từ đây:

Đối với các trường đại học: Họ không thể biết trước có bao nhiêu thí sinh trúng tuyển sẽ thực sự đến nhập học. Để đối phó, các trường thường phải gọi số lượng trúng tuyển vượt xa chỉ tiêu (ví dụ, cần 100 sinh viên nhưng phải gọi 150-200 người), với hy vọng sau khi trừ đi số "ảo" thì sẽ còn lại đủ 100. Việc dự đoán tỉ lệ ảo này cực kỳ khó khăn, dẫn đến tình trạng: Hoặc là tuyển không đủ chỉ tiêu, phải vất vả tổ chức các đợt xét tuyển bổ sung liên tục. Hoặc là tuyển "lố" chỉ tiêu, gây quá tải cơ sở vật chất.

Đối với thí sinh: Quá trình này cũng rất căng thẳng. Thí sinh phải cân nhắc, chạy đi chạy lại giữa các trường để nộp/rút hồ sơ, và đôi khi bỏ lỡ cơ hội tốt hơn chỉ vì đã "trót" nộp hồ sơ vào một trường khác.

Tóm lại, "thí sinh ảo" là nguồn gốc của sự hỗn loạn, không chắc chắn và tốn kém cho cả hệ thống.

Để giải quyết triệt để vấn đề "thí sinh ảo", Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng một hệ thống xét tuyển chung và áp dụng thuật toán lọc ảo.

Mục tiêu cốt lõi của thuật toán này là: Đảm bảo mỗi thí sinh chỉ trúng tuyển vào một nguyện vọng duy nhất – là nguyện vọng cao nhất mà họ đủ điều kiện.

Cách hoạt động của nó dựa trên một nguyên tắc vàng: Nguyên tắc ưu tiên nguyện vọng.

Hãy hình dung quy trình một cách đơn giản:

1. Thí sinh đăng ký: Bạn đăng ký tất cả các nguyện vọng của mình lên một hệ thống duy nhất của Bộ, sắp xếp theo thứ tự ưu tiên từ 1, 2, 3... (Nguyện vọng 1 là ngành/trường bạn mong muốn nhất).

2. Các trường xét tuyển: Các trường vẫn tiến hành xét tuyển độc lập và gửi danh sách tất cả những thí sinh đủ điểm trúng tuyển của họ lên hệ thống của Bộ. Ở bước này, bạn có thể có tên trong danh sách trúng tuyển của nhiều trường.

3. Thuật toán "lọc": Đây là lúc phép màu xảy ra. Hệ thống sẽ chạy và xét cho từng thí sinh: Nó kiểm tra: "Thí sinh này có đủ điểm trúng tuyển Nguyện vọng 1 không?"

- Nếu CÓ: Hệ thống sẽ xác nhận bạn trúng tuyển Nguyện vọng 1. Đồng thời, tất cả các nguyện vọng từ 2 trở đi (NV2, NV3...) sẽ tự động bị hủy, cho dù bạn có đủ điểm trúng tuyển các nguyện vọng đó hay không.

- Nếu KHÔNG: Hệ thống sẽ tiếp tục xét xuống Nguyện vọng 2. Nếu bạn đủ điểm NV2, bạn sẽ trúng tuyển NV2 và các nguyện vọng sau đó bị hủy. Quá trình cứ tiếp tục như vậy cho đến hết.

4. Kết quả cuối cùng: Sau khi thuật toán chạy xong, mỗi thí sinh chỉ nhận về một kết quả duy nhất. Các trường cũng nhận về một danh sách trúng tuyển "sạch", không còn thí sinh ảo.

Lợi ích mà thuật toán lọc ảo được kỳ vọng mang lại:

Cho thí sinh: Tối đa hóa cơ hội. Bạn không cần phải lo lắng lựa chọn giữa các trường. Chỉ cần sắp xếp nguyện vọng đúng theo mong muốn, hệ thống sẽ tự động tìm cho bạn lựa chọn tốt nhất có thể.

