Tôi nghĩ mình đã đọc sách đủ lâu để bắt đầu tìm sách theo dịch giả. Tôi biết phần lớn các dịch giả chỉ coi công việc dịch thuật là nghề tay trái, và mức nhuận họ nhận về khá bèo bọt, có cảm tưởng như sứ mệnh đưa những tác phẩm tầm cỡ (và cả xoàng xĩnh) đến với độc giả Việt của họ mang hơi hướng của một hoạt động công ích, hoặc nhiều khi là tự làm vui chính mình (Có không ít dịch giả gạo cội – những cây đa cây đề trong làng dịch thuật văn chương – coi công việc nhọc nhằn mà đáng quý này là một thú tiêu khiển, và bản thân nhiều nhà văn cũng có cái nhìn tương tự.)

Ở Việt Nam, dịch giả nổi tiếng đầu tiên tôi để ý là Ngọc Thứ Lang, với bản dịch “Bố già” từ nguyên tác “The Godfather” của nhà văn Mario Puzo. Có lần tôi đọc một bài báo nói rằng đã đọc “Bố già” thì phải đọc bản dịch của Ngọc Thứ Lang. Như vậy là tôi bắt đầu hiểu được vai trò của một dịch giả trong việc đưa tác phẩm tới tay bạn đọc, dù ít nhiều, bản dịch dẫu hoàn hảo tới đâu cũng vẫn khiếm khuyết so với bản gốc. Đó là trường hợp thường tình, còn trong thiểu sổ trường hợp, người dịch đôi khi cố tình làm cho bản dịch hay hơn cả nguyên tác, như Constance Garnett từng làm khi chuyển ngữ Chiến tranh và hoà bình sang tiếng Anh.

Kế đến, tôi biết đến Trịnh Lữ qua bản dịch “Đại gia Gatsby” của văn hào người Mỹ F. Scott Fitzgerald. Ban đầu, người ta hay dịch nó thành Gatsby vĩ đại. Trịnh Lữ từng giải thích trong một phóng sự với Vietcetera về lý do ông biến từ “great” trong “The Great Gatsby” thành “đại gia”. Cũng có cái lý của nó cả, về phần này tôi mạn phép không bàn luận thêm.

Rồi tôi để ý một vài dịch giả thường xuyên xuất hiện trên bìa những cuốn sách tôi đọc. Đó là Nhị Ca, qua bản dịch “Anna Karenina”, Trọng Đức với “Bà Bovary”. Ngoài ra còn một cái tên nữa nhưng tôi không nhớ nổi…

Sau khi đọc bản dịch “Lolita” và “Dưới bóng những cô gái đương hoa”, tôi mới biết cụ Dương Tường đã mất. Đi tìm thời gian đã mất không phải một tác phẩm dễ nhằn, và có lẽ cho tới khi tôi qua đời bản dịch của pho tiểu thuyết này vẫn chưa ra hết. Sách vừa dài, vừa kén người đọc, do đó bán ế là đương nhiên. Nhưng tôi nghĩ, giả chăng sau này tôi giàu có và ổn định hơn, tất nhiên là thảnh thơi hơn nữa, tôi sẽ tự mình đọc nó trong nguyên tác, hoặc cùng lắm thì đọc bản dịch Anh ngữ. Tôi không thể chết mà không thưởng thức hết đống sách ấy. Đời quá ngắn mà Proust quá dài, nhưng nhất quyết là phải đọc.

Dịch giả mà tôi ngưỡng mộ nhất cho tới gần đây là cụ Lê Hồng Sâm, qua bản dịch “Giáo dục tình cảm” của văn hào người Pháp Gustave Flaubert. Cụ dịch khá nhiều các tác phẩm khác của Maupassant, tôi cũng đã tìm đọc.

Ngoài ra, tôi mến mộ cụ Phan Hồng Giang, người mà tôi những tưởng còn trẻ lắm, đã thế còn tưởng là nữ, thế nhưng ông cụ đã qua đời rồi. Cụ là con trai của Hoài Thanh. Tôi chết mê chết mệt với những truyện ngắn của Chekhov do cụ dịch, trong đó tôi có thể liệt kê ra ba truyện ngắn tôi tâm đắc nhất, đều là bản dịch của cụ: “Nàng Lika” của Bunin, “Người đàn bà có con chó nhỏ” và “Câu chuyện của một hoạ sĩ” của Chekhov.

Quay trở lại với mục đích của bài viết này, tôi chỉ muốn viết rằng tôi đang cố bám vào vạch chỉ dẫn do các dịch giả thảo ra. Họ, những dịch giả ấy, có cơ hội tiếp xúc với văn chương nước ngoài nhiều hơn đa số chúng ta, và, tôi biết không ít những dịch giả ban đầu chỉ coi việc dịch thuật là một cái nồi cơm thứ hai, nhưng lâu dần đâm ra thích văn học lúc nào không hay. Họ có quyền tự do, họ sành sỏi, và họ dịch những gì họ thấy hay, những gì họ cho là người khác cũng sẽ thấy hay giống họ. Liệu có phải vậy chăng?

Dịch giả là những người đứng sau cánh gà, người mà tên chỉ được in một dòng rất nhỏ trên bìa, gần như không đáng kể. Nhưng có những dịch giả chỉ cần thấy xuất hiện cái dòng nho nhỏ đó thôi, tôi sẽ mạnh dạn mua cuốn sách mà không cần nghĩ.

---

Bài viết gốc ở blog trên bio mình. Mọi người có thể ghé qua nếu tò mò.