Chiến lược cho việc học

Link bài gốc:

Mindset and tools

andymasley.substack.com

“Nếu cứ chờ đợi, chúng ta sẽ mãi bị xao nhãng trước khi thực sự bắt tay vào việc học. Những người đạt được nhiều thành tựu là những người khao khát tri thức đến mức họ tìm kiếm nó ngay cả khi điều kiện chưa thuận lợi. Hoàn cảnh thuận lợi sẽ không đến.” - C.S.Lewis

Học được nhiều kiến thức thực sự hữu ích là điều vô cùng quan trọng. Có lẽ đó là điều quan trọng nhất bạn có thể làm để cải thiện cuộc sống và nâng cao khả năng hành động của mình trong thế giới này. Thật dễ dàng để để thời gian trôi qua mà không học được nhiều, ngay cả khi bạn đang học tại một ngôi trường danh tiếng hoặc làm trong một công việc đòi hỏi tư duy cao. Việc học thực sự bền vững đòi hỏi sự cảnh giác, tự phản tỉnh, tinh thần bền bỉ, các chiến lược và công cụ hữu ích, cũng như hệ thống trách nhiệm rõ ràng.

Theo kinh nghiệm của tôi, mọi người đều rất hào hứng khi gặp một ai đó dành nhiều thời gian và suy nghĩ nghiêm túc về một lĩnh vực nào đó, thay vì chỉ dừng lại ở kiến thức bề mặt và biết cách nói đúng "từ khóa" vào đúng thời điểm. Tôi cảm thấy một số người toát ra một sự sống động đặc biệt. Họ có một sự hiện diện mạnh mẽ. Chỉ cần ở cùng họ cũng khiến tôi cảm thấy như mình có một người bạn đồng hành sâu sắc. Những người này đến từ những phần rất khác nhau trong cuộc sống của tôi, có xuất thân và niềm tin khác nhau. Điểm chung của họ là đã bỏ công sức để thực sự học hỏi nhiều về thế giới, nhưng vẫn duy trì sự cởi mở với những ý tưởng mới và không tự giới hạn mình trước những tình huống hay cách tư duy, lối sống khác biệt. Tôi tin rằng việc đầu tư nghiêm túc vào việc học có thể giúp bạn có sự "tỏa sáng" tương tự và làm cho cuộc sống cá nhân lẫn sự nghiệp của bạn trở nên tốt hơn.

Tôi đã tổng hợp một số phương pháp học tập và cách suy nghĩ về việc học hiệu quả. Các kỹ năng này chủ yếu đến từ những người bạn cực kỳ hiểu biết mà tôi cố gắng noi theo, những tác giả tôi yêu thích viết về việc học, cũng như kinh nghiệm cá nhân của tôi trong quá trình học tập và giảng dạy.

Tôi chia bài viết thành hai phần: Tư duy và Công cụ. Tư duy về việc học ảnh hưởng rất nhiều đến hiệu quả học tập, vì điều khiến mọi người bị mắc kẹt trong quá trình học thường liên quan nhiều đến nhận thức về bản thân hơn là việc thiếu thông tin hay công cụ hữu ích.

Tư duy

- Học thực sự và. Giả vờ học - Kiên cường trước cảm giác “ngốc nghếch” và chấp nhận mình biết ít đến mức nào - Chấp nhận rằng nhiều thứ bạn đã học có thể là chi phí chìm - Một số ý tưởng hữu ích để giữ vững tinh thần khi bạn cảm thấy ngu ngốc trong một lĩnh vực mới

Công cụ

- Sử dụng phương pháp lặp lại ngắt quãng (spaced repetition) - Chọn những gì cần học - Xác định những sự thật cốt lõi về thế giới để xây dựng thế giới quan tổng quát - Bắt đầu với một câu chuyện đơn giản để gắn kết thông tin sau này - Cam kết với niềm tin mạnh mẽ khi mới học một chủ đề mới, sau đó điều chỉnh dần theo thời gian, thay vì luôn ở trạng thái không chắc chắn - Chọn tài liệu thực sự giúp bạn học - Xây dựng hệ thống kiểm tra bản thân - Ghi chú thật nhiều - Trò chuyện với những người có kiến thức sâu rộng - Sử dụng AI (mô hình ngôn ngữ lớn - LLMs) - Viết để học - Wikipedia & các nguồn tương tự - Nghi thức giúp bạn tập trung học tập

Tư Duy

Học thực sự và. Giả vờ học

Ghi nhớ từ khóa

Xin hãy tha thứ cho tôi vì những gì tôi sắp viết, nhưng tôi thực sự thích bài viết của Eliezer về việc ghi nhớ từ khóa so với việc thực sự hiểu một điều gì đó.