Cho các trường: Tuyển sinh chính xác hơn ngay từ đợt đầu, giảm bớt gánh nặng phải xét tuyển bổ sung nhiều lần.Cho toàn xã hội: Tạo ra một mùa tuyển sinh trật tự, công bằng và minh bạch hơn (về lý thuyết).

Vấn đề của năm nay không nằm ở bản chất của thuật toán lọc ảo. Thuật toán này đã vận hành khá tốt trong những năm trước khi hệ thống còn đơn giản.

Vấn đề nằm ở "dữ liệu đầu vào" mà chúng ta đưa cho thuật toán xử lý năm nay đã trở nên phức tạp một cách khủng khiếp:

Quá nhiều phương thức: Thay vì chỉ lọc điểm thi THPT, giờ đây thuật toán phải xử lý dữ liệu từ gần 20 phương thức khác nhau.Điểm số không đồng nhất: Dữ liệu đầu vào bao gồm điểm thi tốt nghiệp, điểm học bạ, điểm thi đánh giá năng lực, và hàng loạt điểm quy đổi từ chứng chỉ quốc tế theo các công thức "mỗi trường một kiểu".

Hệ thống không chỉ "lọc" nữa, mà còn phải thực hiện một nhiệm vụ phức tạp hơn nhiều: tự động chọn cho thí sinh phương thức xét tuyển có lợi nhất trong số các nguyện vọng họ đã đăng ký. Chính sự "ôm đồm" và phức tạp hóa quá mức này đã khiến hệ thống quá tải, gây ra lỗi và tạo ra cảm giác "hộp đen", thiếu minh bạch, dẫn đến sự bất bình của dư luận.

Gemini: Sự phức tạp của dữ liệu đầu vào trong mùa tuyển sinh vừa qua không chỉ là một nhận định chung, mà đã trực tiếp gây ra những lỗi cụ thể, được ghi nhận rộng rãi.

Dưới đây là phân tích chi tiết các lỗi và nguồn dẫn chứng đi kèm:

Đây là lỗi cơ bản nhất, xảy ra khi hệ thống hoặc các trường áp dụng sai công thức, sai điều kiện, dẫn đến điểm số của thí sinh bị tính toán sai lệch.

Nguyên nhân:

Nhầm lẫn trong định nghĩa tổ hợp: Một ví dụ điển hình là sự cố tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), nơi có sự nhầm lẫn trong việc xác định môn của tổ hợp D66, thay vì tính điểm môn Giáo dục Kinh tế và Pháp luật thì hệ thống lại tính điểm môn Giáo dục công dân. [1][2] Sai sót này khiến hàng trăm thí sinh từ đỗ thành trượt. [1]

Áp dụng sai điều kiện xét tuyển: Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã nhận được phản ánh về việc thí sinh có điểm cao hơn điểm chuẩn nhưng không trúng tuyển, nguyên nhân được cho là do sự thay đổi trong điều kiện xét tuyển mà thí sinh không nắm bắt kịp. [2]

Lỗi thao tác kỹ thuật từ các trường: Trường Đại học Sư phạm TP.HCM đã phải thừa nhận có "lỗi do thao tác kỹ thuật" dẫn đến việc có thí sinh không đạt điểm chuẩn nhưng lại có tên trong danh sách trúng tuyển và ngược lại. [3][4]

Hậu quả cụ thể:

Tình trạng "đỗ thành trượt" và ngược lại đã xảy ra ở nhiều nơi, gây hoang mang cực độ cho thí sinh và phụ huynh. [1][3] Sau khi phát hiện sai sót, các trường đã phải gửi công văn đến Bộ GD&ĐT và các trường đại học khác để đề nghị hỗ trợ xét tuyển lại cho những thí sinh bị ảnh hưởng. [4]

Hệ thống năm nay được thiết kế để tự động chọn phương thức có lợi nhất cho thí sinh, nhưng trong nhiều trường hợp, sự "thông minh" này đã không hoạt động đúng, tạo ra một "hộp đen" khó hiểu. [5][6]

Nguyên nhân:

