Khi nói đến côn trùng, điều đầu tiên bạn nghĩ đến là gì? Đó có phải là những con muỗi phiền toái, những con gián "đáng sợ", hay đàn kiến lăm le chiếm lấy nhà bạn? Nhưng côn trùng còn là nhiều loài khác, và chúng giúp con người có được cuộc sống đầy đủ như ngày hôm nay. Không có côn trùng, cuộc sống chúng ta sẽ vĩnh viễn bị ảnh hưởng. Đáng buồn thay, côn trùng đang gặp một "đại nạn" và nếu không có gì thay đổi, toàn hệ sinh thái sẽ sụp đổ.

Hãy tưởng tượng đến trò xếp gỗ, khi các thanh gỗ chồng chéo lên nhau tạo thành một chiếc tháp lớn. Rút một vài thanh gỗ thì không sao, nhưng nếu rút đủ nhiều, hay rút vào những thanh gỗ trọng điểm ở đáy chẳng hạn, toàn bộ tòa tháp lớn sẽ đổ ụp xuống. Hệ sinh thái tương tự như vậy, cũng là một tòa tháp được tạo thành từ các thanh gỗ là các loài động thực vật khác nhau. Và người bạn côn trùng của chúng ta chính là những thanh gỗ làm nền móng nâng đỡ toàn bộ hệ sinh thái.

Những loài bọ, châu chấu, bướm đêm,.. là thức ăn của các loài chim, rắn và thằn lằn. Tiếp đó, những động vật này lại trở thành con mồi cho những loài lớn hơn. Không có côn trùng, toàn bộ chuỗi thức ăn phía trên sẽ không thực hiện được, dẫn đến sự suy giảm của rất nhiều động vật khác.

Ngoài ra, ong hay bướm cũng có một nhiệm vụ vô cùng quan trọng, đó là thụ phấn. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, loài ong thụ phấn đến 1/3 toàn bộ lượng thức ăn của con người, và chúng làm điều này hoàn toàn miễn phí. Hãy tưởng tượng nếu mất đi côn trùng thụ phấn, con người sẽ phải tự làm bằng tay toàn bộ công đoạn này, làm tiêu tốn hàng tỷ USD cũng như ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh lương thực toàn cầu khi lượng hoa trái thu hoạch được giảm đi đáng kể.

Số lượng côn trùng toàn cầu đang suy giảm ở một tốc độ cực kì ĐÁNG BÁO ĐỘNG. Đáng nói hơn nữa, nguyên nhân chính lần này, bất ngờ thay, không phải là do ảnh hưởng trực tiếp của con người. Vì sự suy giảm này đang xảy ra nặng nề nhất trong những khu bảo tồn thiên nhiên mà đáng lẽ phải là nơi an toàn nhất cho muôn loài. Tại 63 khu bảo tồn ở Đức, số lượng côn trùng bay chỉ còn 1/4 so với 30 năm trước. Tại Hoa Kỳ, số lượng bọ cánh cứng đã giảm 83% trong vòng 45 năm; và sinh khối côn trùng [*] ở Puerto Rico đã giảm tới 60 lần kể từ những năm 1970. Sự suy giảm này đang xảy ra trong các hệ sinh thái vốn được bảo vệ khỏi tác động trực tiếp của con người.

Và các sinh vật khác cũng "gặp nạn" khi ta mất đi côn trùng, như đã nói ở trên. Các nhà nghiên cứu thống kê vào năm 2019 rằng ở Mỹ, 1/3 tổng số chim đã biến mất, tương đương với 3 tỷ cá thể. Tương tự, vào năm 2018, ở rừng nhiệt đới Luquillo của Puerto Rico, các nhà khoa học đã phát hiện khi số lượng côn trùng giảm, quần thể thằn lằn, ếch và chim cũng giảm theo.

Vậy nguyên nhân cho thực trạng "kinh dị" này là do đâu, khi chỉ mới một thập kỉ trước, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự suy giảm này còn là do thuốc trừ sâu hay mất nơi sinh sống? Hiện tại, chính biến đổi khí hậu (BĐKH) đang dẫn đến những cái chết hàng loạt này cho côn trùng.

Hệ sinh thái mong manh của chúng ta hoạt động dựa trên những yếu tố cực kì chính xác. Chỉ một thay đổi nhỏ cũng để lại hệ lụy khổng lồ. Côn trùng và động vật đã tiến hóa để có thời gian ngủ đông và sinh sản chính xác theo những tín hiệu nhỏ từ môi trường: sự thay đổi độ ẩm, thời gian ban ngày dài hơn, nhiệt độ tăng hoặc giảm nhẹ. Ví dụ, nhiều loài côn trùng núp dưới lòng đất "tránh nắng" đợi mùa mưa đến. Khi mùa khô kéo dài do BĐKH, những loài này phải chờ thêm 1 hay 2 tháng nữa dưới đất, và rất nhiều cá thể đã không thành công do mất nước.

Sự sụt giảm này vô cùng nguy hiểm, vì nó không như các tác nhân như ô nhiễm đất, sử dụng quá nhiều thuốc trừ sâu hay mất môi trường sống chỉ xảy ra trên một quần thể cụ thể và có thể hồi phục một khi khắc phục tác nhân, BĐKH tác động đến tất cả các quần thể cùng một lúc và sẽ không còn quần thể nào sót lại để bù đắp vào nữa.

Khi mình viết bài này, bản thân mình cũng cảm thấy thật tuyệt vọng, nhưng sau đó, mình nhớ ra: Hãy lạc quan lên! Bởi vì tuy chắc sẽ rất lâu nữa số lượng côn trùng mới phục hồi được như các thập kỷ trước, chúng ta vẫn có thể làm chậm đà suy giảm lại. Và ta có thể làm được điều đó bằng cách bắt đầu những bước nhỏ đầu tiên: bắt đầu thay đổi từ chính bản thân. Mỗi người đều có thể làm những việc vô cùng đơn giản sau đây để giúp cứu lấy côn trùng:

1. Tìm hiểu về các loài côn trùng. Bằng cách biết đến côn trùng nghĩa là ta không quên mất những người bạn này và ý thức được rằng, bản thân không thường xuyên nhìn thấy côn trùng xung quanh (như một người sống ở thành phố như tác giả đây) không có nghĩa là điều này bình thường.

2. Trồng thêm hoa cỏ làm đẹp cho đời. Không những đẹp, chậu hoa trên ban công nhà bạn còn có thể cung cấp mật hoa cho các loài ong bướm nữa đó.

3. Để cỏ mọc lên trong sân nhà. Tương tự như việc trồng thêm hoa lá, việc ngưng cắt cỏ trong sân (nếu nhà bạn có sân:)) và để những chùm hoa dại mọc lên sẽ thu hút rất nhiều sinh vật ghé thăm, cung cấp nơi ẩn náu và thức ăn cho chúng. Bạn sẽ thấy vườn nhà mình sinh động và tươi tắn hẳn lên đó!

4. Chia sẻ kiến thức đến mọi người xung quanh. Nói về tầm quan trọng của côn trùng, like share những bài đăng trên MXH nói về điều này để tình trạng nguy cấp này có thể được biết đến nhiều hơn nữa. Và đó cũng là cách mà tác giả bài viết đang làm ở đây, đó chính là lan tỏa thông tin trên đến nhiều người hơn nữa trên Spiderum.