Trẻ em có rất nhiều ví dụ từ sớm về những người thông minh thực chất chỉ biết ghi nhớ “từ khóa”. Một "từ khóa" ở đây có thể hiểu là một công cụ để nói rằng: "Nhìn này! Tôi đã dành hàng giờ để tìm hiểu về một chủ đề và thu được tín hiệu này để chứng tỏ tôi đã học nó. Nó có thể không giúp ích gì cho tôi trong cuộc sống, nhưng chỉ cần nói ra là tôi có thể có được vị thế của một người thông minh. Bạn buộc phải công nhận vị thế đó khi tôi nói nó!" Rất nhiều hệ thống giáo dục xoay quanh việc học những "từ khóa" như vậy.

Việc này có thể trở nên nghiêm trọng nếu bạn gặp những người đã dành cả đời để nghiên cứu một chủ đề, nhưng thực chất họ chỉ ưu tiên ghi nhớ những "từ khóa" mà họ cho rằng sẽ giúp họ có vị thế, thay vì thực sự cố gắng hiểu về thế giới. Tôi nhớ có lần khi còn nhỏ, tôi đến thăm nhà một vài người và thấy các bức tường đầy sách về một chủ đề cụ thể. Điều đó khiến tôi phấn khích vì họ chắc chắn dành hàng chục năm cuộc đời để học hỏi, và tôi muốn nghe những điều mà họ đã tiếp thu được. Tuy nhiên, khi tôi đặt câu hỏi về những gì đã học, những người ấy dường như chỉ quan tâm đến việc lặp lại những câu nói mang tính biểu tượng của một người "am hiểu" về lĩnh vực đó. Họ luôn cố gắng kéo cuộc trò chuyện quay trở lại những cơ hội để thể hiện kiến thức, thay vì ứng dụng những gì biết được vào bối cảnh thực tế.

Việc giữ vững ranh giới giữa học thực sự và chỉ ghi nhớ "từ khóa" rất khó khăn, vì tất cả chúng ta đều bị chi phối bởi vị thế xã hội và mong muốn được xem là thông minh, có năng lực. Tự hỏi bản thân: "Mình thực sự đã học được điều gì chưa? Hay mình chỉ học thêm một mẹo để gây ấn tượng với người khác?" là điều không dễ dàng, nhưng rất quan trọng để hiểu sâu về thế giới.

Giả vờ học thì thoải mái. Học thực sự thường mang lại cảm giác khó chịu.

Rất nhiều người chỉ đang giả vờ học (ghi nhớ từ khóa) trong khi họ nghĩ rằng mình đang học thực sự.

Đây là một trích đoạn từ tập đầu tiên trong tự truyện của Knausgård, nơi ông mô tả một cách rất hay về việc giả vờ học và cảm giác thỏa mãn đi kèm với nó. Đoạn này hơi dài nhưng đáng để đọc:

Espen có lẽ cũng không biết điều này, vì tôi luôn giả vờ rằng mình biết hầu hết mọi thứ, nhưng anh ấy đã kéo tôi vào thế giới của văn học nâng cao, nơi người ta viết các bài luận chỉ dựa vào một câu thơ của Dante, nơi không có gì là đủ phức tạp, nơi nghệ thuật xử lý những điều tối thượng, không phải theo nghĩa hoa mỹ vì đó là văn học hiện đại mà chúng tôi đang tiếp cận, mà theo nghĩa của sự khó nắm bắt, điều được minh họa rõ nhất qua mô tả của Blanchot về cái nhìn của Orpheus, ‘đêm của đêm’, ‘sự phủ định của phủ định’, vốn tất nhiên vượt trên cuộc sống tầm thường của chúng tôi. Nhưng những gì tôi học được là ngay cả những cuộc đời nhỏ bé, nơi chúng tôi không thể đạt được bất cứ điều gì chúng tôi mong muốn, cũng có một phần trong thế giới này, và do đó, cũng có phần trong điều tối thượng. Vì sách tồn tại, chỉ cần đọc chúng, không ai ngoài tôi có thể ngăn cản tôi tiếp cận chúng. Tôi chỉ cần với tới. Văn học hiện đại với tất cả bộ máy đồ sộ của nó là một công cụ, một hình thức tri nhận, và một khi đã hấp thụ được, những nhận thức nó mang lại có thể bị bác bỏ mà bản chất của nó vẫn không bị mất đi. Ngay cả hình thức của nó cũng vẫn tồn tại, và nó có thể được áp dụng vào cuộc sống của chính bạn, những mối quan tâm của bạn, những thứ bỗng nhiên xuất hiện trong một ánh sáng mới và có ý nghĩa hơn. Espen đã đi theo con đường đó, và tôi cũng đi theo anh ấy, như một con cún con không suy nghĩ, nhưng dù sao tôi vẫn theo. Tôi lật qua Adorno, đọc vài trang của Benjamin, cúi đầu trên Blanchot trong vài ngày, liếc qua Derrida và Foucault, thử Kristeva, Lacan, Deleuze, trong khi những bài thơ của Ekelöf, Björling, Pound, Mallarmé, Rilke, Trakl, Ashbery, Mandelstam, Lunden, Thomsen và Hauge trôi nổi xung quanh, nhưng tôi không dành hơn vài phút cho mỗi tác phẩm. Tôi đọc chúng như đọc một cuốn sách của MacLean hay Bagley, và tôi chẳng học được gì, chẳng hiểu được gì, nhưng chỉ cần tiếp xúc với chúng, chỉ cần có chúng trong kệ sách của tôi, cũng khiến nhận thức của tôi thay đổi. Chỉ cần biết chúng tồn tại đã là một sự phong phú, và nếu chúng không mang lại cho tôi hiểu biết, chúng vẫn làm tôi giàu có hơn với những trực giác và cảm xúc. Điều này có lẽ chẳng giúp ích gì cho tôi trong các kỳ thi hay các cuộc tranh luận, nhưng đó cũng không phải là điều tôi – vị vua của sự ước lượng mơ hồ – theo đuổi. Tôi theo đuổi sự phong phú. Và điều làm tôi phong phú khi đọc Adorno, chẳng nằm trong những gì tôi đọc, mà nằm trong nhận thức của tôi về bản thân khi tôi đang đọc. Tôi là người đọc Adorno!"

Rất nhiều người làm điều tương tự như Knausgård. Họ đọc cả cuốn sách chỉ để có cảm giác rằng mình là người đọc sách đó, mà không thực sự tiếp thu được gì về thế giới.

Việc tránh "chơi trò giả vờ học" trong khoảng thời gian quý giá dành cho việc học là rất quan trọng nhưng cũng đầy thách thức về mặt tâm lý. Nhiều người bị giới hạn trong việc học của họ vì sự bất an và nhu cầu được củng cố vị thế xã hội. Giả vờ học có thể mang lại cảm giác tuyệt vời, trong khi học thực sự lại có thể gây khó chịu. Con người bị thu hút bởi những hoạt động giúp họ cảm thấy có địa vị cao, và né tránh những hoạt động khiến họ cảm thấy thấp kém.

Việc học thực sự thường đòi hỏi bạn phải vật lộn với những ý tưởng mới lạ, khiến bạn cảm thấy ngu ngốc, và có thể không phù hợp với thế giới quan sẵn có của bạn. Bạn có thể phải học về những hệ thống tư duy hoàn toàn khác xa những giá trị bạn từng coi trọng, hoặc về những cách tiếp cận khoa học, triết học, nghệ thuật, thi ca mà người khác đã dành hàng thập kỷ để nghiên cứu, trong khi bạn chỉ vừa mới bắt đầu. Sự cởi mở đối với những gì bạn chưa hiểu là một thử thách về cảm xúc, và điều đó càng trở nên khó khăn khi bạn già đi. Học kinh tế hoặc giải tích lần đầu ở tuổi 15 có thể rất thú vị. Nhưng học chúng lần đầu ở tuổi 30 có thể khiến bạn cảm thấy như mình đã bỏ lỡ những cơ hội quan trọng và quỹ thời gian còn lại là hữu hạn. Hầu hết mọi người thường tránh những tình huống gợi nhắc trực tiếp đến những giới hạn của bản thân.

Tôi ngày càng tin rằng khả năng đối diện với những cú đòn vào cái tôi là một kỹ năng sống cốt lõi, và né tránh những cú đòn đó chính là cách nhanh nhất khiến bạn bị mắc kẹt và trì trệ trong cuộc sống.

Để tránh giả vờ học, bạn nên chọn tài liệu thực sự giúp bạn tiếp thu kiến thức, đặt ra các mục tiêu cụ thể rõ ràng về những gì bạn muốn học, xây dựng các hệ thống để kiểm tra xem bạn có thực sự học được không, và rèn luyện khả năng chịu đựng cảm giác ngu ngốc khi bước vào một lĩnh vực mới.

Luận điểm này được chứng minh rất tốt ở quyển “Why don’t students like school?”, có tác động rất lớn đến sự nghiệp giáo viên của tôi.