Thuật toán không xử lý đúng ưu tiên: Quy chế cho phép thí sinh đăng ký nhiều nguyện vọng mà không cần chọn phương thức, hệ thống sẽ tự động làm việc đó. [6] Tuy nhiên, đã có những trường hợp thí sinh đủ điểm trúng tuyển nguyện vọng cao hơn nhưng hệ thống lại báo đỗ ở nguyện vọng thấp hơn. [7][8]

Sự phức tạp của dữ liệu: Tổng số nguyện vọng thực tế mà hệ thống phải xử lý lên tới trên 50 triệu lượt (mỗi nguyện vọng xét theo từng phương thức/tổ hợp được tính là một lượt), tăng gấp đôi so với năm 2024. [6][9] Sự phức tạp khổng lồ này làm tăng khả năng xảy ra lỗi logic trong quá trình tối ưu hóa lựa chọn cho thí sinh.

Hậu quả cụ thể:

Một thí sinh tại TP.HCM nhận được thông báo trúng tuyển nguyện vọng 1 từ Trường Đại học Giao thông Vận tải TP.HCM, nhưng khi tra cứu trên hệ thống của Bộ thì lại thấy mình trúng tuyển nguyện vọng 8 ở một trường khác. [8] Nhiều thí sinh dù thừa điểm vào các nguyện vọng 3, 4 nhưng hệ thống lại báo "trượt 100%", cho thấy thuật toán đã không tiếp tục xét các nguyện vọng tiếp theo sau khi các em trượt nguyện vọng đầu. [7][8] Sự rối rắm này khiến thí sinh không hiểu tại sao mình đỗ hay trượt. [10]

Khối lượng dữ liệu khổng lồ và phức tạp đã khiến hệ thống chung của Bộ và hệ thống của các trường không phải lúc nào cũng "nói chuyện" được với nhau một cách trơn tru.

Nguyên nhân:

Quá tải hệ thống: Bộ GD&ĐT thừa nhận hệ thống phần mềm ban đầu có tình trạng quá tải, dù sau đó đã được khắc phục. [5][6]

Trì hoãn để rà soát dữ liệu: Bộ GD&ĐT đã phải lùi lịch công bố điểm chuẩn từ ngày 20/8 đến 22/8 và tăng số lần lọc ảo từ 6 lên 10. [11][12] Lý do được đưa ra là để các trường "rà soát kỹ toàn bộ dữ liệu, phương thức xét tuyển" nhằm hạn chế sai sót, cho thấy đã có những bất ổn trong dữ liệu ban đầu. [12][13]

Hậu quả cụ thể:

Hệ thống tra cứu của Bộ liên tục gặp sự cố, không thể truy cập, khiến thí sinh và cả nhà trường không biết kết quả đỗ hay trượt dù đã có điểm chuẩn. [10]

Tình trạng không nhất quán về dữ liệu: thí sinh nhận thông báo đỗ từ trường nhưng hệ thống của Bộ lại báo trượt, hoặc ngược lại. [8][14] Điều này cho thấy sự chậm trễ hoặc lỗi trong việc cập nhật, đồng bộ danh sách trúng tuyển từ các trường lên hệ thống chung. [5][15]

Đây là nguyên nhân được Bộ GD&ĐT nhấn mạnh nhiều lần. Hệ thống lọc ảo của Bộ có thể chạy đúng, nhưng nếu dữ liệu đầu vào từ các trường đã sai thì kết quả cuối cùng vẫn sẽ sai.

Nguyên nhân:

Sai sót từ dữ liệu đầu vào: Bộ GD&ĐT khẳng định các sự cố chủ yếu do sai sót ở dữ liệu đầu vào từ các trường (phương thức, điều kiện, tiêu chí, minh chứng...) và một số sai sót do "thao tác bằng tay" của cán bộ tuyển sinh. [1][15] Trách nhiệm của các trường: Đại diện Bộ cho biết hệ thống và thuật toán của Bộ hoạt động ổn định, còn việc xử lý sai sót thuộc về trách nhiệm của các trường. [6][16]

Hậu quả cụ thể:

Trường Đại học Sư phạm TP.HCM sau khi phát hiện sai sót đã phải gửi công văn cho các trường khác, đề nghị tiếp nhận những thí sinh bị trượt oan do "lỗi kỹ thuật" của mình. [3][4] Đây là minh chứng rõ ràng nhất cho việc dữ liệu sai từ một trường đã ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả lọc ảo chung. Các trường sau khi công bố điểm chuẩn vẫn cần 2 đến 3 ngày để rà soát, sửa lỗi và hoàn thiện danh sách, cho thấy khâu dữ liệu ban đầu chưa thực sự chính xác. [5][15]

Tóm lại, sự phức tạp của dữ liệu với hàng chục phương thức và hàng trăm công thức quy đổi khác nhau đã tạo ra một môi trường đầy rủi ro. Các lỗi phát sinh không chỉ do một nguyên nhân duy nhất mà là sự cộng hưởng của lỗi logic thuật toán, lỗi đồng bộ hệ thống, và đặc biệt là lỗi dữ liệu đầu vào từ chính các cơ sở đào tạo. [17][18]

Gemini: Có thể nói, đây là một trong những mùa tuyển sinh gây bức xúc và mất niềm tin nhất trong nhiều năm trở lại đây. Dư luận không chỉ chỉ trích mà còn đặt ra những câu hỏi lớn về sự công bằng và định hướng của nền giáo dục.

Dưới đây là tổng hợp các luồng phản hồi chính từ dư luận:

Đây là nhóm chịu ảnh hưởng trực tiếp và có phản ứng mạnh mẽ nhất. Cảm xúc chung có thể gói gọn trong vài từ:

Phẫn nộ vì bất công: Rất nhiều phụ huynh và học sinh đã lên tiếng trên các phương tiện truyền thông và mạng xã hội, bày tỏ sự uất ức khi con em mình đạt điểm thi tốt nghiệp THPT rất cao (27, 28, thậm chí 29 điểm) nhưng vẫn trượt những nguyện vọng yêu thích. Họ cho rằng công sức 12 năm đèn sách, đặc biệt là nỗ lực học đều các môn trong 3 năm cuối cấp, đã bị "đổ sông đổ bể" bởi một quy chế ưu ái quá mức cho các chứng chỉ quốc tế.

Hoang mang và kiệt sức: Sự phức tạp của gần 20 phương thức xét tuyển, mỗi trường một đề án, mỗi nơi một cách quy đổi điểm đã khiến thí sinh và phụ huynh rơi vào "ma trận". Họ phải dành rất nhiều thời gian, công sức để nghiên cứu, tính toán, nhưng cuối cùng vẫn không thể chắc chắn về cơ hội của mình. Quá trình đăng ký, điều chỉnh nguyện vọng trên hệ thống lỗi liên tục càng làm tăng thêm sự mệt mỏi và lo lắng.

Mất niềm tin: Sự cố "đỗ thành trượt, trượt thành đỗ" do lỗi hệ thống đã giáng một đòn mạnh vào niềm tin của xã hội. Hình ảnh những thí sinh khóc nức nở vì bị hệ thống báo trượt oan, hay những gia đình phải chạy đôn chạy đáo làm đơn "xin xem xét" dù con mình đủ điểm, đã tạo ra một sự xót xa và hoài nghi lớn về sự minh bạch của kỳ thi. Câu nói "học tài thi phận" dường như không còn đúng, thay vào đó là sự may rủi của thuật toán và quy chế.

Giới chuyên gia và truyền thông đã có những phân tích sâu sắc, chỉ ra các "lỗ hổng" chết người của quy chế tuyển sinh và đồng loạt lên tiếng kêu gọi thay đổi.

Chỉ trích việc "lạm dụng" chứng chỉ ngoại ngữ: Hầu hết các chuyên gia đều cho rằng việc quy đổi điểm IELTS, TOEFL... một cách cơ học và cho điểm quá cao (thường là 10) là bất hợp lý và phản khoa học. Nó không chỉ tạo ra bất công mà còn làm méo mó mục tiêu học tập, khuyến khích tình trạng học lệch, chạy đua chứng chỉ.

