Critical thinking: Bộ lọc rác trong xã hội ô nhiễm thông tin

Nếu trong thời tiền sử thì kỹ năng giao tiếp, trao đổi thông tin và những câu chuyện thần thoại là 2 yếu tố đã giúp Homo Sapiens leo lên đỉnh của chuỗi thức ăn, thì trong thời kỳ “ô nhiễm thông tin” như hiện nay thì Critical thinking sẽ là một skill mà các bạn nên cày để có cho mình những quyết định đúng đắn dựa trên những thông tin mà bản thân đã lọc được để tránh trở thành những con rối bị truyền thông dẫn dắt.

Giờ bạn hãy nhớ lại lúc trước, khi muốn học một kiến thức, kỹ năng gì đó mới thì đâu là những nguồn mà bạn có thể lấy được thông tin? Đó là TV (Các kênh uy tín như của VTV), Sách,… Và đặc điểm của những nguồn này là rất khắt khe trong việc kiểm duyệt nội dung.

Để những kiến thức đó lên được những kênh như trên thì nội dung sẽ phải được kiểm duyệt khá gắt gao, đòi hỏi người cung cấp thông tin phải có tâm huyết và là một chuyên gia trong ngành. Tóm lại là nội dung kiến thức ngày xưa ít nhưng chất lượng.

Giờ quay lại 2023, việc tự do ngôn luận cộng với những phát triển của những nền tảng social như Tiktok, Facebook, Youtube thì việc đăng một post, video ngắn để thể hiện quan điểm cá nhân về một vấn đề sự việc, vấn đề nào đó là việc không hề khó khăn chút nào.

Tuy nhiên nếu những người thường xuyên chia sẻ những nội dung đấy là những người có ảnh hưởng, được nhiều người quan tâm và có một số lượng fans, followers lớn theo dõi và những ý kiến của những “người ảnh hưởng đó” tác động lớn đến quyết định của followers, hoặc thậm chí là mù quáng hơn nói gì nghe đấy thì lại là một chuyện khác.

Lấy ví dụ để dạy được cho nhiều bạn học sinh rằng 1+1=2 chứ không phải bằng 3, Bác Hồ của chúng ta lúc nhỏ tên là Nguyễn Sinh Cung, khi đi học tên là Nguyễn Tất Thành, và trong khoảng thời gian hoạt động cách mạng tên là Nguyễn Ái Quốc thì thầy cô của chúng ta phải trải qua 12 năm rèn sách phổ thông, 4 năm học sư phạm tại Đại Học thì mới có thể truyền tải lượng kiến thức đó (theo lý thuyết, trong thực tế có thể kéo dài hơn vì một số lý do ngoại cảnh)

Nhưng bây giờ lại có một Rapper đi thi chương trình rap lại nói có người bác tên “Hồ” ???. Nếu đặt trong trường hợp thằng rapper đó là một người có sức ảnh hưởng, và lời nói của nó sẽ có tác động lớn đến với nhận thức của nhiều bạn trẻ thì sẽ như thế nào ???. Mấy phen tự suy ra các KOL/ KOC và những người được coi là có “Tầm ảnh hưởng” khác nha.

Ở trên thị trường có rất rất nhiều những người sáng nội dung có “Tâm” có “Tầm” vẫn đang nở lực sáng tạo những nội dung có giá trị cao. Vậy thay đi trách những người khác đưa ra quan điểm không phù hợp, lừa gạt, lùa gà thì tại sao chúng ta không tự trách chúng ta tiếp thu thông tin không chọn lọc. Tự do ngôn luận, ai cũng có quyền đưa ra ý kiến riêng của mình (Miễn không phạm pháp), nên bạn phải có trách nhiệm với những gì mà bạn đưa vào trong não của bạn. 

Lấy một ví dụ cụ thể xem chúng ta đã bị dẫn dắt như thế nào nha. Đối với việc mua sản phẩm về skincare chẳng hạn đâu sẽ là cách mấy bạn mua (Trả lời thiệt tình nha):1. Thấy KOL/ KOC có tiếng trong ngành nói tốt về sản phẩm. Họ nói rằng chỉ cần sử dụng từ 2,3 ngày, hoặc 1 tuần là hết mụn hẳn hết thâm hẳn mà không cần nghỉ. Sản phẩm được seeding đánh giá tốt, nhiều người mua, thấy sản phẩm đó được PR bởi thêm nhiều KOC/ KOL nổi tiếng khác, giá quá rẻ (chiếm 5%-10% so với số tiền mà phen kiếm ra hoặc ít hơn) => MUA

2. Kiểm tra về chất liệu có trong sản phẩm, từng hoạt chất đó sẽ ảnh hưởng đến da mình như thế nào? Đây là thương hiệu có nguồn gốc từ đâu, công ty nào sản xuất, công ty đó có uy tín không. Sản phẩm đó có tác dụng phụ gì không, tại sao sản phẩm được PR nhiều như thế lại bán rẻ như vậy. Da mặt của mình là da mặt gì có phù hợp với sản phẩm đó không.