Kiên cường trước cảm giác “ngốc nghếch” và chấp nhận mình biết ít đến mức nào

Một phần khó chịu khác về việc học là khi bạn nhận ra rằng chiều sâu hiểu biết của mình về thế giới nhiều khi chỉ là ảo tưởng. Bạn có thể nghĩ rằng mình đã suy ngẫm về một chủ đề trong nhiều năm, nhưng khi xem xét kỹ những gì mình thực sự biết, bạn nhận ra rằng tất cả chỉ là 5 hoặc 6 câu khẩu hiệu đơn giản mà bạn cứ lặp lại trong đầu.

Tôi từng có tiếng là người hiểu biết nhiều về triết học khi còn học đại học. Tôi đã điều hành câu lạc bộ triết học của trường trong 3 năm và đạt điểm cao trong các môn triết. Tôi đã bỏ nhiều thời gian và công sức để học triết, và điều đó khiến tôi cảm thấy mình có vị thế cao. Nhiều năm sau, tôi kết bạn với một người từng học chuyên ngành triết – rõ ràng anh ấy hiểu sâu hơn tôi trong từng lĩnh vực. Tôi rất háo hức được trò chuyện cùng anh, nhưng nhanh chóng cảm thấy bất an khi nhận ra “kiến thức sâu rộng” mà tôi tưởng mình có hóa ra chỉ là vài câu khẩu hiệu. Tôi vẫn nhớ rõ cuộc trò chuyện về triết học ngôn ngữ – đặc biệt khó chịu – vì tôi nhận ra phần lớn hiểu biết của mình chỉ là một vài thí nghiệm tư duy đã học thuộc, mà không có nền tảng thực sự về cách ngôn ngữ vận hành. Cú sốc về vị thế này khiến tôi rất buồn. Tôi cảm thấy như mình đã dành rất nhiều thời gian để chơi trò trí óc với chính mình, lừa bản thân rằng mình hiểu biết. Cảm giác rất trẻ con. Dù trải nghiệm đó khó chịu, đó là điều cần thiết để giúp tôi học thêm. Cú sốc về vị thế là một thử thách bắt buộc phải vượt qua.

Bạn cần chủ động tạo ra nhiều cơ hội để va chạm với giới hạn kiến thức của chính mình. Nếu không, bạn rất dễ sống trong ảo tưởng rằng mình đã hiểu một chủ đề nào đó trong nhiều năm mà không hề nhận ra là mình chẳng biết gì mấy. Một mẹo hiệu quả để kiểm tra độ hiểu biết thực sự là viết để học (sẽ được nói rõ hơn bên dưới). Việc ngồi xuống và cố gắng viết một bài luận đơn giản về một chủ đề mà bạn tưởng đã suy nghĩ nhiều năm có thể khiến bạn choáng váng – khi bạn nhận ra mình chỉ viết được 4-5 câu là đã... cạn lời. Một mẹo khác cũng hữu ích là trả lời câu hỏi của người khác (hoặc của AI) về chủ đề đó.

Chấp nhận rằng nhiều thứ bạn đã học có thể chỉ là “chi phí chìm”

Khi học đại học, tôi đã dành một lượng thời gian khá lớn để đọc về chủ nghĩa Marx. Tôi quan tâm đến chính trị cánh tả và nhận ra rằng nhiều cuộc thảo luận trong giới này đều ngầm giả định rằng chủ nghĩa Marx là đúng. Tôi nghĩ rằng, dù đúng hay sai, thì việc hiểu chủ nghĩa Marx vẫn là điều cần thiết nếu muốn “bơi” trong dòng tư tưởng của phe cánh tả. Tôi đã đọc hầu hết các tác phẩm lớn của Marx, tìm hiểu kỹ về Hegel, Gramsci, Althusser, cũng như các cuộc đối đầu giữa Rosa Luxemburg và Lenin, Mao và Chu Ân Lai, Trotsky và Stalin. Nhưng tất cả những điều đó rốt cuộc lại gần như vô dụng và lãng phí thời gian, vì ba lý do:

1. Tôi dần mất hứng thú với chính trị cánh tả và nhận ra rằng những ý tưởng cốt lõi của chủ nghĩa Marx sai vì những lý do tẻ nhạt. 2. Cánh tả cực đoan ở Mỹ không hề quan trọng hay ảnh hưởng nhiều như tôi đã tưởng vào năm 2011. 3. Ngay cả những người theo cánh tả cũng không mấy quan tâm đến chi tiết của chủ nghĩa Marx và thường áp dụng nó một cách hời hợt, nên việc biết quá nhiều về Marxism cũng chẳng giúp ích gì khi tranh luận với họ.