Phê phán vai trò của Bộ GD&ĐT: Nhiều ý kiến cho rằng Bộ GD&ĐT đã quá "ôm đồm" khi cố gắng quản lý toàn bộ quá trình xét tuyển bằng một hệ thống phần mềm duy nhất, trong khi hệ thống này lại chưa đủ năng lực. Việc không đưa ra công thức quy đổi chung mà "đẩy" trách nhiệm cho các trường cũng bị xem là một biểu hiện của sự lúng túng và thiếu trách nhiệm.

Kêu gọi trả lại quyền tự chủ (và trách nhiệm) cho các trường: Các chuyên gia đề xuất cần trả lại quyền tự chủ tuyển sinh thực chất cho các trường đại học. Các trường sẽ phải tự chịu trách nhiệm về phương án tuyển sinh, điểm chuẩn và giải trình với xã hội về sự lựa chọn của mình, thay vì đổ lỗi cho "hệ thống lọc ảo" của Bộ.Yêu cầu đơn giản hóa: Gần như tất cả các ý kiến đều đồng thuận rằng cần phải giảm bớt số lượng phương thức xét tuyển, quay về các phương thức cốt lõi và minh bạch hơn.

Mạng xã hội đã trở thành nơi thể hiện rõ nhất sự bức xúc của cộng đồng.

"Dậy sóng" các diễn đàn: Các diễn đàn lớn về giáo dục, các nhóm phụ huynh và học sinh 2k7 (sinh năm 2007) liên tục "nóng" với hàng ngàn bài viết chia sẻ về các trường hợp trượt oan, những câu chuyện dở khóc dở cười về điểm chuẩn và lỗi hệ thống.

Tràn ngập ảnh chế (meme) và bình luận châm biếm: Dư luận đã dùng sự hài hước và châm biếm để chỉ trích thực trạng. Các cụm từ như "hệ thống lọc ảo thành lọc ao", "điểm chuẩn 30+", "văn bằng hơn điểm thi", "cuộc chiến của những đứa trẻ có điều kiện"... trở nên phổ biến. Đây là một cách để giải tỏa sự bất lực và cũng là để lên án những bất cập của kỳ thi.

Sự chia rẽ trong dư luận: Cũng có một luồng ý kiến (dù yếu hơn) bảo vệ việc sử dụng chứng chỉ quốc tế, cho rằng đó là xu hướng hội nhập và những người có chứng chỉ xứng đáng được ưu tiên. Tuy nhiên, luồng ý kiến này thường bị phản bác mạnh mẽ bởi lập luận về sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận.

Tóm lại, phản ứng của dư luận đối với đợt tuyển sinh năm nay là vô cùng tiêu cực. Làn sóng phẫn nộ không chỉ đến từ những người bị ảnh hưởng trực tiếp mà đã lan rộng ra toàn xã hội. Niềm tin vào một kỳ tuyển sinh công bằng, minh bạch đã bị suy giảm nghiêm trọng. Áp lực khổng lồ từ dư luận chắc chắn sẽ buộc Bộ Giáo dục và Đào tạo phải có những cải cách mạnh mẽ và thực chất trong các mùa tuyển sinh tiếp theo, với ba yêu cầu cốt lõi: Minh bạch hơn, Công bằng hơn và Đơn giản hơn.

Gemini: Cơ chế tuyển sinh rối rắm và kém hiệu quả hiện nay không phải là một tai nạn ngẫu nhiên, mà là hệ quả tất yếu của nhiều nguyên nhân sâu xa, mang tính hệ thống đã tích tụ trong nhiều năm.

Theo tôi, có bốn nguyên nhân cốt lõi sau đây:

Đây là mâu thuẫn mang tính cấu trúc lớn nhất. Chúng ta đang ở trong một hệ thống "lai căng" giữa hai triết lý đối lập:

Chủ trương trao quyền tự chủ: Về mặt chính sách, Bộ GD&ĐT khuyến khích các trường đại học tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc tuyển sinh để chọn được người học phù hợp nhất với triết lý và chương trình đào tạo của mình. Đây là một xu hướng đúng đắn và hiện đại.