Thôi mấy ông khỏi chối, options 1 đến 99% các ông chọn rồi, chứ hơi đâu mà rãnh để mà check kỹ như vậy đúng không :))))

Lấy thêm ví dụ nữa về chuyện đi làm. Đối với những nhân viên mới vào công ty, bạn chắc chắn sẽ được train để có skill phù hợp với công việc. Thì khi được chỉ cách làm để giải quyết vấn đề đó thì bạn sẽ đặt những câu hỏi như tại sao lại làm như thế này? Có cách nào làm hiệu quả hơn không? Làm cách này có ưu, nhược điểm gì?. 

HAY bạn chỉ nghe sao rồi làm y chang vậy để đến khi có một tình huống về bản chất là tương tự nhưng lại không giải quyết được phải buộc quản lý phải chỉ bạn từng li từng tí một ?? Và người training cho bạn cũng không phải là thiên tài để có thể giải quyết đúng toàn bộ 100% những vấn đề mà bạn gặp phải chính vì thế mà bạn cũng cần phải xem xét những options mà người đó đưa ra đã là tối ưu chưa. Đến khi bị sếp la vì lỗi sai thì lý do “Anh đó bảo sao em làm vậy” sẽ không tốt chút nào.

Theo kinh nghiệm cá nhân của mình đi kèm với các tài liệu, sách, khóa học mà mình tham khảo được sẽ có những cách như sau để sàng lọc thông tin và đưa ra quyết định hiệu quả nhất trong trường hợp cụ thể.

B1: Chậm lại một nhịp

Nếu như các bạn có đọc cuốn sách “Tư duy nhanh và chậm” (Thinking fast & Slow) của nhà tâm lý học Daniel Kahneman thì bạn sẽ biết được rằng não bộ con người rất lười biếng (đa số), nó thường sẽ đưa ra đáp án ngay lập đức đối với vấn đề mà bạn đang gặp mà không hề tốn chút sức lực suy nghĩ nào để đưa ra quyết định đó. Để mình ví dụ 1 qua một câu hỏi, bạn hãy trả lời câu hỏi này trong 5s.

Câu hỏi: Nếu trong 5 phút, 5 chiếc máy sản xuất được 5 đồ vật, vậy thì phải mất bao lâu để 100 chiếc máy tạo ra 100 đồ vật? 

100 phút hay 5 phút

5

4

3

2

1

Chúc mừng bạn trả lời sai rồi đáp án là 5 phút :))) tự ngẫm lại đi nha.

Bạn thấy đó trong bối cảnh chúng ta lướt mạng xã hội với tâm thế để giải trí chính vì thế não bộ sẽ rất lười làm việc, từ đó chúng ta sẽ có xu hướng dễ dàng chấp nhận những thông tin đó mà không một chút nghi ngờ nào. Thông tin sai => nhận thức sai => quyết định sai.

Chính vì thế khi tiếp nhận 1 thông tin nào đó việc của mình là phải CHẬM LẠI, à đây là thông tin mà người đó cung cấp tôi sẽ không vội cho đó là đúng tôi sẽ kiểm chứng thông tin này bằng những bước sau.

B2: Đặt câu hỏi liên tục

Nhận định đầu tiên nhảy ra trong đầu chúng ta khi tiếp nhận một thông tin nào đó phần lớn điều là sai lầm.

Ví dụ: Chị Hoa giỏi giang, kiên định, có nhiều bằng cấp, thành tựu => Chắc hẳn chị sẽ là một quan chức tốt và đóng góp nhiều cho xã hội, giúp đỡ cho những người đang trong hoàn cảnh khó khăn.

Đó có lẽ là kết luận của bạn khi được hỏi rằng chị Hoa có phải là một trong những quan chức nhà nước tốt hay không. Nhưng liệu tham nhũng, bảo thủ, độc tài là một trong những tính cách khác của con người này thì bạn sẽ đánh giá như thế nào?

Vậy cách làm hợp lý hơn là bạn hãy đặt những câu hỏi để đào sâu hơn vấn đề để có thêm dữ liệu và đưa ra quyết định đúng hơn.

- Những yếu tố tiên quyết, quan trọng nhất để làm công việc này là gì?