Một vấn đề tương tự cũng xảy ra khi tôi học về giáo dục và lý thuyết sư phạm. Tôi đã dành một năm để tìm hiểu nhiều lý thuyết giáo dục khác nhau trong thời gian được đào tạo làm giáo viên, rồi phát hiện ra rằng hầu hết chúng không thể tái hiện được trong thực tiễn và toàn bộ lĩnh vực này tràn ngập những nghiên cứu giả và cảm tính. Lại thêm một năm lãng phí!

Lẽ ra tôi có thể tiết kiệm được rất nhiều thời gian trong cả hai trường hợp nếu sớm chấp nhận rằng những gì mình đã học đều là công cốc. Nhưng tôi lại cố tiếp tục học vì hy vọng phi lý rằng một ngày nào đó chúng sẽ trở nên hữu ích. Biết cách chấp nhận và buông bỏ những "chi phí chìm" sớm hơn có lẽ đã giúp tôi rất nhiều.

Một số ý tưởng hữu ích để giữ vững tinh thần khi bạn cảm thấy ngu ngốc trong một lĩnh vực mới

Đây là một vài cách tôi tự tạo động lực cho bản thân để vượt qua cảm giác khó chịu khi học những thứ mới và khó.

Cảm thấy mình vẫn có giá trị ở những mặt khác

Việc học kinh tế vĩ mô trở nên dễ chịu hơn với tôi khi biết rằng mình vẫn có một nhóm bạn thân luôn sẵn sàng gặp gỡ và trân trọng mình – dù tôi không hiểu rõ gì về kinh tế vĩ mô cả. Nghe có vẻ ngớ ngẩn, nhưng chúng ta là loài sống theo bầy đàn, và cái cảm giác ổn định về mặt xã hội ấy khiến tôi dễ chấp nhận những “cú đấm vào lòng tự trọng” ở những lĩnh vực khác.

Nghĩ về việc tích lũy kiến thức như lãi kép

Ngày qua ngày, tôi thường xuyên cảm thấy mình ngu khi học những thứ mới. Nhưng theo thời gian, “lãi kép” của việc học bắt đầu phát huy tác dụng – tôi bắt đầu cảm thấy mình có một nền tảng sâu sắc hơn để suy nghĩ và phân tích. Tôi đã gặp nhiều người mà lúc đầu trông có vẻ như một “đẳng cấp khác” – gần như là một giống loài khác vậy. Nhưng sau một thời gian tương tác, tôi nhận ra họ cũng chỉ đang bước từng bậc thang một – học đều đặn mỗi ngày, và thành quả là lượng kiến thức cộng dồn dần lên. Những cuộc phỏng vấn với các nhà tư tưởng mà hồi còn thiếu niên tôi thấy “cao siêu không với tới được”, giờ quay lại xem lại thì thấy nhiều người... cũng khá đơn giản, thậm chí có chút nực cười. Khi bạn tích lũy đủ kiến thức trong một lĩnh vực, bạn sẽ tiếp thu cái mới nhanh hơn rất nhiều – kiểu như một chuyên gia có thể học nhanh hơn người mới gấp 100 lần. Nhớ được điều đó có thể rất hữu ích để giữ động lực: rằng học hỏi có thể biến bạn thành một phiên bản rất khác của chính mình nhờ sức mạnh của lãi kép.

Tích tiểu thành đại

Tôi nghe sách nói khi đi bộ đi làm và lúc tập gym. Mỗi ngày tôi đi bộ 10 phút đi và 10 phút về – tổng cộng 20 phút đọc sách mỗi ngày. Không có vẻ nhiều, nhưng cộng lại trong một năm là 75 giờ. Với tốc độ nghe sách của tôi, con số đó tương đương khoảng 3.800 trang. Còn lúc tập gym thì tôi nghe trong 1 giờ mỗi lần – tổng cộng mỗi năm tôi nghe được gần 16.000 trang sách. Tất cả chỉ nhờ một quyết định nhỏ mỗi ngày: bấm nút play audiobook thay vì nhạc.