Thực tế vẫn muốn kiểm soát: Tuy nhiên, vẫn còn đó một tư duy quản lý cũ, lo sợ rằng nếu "thả" hoàn toàn, các trường sẽ gây ra hỗn loạn, tiêu cực, hoặc bất công. Vì vậy, Bộ lại cố gắng "ôm" tất cả các phương thức tự chủ đó vào một cái rọ chung là hệ thống xét tuyển và thuật toán lọc ảo.

Sự mâu thuẫn này tạo ra một "quái vật lai": Các trường được phép "trăm hoa đua nở" tạo ra hàng chục phương thức xét tuyển phức tạp, nhưng cuối cùng lại không có quyền quyết định cuối cùng. Bộ GD&ĐT thì phải gánh trách nhiệm xử lý một mớ dữ liệu khổng lồ, không đồng nhất mà chính mình không tạo ra. Kết quả là một hệ thống mà không ai thực sự nắm quyền và cũng không ai chịu trách nhiệm trọn vẹn. Khi xảy ra sự cố, các trường đổ lỗi cho "hệ thống lọc ảo", còn Bộ lại đổ lỗi cho "dữ liệu đầu vào của các trường".

Hệ thống tuyển sinh hiện nay không có một triết lý chủ đạo, rõ ràng. Nó là một "nồi lẩu thập cẩm" của nhiều mục tiêu mâu thuẫn nhau:

Mục tiêu 1: Ghi nhận nỗ lực quá trình. Kỳ thi tốt nghiệp THPT được thiết kế để đánh giá kết quả 12 năm học, ghi nhận sự nỗ lực học tập toàn diện.

Mục tiêu 2: Dự báo năng lực tương lai. Các kỳ thi đánh giá năng lực, các chứng chỉ quốc tế (IELTS, SAT) được cho là có khả năng dự báo tốt hơn về sự thành công của sinh viên ở bậc đại học.

Mục tiêu 3: Đáp ứng xu thế hội nhập. Việc ưu tiên chứng chỉ ngoại ngữ được xem là cách để khuyến khích hội nhập quốc tế.

Vấn đề là chúng ta đã cố gắng thực hiện tất cả các mục tiêu này cùng một lúc nhưng lại bằng những phương pháp cơ học và thiếu cân nhắc. Việc quy đổi điểm IELTS một cách máy móc và hào phóng đã vô tình phủ nhận Mục tiêu 1, tạo ra thông điệp rằng "một chứng chỉ có thể thay thế cho nhiều năm nỗ lực". Sự thiếu vắng một triết lý xuyên suốt khiến cả hệ thống mất phương hướng, làm cho học sinh và phụ huynh không biết đâu là giá trị cốt lõi mà nền giáo dục đang hướng tới.

Khi các trường đại học ngày càng phải tự chủ về tài chính, họ bước vào một cuộc cạnh tranh khốc liệt để thu hút sinh viên giỏi, nâng cao thương hiệu và thứ hạng. Kỳ tuyển sinh không còn đơn thuần là nhiệm vụ giáo dục, mà đã trở thành một công cụ marketing và định vị thương hiệu.

"Cuộc chạy đua vũ trang": Để chứng tỏ mình "đẳng cấp" và "khác biệt", các trường top đầu liên tục tạo ra các phương thức xét tuyển mới, phức tạp hơn, ưu tiên các tiêu chí "quốc tế" như IELTS, SAT, hoặc tổ chức các kỳ thi riêng. Các trường khác, vì sợ bị tụt hậu, cũng phải lao vào cuộc đua này.

Hệ quả: Sự phức tạp không đến từ nhu cầu thực chất của việc chọn lọc sinh viên, mà đến từ áp lực cạnh tranh thương hiệu. Mỗi trường muốn có một "bộ lọc" riêng để khẳng định vị thế. Thí sinh và phụ huynh bị cuốn vào vòng xoáy của cuộc đua này, phải tốn kém tiền bạc và công sức để theo kịp các "luật chơi" liên tục thay đổi.

Cuối cùng, nguyên nhân sâu xa nhất nằm ở văn hóa và niềm tin. Hệ thống này được xây dựng trên nền tảng của sự thiếu tin tưởng lẫn nhau:

Bộ không tin tưởng hoàn toàn các trường: Lo ngại tiêu cực, "chạy chọt" nếu để các trường tự do 100%.