- Những tính cách nào của của người đảm nhận vị trí này không nên có?

- Các mối quan hệ thân thiết, tiếp xúc nhiều với cô Hoa này đánh giá cô Hoa là người như thế nào?

- Cô Hoa đã làm vị trí này trước đây chưa? và có được mọi người đánh giá tốt không?...

Ở trên là một vài câu hỏi minh họa để bạn có thể khai thác sâu hơn về vấn đề. Từ những thông tin xịn thì chúng ta mới có đủ cơ sở để đưa ra các nhận định phù hợp nhất trong trường hợp đó. Một số phương pháp đặt câu hỏi mà mình thường hay áp dụng đó chính là: Đặt 5 lần câu hỏi vì sao, 5W1H. 

B3: Câu thần chú “Liệu điều gì, yếu tố nào có thể khiến cho nhận định của mình là sai lầm?”  

Sau khi đã đặt nhiều câu hỏi để nhìn nhận vấn đề một cách rõ nét, sâu sắc hơn đồng thời cũng đưa ra những nhận định, quyết định dựa trên những thông tin đó thì bước tiếp theo các bạn cần phải làm đó chính là lọc lại một lần nữa những nhận định của mình. Phải tự hỏi xem rằng những gì mà mình rút ra được sau khi trả lời các câu hỏi đó, điều gì có thể khiến cho nó bị sai?

Ví dụ: Để giải quyết dòng lỗi code dạng A thì mình buộc phải dùng cách giải quyết là A’(Sau khi nghiên cứu và đặt nhiều câu hỏi, tham khảo các hướng giải quyết khác) để sửa dòng này. Nhưng mà điều gì có thể khiến cho cách này không hiệu quả? Do cách sửa này đã cũ lỗi thời không phù hợp với các ngôn ngữ hiện đại nữa, phương pháp A’ hơi khó mình chưa đủ trình để giải quyết vấn đề trên trong thời gian nhanh,.... 

Và đó chính là cách mình ứng dụng Critical Thinking vào trong cuộc sống hàng ngày của mình và riêng cá nhân mình cảm thấy vô cùng hiệu quả khi mọi vấn đề mình điều hiểu nguyên nhân và đưa ra cách giải quyết hiệu quả, mình có chính kiến hơn, ít bị lừa bởi những chiêu trò Marketing, seeding hơn, và quan trọng hơn cả là mình tập được thói quen lọc và xử lý thông tin, điều này giúp các quyết định mà mình đưa ra trở nên hiệu quả hơn trước đây.

Tuy nhiên nếu như lúc nào chúng ta cũng phải mất nhiều thời gian để đào sâu, suy nghĩ một vấn đề như thế thì liệu có tốt không? Khi nào thì nên ứng dụng Critical Thinking?

4./ Khi nào thì không nên ứng dụng Critical Thinking?

Theo quan điểm và trải nghiệm cá nhân của mình thì sẽ có   tình huống như sau thì mình không bắt buộc phải ứng dụng tư duy phản biện.

Thứ 1: Đưa ra các quyết định không quá quan trọng, và những quyết định đó không ảnh hưởng quá nhiều đến chất lượng cuộc sống của bạn như: Hôm nay ăn gì, uống CoCa hay Pepsi, lướt Tiktok hay xem Youtube để giải trí,.... (những ví dụ minh họa mang tính hoàn toàn cá nhân).

Thứ 2: Tiêu thụ các nội dung thuần giải trí. Khi đã xác định là giải trí rồi thì việc giải trí phải được ưu tiên hàng đầu không nhất thiết phải đi sâu làm rõ ràng vấn đề. Bởi vì đôi khi vấn đề không rõ ràng mới khiến cho nội dung đó mang tính chất giải trí. Miễn là đừng để những nội dung giải trí này làm ảnh hưởng đến tư duy và việc ra quyết định của bạn. Giống như ví dụ người bác tên Hồ mà tôi có đề cập ở trên, xem trên tinh thần giải trí, vui vẻ còn khi xem nó là thông tin, dẫn chứng để mình đưa ra một kết luận quyết định nào đó thì cần phải confirm chính xác.

Và đó chính là cách mà mình ứng dụng Critical Thinking dựa trên trải nghiệm cá nhân, sách, các khóa học và mình đúc kết lại được. Hy vọng bài viết sẽ giúp được bạn được một điều gì đó sau khi đọc xong. Mình sẽ rất vui khi được nghe những ý kiến đóng góp cũng như góc nhìn của mọi người nên là đừng ngần ngại chia sẻ quan điểm của mình ở dưới phần bình luận nhé. See yahh !!!