Cân bằng giữa hai thực tế: nhiều người chỉ “làm bộ” biết nhiều, và cũng có rất nhiều tri thức thực sự sâu sắc cần công sức để tiếp cận

Thế giới này vừa đầy những thứ nhảm nhí, vừa đầy những tri thức quan trọng. Có thể bạn sẽ thấy nản khi nhận ra có rất nhiều người chỉ “bullshit” nhưng vẫn đi được khá xa. Nhưng tôi hiếm khi nào hối tiếc vì đã dành thời gian học nghiêm túc về những lĩnh vực tôi nghĩ là quan trọng để hiểu thế giới. Trong bất kỳ lĩnh vực nào, phần lớn mọi người đều không biết gì sâu sắc – nhưng có một nhóm nhỏ thì có. Và phần thưởng dành cho những người thật sự hiểu rõ thường rất lớn.

Thời gian để học của bạn cực kỳ ngắn, vì cuộc đời cực kỳ ngắn. Hãy dùng nó một cách khôn ngoan.

Việc cầm lên một cuốn sách để đọc nghe không giống một quyết định lớn. Nhưng thực tế là cuộc sống quá ngắn đến mức mỗi dự án đọc sách dài mà bạn chọn sẽ chiếm một phần đáng kể trong toàn bộ thời gian đọc sách của bạn trong đời. Giả sử bạn đọc 20 cuốn sách mỗi năm – thì cả tuổi 20 của bạn sẽ chỉ có 200 cuốn. Hãy nhìn vào hình ảnh có 200 ô vuông. Mỗi ô là một cuốn sách bạn có thể đọc trong quãng tuổi trẻ của mình. Bạn sẽ thực sự muốn lấp đầy bao nhiêu trong số đó bằng những cuốn sách... không có ý nghĩa gì với bạn?

Nhìn vào vực thẳm – một kỹ năng sống cốt lõi

Tôi rất thích bài blog này về việc học cách đối mặt với những sự thật khó chịu – như một công cụ quan trọng để thành công. Việc xây dựng khả năng chịu đựng trước những sự thật không dễ nuốt có thể giúp bạn học được nhiều hơn!

Công cụ

Phương pháp lặp lại ngắt quãng (spaced repetition)

Spaced repetition là công cụ đơn lẻ mạnh mẽ nhất bạn có thể dùng để học. Có rất nhiều dữ liệu ủng hộ điều này. Andy Matuschak có một bản tóm tắt rất hay về spaced repetition [tại đây] và một so sánh giữa spaced repetition với cách học chỉ bằng sách [tại đây]. Tôi dùng Obsidian để ghi chú và sử dụng plugin spaced repetition của nó. Mà tôi thật sự nghĩ rằng mình nên dùng nhiều hơn.

Chọn đúng thứ để học

Việc ưu tiên chọn đúng thứ để học có hiệu quả cao đến mức… phi lý. Nó có thể mang lại cho bạn một lợi thế cực lớn so với những người không kỷ luật trong việc chọn chủ đề để tập trung vào.

Rất nhiều khía cạnh trong thế giới này tuân theo quy luật phân bố power law – nơi mà hiệu quả tập trung ở một đầu trục. Ví dụ: các biện pháp can thiệp y tế toàn cầu được xếp hạng theo hiệu quả chi phí (DALYs trên mỗi đô la bỏ ra):

https://80000hours.org/2023/02/how-much-do-solutions-differ-in-effectiveness/

Tôi nghi ngờ rằng việc chọn học cái gì cũng tuân theo một phân bố power law tương tự. Việc có một nền tảng cơ bản về kinh tế học chính thống có giá trị hơn rất nhiều hơn so với việc nắm ngọn ngành chi tiết lore của Dune.Thành thật với bản thân về việc cái gì thực sự đáng để học là điều rất khó, nhưng nếu làm được, bạn sẽ tiến rất xa.

Rất nhiều thứ mà người ta chọn để học thực chất là “giả” – không có tác dụng thật. Tôi đã nói ở trên về hai ví dụ mà mình từng sa vào (Marxism và phần lớn lý thuyết giáo dục).

Thành thật với chính mình và điều chỉnh việc học dựa trên cái gì thật sự hữu ích sẽ đưa bạn đi rất xa.

Bắt đầu với một câu chuyện đơn giản, rồi thêm độ phức tạp sau

Vài năm trước, tôi quyết định học thêm về Trung Quốc. Tôi bắt đầu bằng một quyển sách khá đơn giản tên là Wealth and Power, mô tả sơ lược tiểu sử những nhân vật quan trọng trong lịch sử hiện đại Trung Quốc.Việc có sẵn trong đầu một vài nhân vật chính kiểu “tượng trưng” như vậy thực ra lại khá hữu ích — dù điều đó là đơn giản hoá quá mức thực tế. Lịch sử thật thì vô cùng phức tạp, nhưng việc bắt đầu bằng một “câu chuyện cơ bản” giúp tôi học dễ hơn rất nhiều so với việc lao vào những phân tích sâu sắc ngay từ đầu. Đừng sợ khi khởi đầu với một cách nhìn cực kỳ đơn giản về thế giới. Bạn chỉ cần đảm bảo sẽ bổ sung thêm chiều sâu và độ phức tạp theo thời gian.