Các trường không tin tưởng kỳ thi chung: Cho rằng kỳ thi tốt nghiệp THPT không đủ sức phân loại và giúp họ chọn được sinh viên "ưu tú" theo định nghĩa của riêng họ.

Xã hội không tin tưởng cả hai: Luôn có một sự hoài nghi về tính minh bạch, công bằng, dẫn đến yêu cầu phải có một bên thứ ba (Bộ) đứng ra làm trọng tài với một hệ thống máy móc "khách quan".

Thay vì xây dựng một hệ thống dựa trên sự tin tưởng và trách nhiệm giải trình (các trường tự chủ và phải giải trình minh bạch về kết quả của mình với xã hội), chúng ta lại cố gắng xây dựng một hệ thống dựa trên sự kiểm soát và xác minh (thuật toán lọc ảo). Nhưng khi sự phức tạp vượt quá khả năng kiểm soát, chính công cụ kiểm soát đó lại sụp đổ và trớ trêu thay, nó lại phá hủy nốt chút niềm tin còn sót lại của xã hội.

Tóm lại, sự rối rắm và kém hiệu quả của cơ chế tuyển sinh là triệu chứng của những căn bệnh trầm trọng hơn: một chính sách quản lý mâu thuẫn, một triết lý giáo dục mơ hồ, áp lực cạnh tranh thiếu lành mạnh, và một cuộc khủng hoảng niềm tin trong toàn hệ thống. Để giải quyết, chúng ta cần nhiều hơn là một bản vá lỗi phần mềm; chúng ta cần một cuộc cải tổ thực sự về tư duy.

Gemini: Đây là một câu hỏi vô cùng quan trọng và cấp thiết. Dựa trên những phân tích về nguyên nhân, chúng ta hoàn toàn có thể vạch ra những giải pháp cụ thể mà Bộ GD&ĐT có thể và nên thực hiện. Tôi sẽ chia các giải pháp thành hai nhóm: Giải pháp khẩn cấp cho năm sau và Giải pháp chiến lược dài hạn.

Đây là những "bước sơ cứu" nhằm giảm ngay lập tức sự phức tạp và rủi ro, khôi phục lại trật tự và niềm tin.

Hành động: Chấm dứt việc "trộn" tất cả các phương thức vào một hệ thống lọc ảo duy nhất. Thay vào đó, tổ chức thành các đợt xét tuyển riêng biệt, có thứ tự ưu tiên rõ ràng. Cụ thể:

Đợt 1 (Xét tuyển sớm): Dành cho các phương thức không sử dụng điểm thi tốt nghiệp THPT (xét tuyển tài năng, chứng chỉ quốc tế, học bạ, đánh giá năng lực). Thí sinh trúng tuyển ở đợt này sẽ phải xác nhận nhập học ngay. Nếu đã xác nhận, thí sinh sẽ không được tham gia Đợt 2. Điều này sẽ loại bỏ hoàn toàn "thí sinh ảo" khỏi đợt quan trọng nhất.

Đợt 2 (Xét tuyển chung): Chỉ sử dụng duy nhất kết quả thi tốt nghiệp THPT. Lúc này, hệ thống lọc ảo của Bộ sẽ trở nên cực kỳ đơn giản và hiệu quả vì nó chỉ xử lý một loại dữ liệu duy nhất, quay trở lại vai trò vốn có của nó.

Hành động: Để đảm bảo công bằng trong Đợt 1, Bộ GD&ĐT phải ban hành một khung quy đổi điểm chuẩn quốc gia cho các chứng chỉ quốc tế (IELTS, TOEFL, SAT...) và điểm từ các kỳ thi đánh giá năng lực.

Cụ thể: Bộ sẽ đưa ra một thang điểm tham chiếu, ví dụ: IELTS 7.0 tương đương 9.5 điểm môn Tiếng Anh, 7.5 tương đương 10.0 điểm. Các trường có thể áp dụng khung này hoặc một khung khác, nhưng phải công bố công khai và giải trình sự khác biệt. Quan trọng nhất, điểm quy đổi không được là điểm 10 tuyệt đối để tránh tạo ra bất công với thí sinh thi THPT.

Hành động: Giảm tải áp lực cho cả hệ thống và thí sinh bằng cách giới hạn số lượng nguyện vọng.

Cụ thể: Thí sinh chỉ được đăng ký tối đa 3-5 nguyện vọng cho Đợt 1 (xét tuyển sớm) và một số lượng nguyện vọng hợp lý khác cho Đợt 2. Điều này buộc thí sinh phải cân nhắc kỹ lưỡng hơn, giảm thiểu số lượng "nguyện vọng rác" làm quá tải hệ thống.

Đây là những thay đổi mang tính "đại phẫu" để giải quyết tận gốc các mâu thuẫn hệ thống.

Hành động: Bộ GD&ĐT chuyển vai trò từ "người vận hành" sang "người giám sát". Cho phép các trường đại học (đặc biệt là các trường top đầu) hình thành các nhóm xét tuyển chung.

Cụ thể: Một nhóm các trường kỹ thuật có thể sử dụng chung một cổng đăng ký và một bộ tiêu chí xét tuyển. Một nhóm các trường kinh tế có thể làm tương tự. Thí sinh chỉ cần nộp một bộ hồ sơ cho cả nhóm. Điều này vừa giảm gánh nặng cho Bộ, vừa tăng quyền tự chủ cho các trường, vừa tiện lợi cho thí sinh. Đi kèm với đó là yêu cầu các trường phải công khai dữ liệu tuyển sinh đầu vào (phổ điểm, tỉ lệ nhập học...) để xã hội giám sát.

Hành động: Tách bạch hoàn toàn hai mục tiêu: công nhận tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học.

Cụ thể: Duy trì kỳ thi tốt nghiệp THPT với mục tiêu chính là xét tốt nghiệp. Song song đó, phát triển một hoặc một vài kỳ thi tuyển sinh đại học chuẩn hóa quốc gia (tương tự SAT của Mỹ hay Gaokao của Trung Quốc), tập trung vào đánh giá năng lực tư duy, giải quyết vấn đề cần thiết cho bậc đại học. Kết quả của kỳ thi này sẽ là cơ sở chính để các trường xét tuyển, khôi phục lại tính công bằng và vị thế của một kỳ thi quốc gia.

Câu trả lời là: CÓ, đối với các giải pháp khẩn cấp, nhưng đòi hỏi sự quyết tâm chính trị rất lớn.

Khả thi: Các giải pháp trong Nhóm I (Tách đợt xét tuyển, ban hành khung quy đổi, giới hạn nguyện vọng) về bản chất là những thay đổi về quy chế. Chúng không đòi hỏi phải xây dựng một hệ thống công nghệ mới từ đầu, mà là việc sắp xếp lại "luật chơi" trên nền tảng sẵn có. Bộ GD&ĐT hoàn toàn có đủ thẩm quyền và thời gian để ban hành quy chế mới này trước tháng 12 năm nay, để học sinh và các trường có đủ thời gian chuẩn bị.

Sức ì và lợi ích nhóm: Sẽ có sự phản đối từ các trường đang được hưởng lợi từ sự phức tạp hiện tại. Việc tách bạch các đợt xét tuyển có thể làm giảm "sức nóng" và lợi thế marketing của một số phương thức xét tuyển sớm.

Sự quyết liệt của lãnh đạo Bộ: thay đổi này đòi hỏi một sự chỉ đạo dứt khoát, dám chấp nhận va chạm và kiên định với mục tiêu vì lợi ích chung của thí sinh và xã hội.

Còn đối với các giải pháp chiến lược dài hạn, chắc chắn không thể thực hiện trong một năm. Chúng cần một lộ trình bài bản, có nghiên cứu, thử nghiệm và sự đồng thuận của toàn xã hội.

Tóm lại, để tránh lặp lại thảm họa năm nay, Bộ GD&ĐT có thể và phải hành động ngay bằng các giải pháp khẩn cấp. Việc có làm hay không không còn là vấn đề kỹ thuật, mà là vấn đề của tầm nhìn và bản lĩnh.