Cam kết với một niềm tin mạnh mẽ khi bắt đầu học một lĩnh vực mới, rồi điều chỉnh dần theo thời gian – thay vì lơ lửng trong trạng thái “không biết gì” quá lâu

Một mẹo cực kỳ hiệu quả khi học một lĩnh vực mới là bắt đầu bằng cách chọn một niềm tin mạnh mẽ vào một số sự thật cốt lõi, sau đó điều chỉnh dần dựa vào các bằng chứng — thay vì tiếp cận với tâm thế quá cởi mở ngay từ đầu. Nghe thì ngược đời, nhưng cách này lại giúp tôi học hiệu quả trong rất nhiều lĩnh vực.

Tôi từng áp dụng mẹo này khi học về triết học tâm trí. Một trong những cuộc tranh luận cốt lõi của lĩnh vực này là liệu qualia (trải nghiệm chủ quan) có thực sự tồn tại hay không. Tôi hoàn toàn có thể đọc hàng loạt bài viết mà giữ nguyên tâm thế không chắc chắn (mà như vậy thì hợp lý thôi, vì tôi đâu có nền tảng gì vững chắc đâu!). Nhưng nếu làm thế thì nhiều ý tưởng sẽ lướt qua đầu mà không tạo được ấn tượng gì. Khi tôi chọn tin tưởng rằng qualia có tồn tại, thì mỗi lần đọc thấy lập luận phản bác, tôi lại tự nhủ “Ồ! Cái này đụng độ niềm tin ban đầu của mình mạnh quá, có vẻ quan trọng đấy!”.

Chọn một niềm tin trước, rồi điều chỉnh sau thực sự là một mẹo ghi nhớ và học tập rất hiệu quả.

Chọn tài liệu thực sự giúp bạn học

Tôi cảm thấy rất “tự tin” mỗi khi nghe podcast về thứ tôi đã hiểu sẵn hoặc đã đồng ý từ trước. Nghe những người có giọng nói đĩnh đạc nói về thứ mình đã biết thì luôn dễ chịu, nhất là khi nhiều người khác chưa biết. Tôi có thể dành hàng ngày để làm điều này — nhưng đó rõ ràng là đang “giả vờ học”. Đó là một trò chơi với bản thân để cảm thấy mình thông minh, chứ không giúp ích gì mấy cho việc học.

Tôi biết rằng nếu thay thế podcast đó bằng một audiobook khô khan về chủ đề mình chưa biết thì sẽ kém vui hơn, nhưng chắc chắn tôi sẽ học được nhiều hơn.

Việc chọn nghe những audiobook “kém vui nhưng hữu ích” mỗi sáng trên đường đi làm có vẻ nhỏ bé — nhưng nó tích lũy thành 75 giờ học mỗi năm.

Lời khuyên:

- Tạo một danh sách phân biệt rõ ràng giữa tài liệu giúp bạn thực sự học và tài liệu chỉ làm bạn cảm thấy mình đang học. - Mỗi người sẽ có sự phân loại khác nhau. Hãy thử nghiệm, quan sát và ưu tiên loại tài liệu thực sự giúp bạn tiến bộ.

Xây dựng hệ thống để kiểm tra việc học của bản thân

Tôi dùng ba hệ thống chính để kiểm tra và củng cố kiến thức:

- Spaced repetition (ôn tập ngắt quãng) - Ghi chú cẩn thận - Viết để học

Chắc chắn còn nhiều phương pháp khác nữa. Hãy chủ động tìm ra hệ thống nào phù hợp với bạn và dùng nó để kiểm tra mức độ hiểu và nhớ của mình.

Ghi chú thật nhiều

Một hệ thống ghi chú tốt có tác dụng lớn bất ngờ trong việc giúp ghi nhớ thông tin. Tôi sử dụng Obsidian để ghi chú và cố gắng mô phỏng theo cách ghi chú “evergreen” của Andy Matuschak — tức là ghi những ý tưởng mang tính chất lâu dài, không bị lỗi thời nhanh. Tôi coi Obsidian như Wikipedia cá nhân của riêng mình về thế giới — nhưng chỉ chứa những thông tin có ý nghĩa và liên quan trực tiếp đến tôi.

Trò chuyện với bạn bè có hiểu biết

Nếu bạn có một người bạn hiểu sâu về lĩnh vực bạn đang muốn học, chỉ cần gặp họ và trao đổi qua lại thôi cũng đã cực kỳ hiệu quả. Các buổi trò chuyện 1-1 kiểu này giúp bạn học nhanh hơn rất nhiều.

Một người có kinh nghiệm sẽ dễ dàng phát hiện những sai sót nhỏ mà bạn không để ý, hoặc chỉ cho bạn tài liệu trọng tâm, cách tiếp cận và tư duy phù hợp với lĩnh vực đó. Ngoài ra cách người có chuyên môn nhấn mạnh điều gì là quan trọng — cũng giúp bạn cảm nhận được mình nên ưu tiên học gì.

Sử dụng LLMs (mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT hoặc Claude) Tôi cố dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để viết qua lại với một LLM về chủ đề mình đang học. Nếu bạn chưa từng thử trò chuyện nghiêm túc với Claude hay ChatGPT, thì bạn đang bỏ lỡ một trong những công cụ học tập tốt nhất hiện nay. LLMs giống như một Wikipedia siêu cấp, có thể hiểu những câu hỏi mơ hồ, những điều bạn chưa rõ ràng — và trả lời theo cách rất dễ tiếp cận.

Viết để học

Nếu bạn chưa từng viết về một chủ đề nào đó, thì bạn chưa thực sự hiểu về nó. Và nếu bạn không bao giờ viết, bạn sẽ không có tư tưởng mạch lạc nào về những điều phức tạp. Ý tưởng có thể cảm giác như đã rõ ràng, nhưng chỉ khi bạn viết ra bạn mới nhận ra nó chưa rõ chút nào.

- Paul Graham, trong bài Putting Ideas into Words

Bài viết của Paul Graham và một bài khác của Holden Karnofsky đều là tóm tắt tuyệt vời về lý do và cách viết để học. Cũng giống như bạn cần giấy bút để giải toán, thì bạn cần viết để thực hiện tư duy phức tạp. Tôi thường coi việc viết là phần mở rộng của bộ não — nhiều suy nghĩ quan trọng của tôi không diễn ra trong đầu, mà diễn ra trong khi viết. Tôi thấy mình ăn nói lưu loát hơn hẳn trong những cuộc trò chuyện xoay quanh chủ đề mà tôi đã từng viết về. Cảm giác như có phép màu vậy.

Wikipedia và những nguồn tương tự

Wikipedia bị đánh giá thấp so với giá trị thật của nó. Cách viết trực tiếp, đầy đủ và dễ hiểu. Tự đặt mục tiêu mỗi ngày đọc vài bài Wikipedia có liên quan đến lĩnh vực bạn học — và ghi chú lại — có thể giúp bạn học hiệu quả hơn phần lớn các phương pháp khác.

Nếu bạn học triết, Stanford Encyclopedia of Philosophy là một nguồn tuyệt vời khác, thậm chí đáng giá hơn nhiều sách triết riêng lẻ mà tôi từng đọc.

Những thói quen giúp bạn tập trung học tập

Tôi có ba “công cụ” giúp mình duy trì thời gian đọc sách nhiều hơn:

1. Một chiếc máy đọc sách không có trình duyệt (tôi dùng Kobo Libra Color) Rất thư giãn khi đọc mà không thể lướt web. Tôi có thể tập trung hoàn toàn vào một cuốn sách trong thời gian dài.

2. App chuyển văn bản thành giọng nói (text-to-speech) Tôi dùng app này để nghe bài viết hoặc sách trong ngày, kiểu như “nghe sách nói” do mình chọn. Gần đây các công nghệ này tiến bộ nhanh, bạn có thể biến bất kỳ tài liệu nào thành audiobook khá ổn. Tôi dùng Speechify.

3. Ngồi đọc cùng bạn bè Tôi có vài người bạn cùng đến quán cà phê hoặc thư viện để cùng ngồi đọc. Hành động này như một “cú hack” cho tính xã hội của não bộ — tôi tập trung lâu hơn rất nhiều khi có người cùng đọc bên cạnh.

Tìm những thói quen hoặc nghi thức riêng giúp bạn tập trung học hơn sẽ khiến việc học bớt ép buộc, và dễ duy trì hơn.

Một vài tài nguyên gợi ý

Website của Andy Matuschak có rất nhiều tài nguyên về cách học hiệu quả. Subreddit Obsidian có nhiều mẹo về ghi chú. Tôi từng nghe nhiều người khen quyển sách Make It Stick (chưa đọc kỹ lắm). Đây là một video hay về học thụ động vs học chủ động.