Cảm xúc có phải là kẻ thù của bạn?

Không biết các bạn thế nào, chứ không hiểu sao cứ mỗi khi nghĩ về cảm xúc mình có cảm giác cả thế giới này đều thù ghét cảm xúc, hẳn mọi người sẽ hẳn đọc được ở đâu đó những câu khẩu hiệu như “cảm xúc là kẻ thù của sự thành công”, “đừng làm nô lệ cho cảm xúc”... Nếu bạn thử lên mạng search thử những thứ gắn với cảm xúc thì đa phần là những bài viết ‘phê phán’ vì cảm xúc mang nghĩa tiêu cực. Một ít bài nói về cảm xúc theo hướng trung dung hơn và tập trung vào việc phải thực hiện ‘kiềm chế’, ‘kiểm soát’ hoặc không thì bạn phải ‘quản lý’ chúng. Một vài bài số ít thì lựa chọn góc nhìn tích cực như làm bạn với cảm xúc nhưng hình như là mấy bài giới thiệu cho một khóa học chứ không phải là bài phân tích. Hẳn sẽ có mấy bài cũng nói về việc làm bạn với cảm xúc này nhưng hẳn sẽ ít và hiếm hoi so với những bài coi cảm xúc là những thứ tiêu cực, cần loại bỏ, cần lờ đi, cần bỏ qua thay vì thực sự hiểu tìm hiểu về chúng. 

Khi nói về việc ra quyết định, mọi người thường cho rằng mình là con người logic, tất cả các quyết định đều được đưa ra một cách lý trí và không có yếu tố cảm xúc ở đó. Nhưng liệu nó có đúng? Có thể bạn không nhận ra điều này nhưng yếu tố cảm xúc nằm trong mọi quyết định của bạn. Bạn không đưa ra quyết định bởi những lý trí khô khan mà bạn đưa ra quyết định bằng cảm xúc. Chính cảm xúc là thứ giúp bạn đưa ra quyết định. Không có cảm xúc, không có quyết định. Bạn không thực sự cân nhắc lý trí giữa vô vàn yếu tố định lượng, định tính mà bạn sẽ đi tới tương lai và mô phỏng trải nghiệm cảm xúc mà bạn (nghĩ rằng) sẽ có nếu bạn lựa chọn phương án đó (và đương nhiên nó sẽ được dựa trên các trải nghiệm cảm xúc quá khứ của bạn với hương vị đó hoặc trải nghiệm cảm xúc  của bạn khi thử những thứ mới). Mỗi một trải nghiệm cảm xúc sẽ gắn với giá trị nhất định và phương án nào mang lại điểm trải nghiệm cảm xúc cao hơn sẽ là phương án thắng cuộc. Các bạn có thể xem cuốn sách ‘não bộ kể gì về bạn’ để hình dung rõ hơn về quá trình đưa ra quyết định của con người. 

Hãy lấy ví dụ về việc lựa chọn giữa vị dâu tây hay vị bạc hà của sữa chua, nếu bạn lựa chọn bằng lý trí thì thứ mà bạn so sánh sẽ là các thông tin về hàm lượng dưỡng chất, hàm lượng đường, giá cả… Và hẳn bạn sẽ bỏ qua yếu tố cảm xúc như khẩu vị ưa thích, hình ảnh của bao bì có hấp dẫn hay không… Và các yếu tố được đưa vào cân này là quá nhiều, bạn sẽ mất cả ngày chỉ để suy nghĩ xem bạn chọn vị sữa chua nào và cũng có thể bạn chẳng thể đưa ra được quyết định. Thực tế, não bộ chúng ta sử dụng các kinh nghiệm từ quá khứ để dự đoán và mô phỏng các trải nghiệm cảm xúc sẽ được tạo ra từ mỗi lựa chọn. Dựa vào điều này, não bộ sẽ đánh giá các lựa chọn và ưu tiên những phương án mà nó dự đoán sẽ mang lại trải nghiệm cảm xúc tích cực nhất. Vì vậy, cho dù bạn có nhận ra hay không, trong quá trình lựa chọn, bạn đều phụ thuộc vào sự chỉ đường của cảm xúc. 

Không có cảm xúc bạn sẽ mất rất nhiều thời gian và năng lượng để có thể đưa ra được quyết định. Trong những giây phút sống chết bạn hẳn cần ra quyết định ‘đánh hay chạy’ thật nhanh nhưng nếu bạn sử dụng suy nghĩ lý trí để xem xét xem sự việc xảy ra là gì, con gì đang ở trước mắt bạn, có thực sự gây nguy hiểm hay không và mất nhiều thời gian đến thế để ra quyết định thì hẳn có thể bạn đang nằm gọn trong ruột của một con sư tử rồi. Đó là sự thiết yếu của cảm xúc. Không có cảm xúc không có quyết định và cũng chẳng có thành công và thất bại. 

Và cũng không phải bỗng dưng bạn có thiện cảm hay ác cảm với người nào đó. Hẳn có chuyện gì đó đã xảy ra, thiện cảm hay ác cảm của bạn đều có nguyên nhân. Ví dụ một người mà bạn có ác cảm thì dễ người đó đã có hành động xấu chơi (trong mắt bạn nhé, còn có thể người đó đang làm việc đúng còn bạn thì đang chơi xấu thì bị hành động đúng đó bóc mẽ 😛). Ý mình ở đây nó là một dấu hiệu nào đó cảnh báo cho bạn và bạn cần/nên chú ý. Mình cũng không có ý định nói rằng cảm xúc của bạn luôn đúng, nhưng nó là dấu hiệu mà bạn nên chú ý tới và xem xét tới (với mức độ quan trọng như những yếu tố khác). 

Đôi khi sự tức giận đúng lúc, đúng hoàn cảnh và đúng cách cũng là một thứ tốt và tạo nên sự khác biệt. Sau cái chết của một cô bé 13 tuổi do tai nạn xe cộ được gây ra bởi một người bị say. Một nhóm các bà mẹ nổi giận ở Mỹ đã thúc đẩy nước Mỹ trong việc thông qua các đạo luật về việc hạn chế độ tuổi uống rượu, các hình phạt nặng hơn để ngăn chặn tình trạng những kẻ say rượu lái xe. Vậy thì cảm xúc tức giận trong hoàn cảnh là một điều tuyệt vời đấy chứ.

Ủa, vậy thì điều gì đã làm mọi người có ác cảm với cảm xúc đến mức gần như đâu đâu (ít nhất là ở trên mạng) cũng than phiền và coi cảm xúc là kẻ thù vậy? Mình thì cho rằng hẳn là do cơ chế hoạt động của não bộ, chúng ta có xu hướng chỉ nhớ những sự việc có cảm xúc mạnh mẽ, hoặc sự việc xảy ra khi kết thúc của một sự kiện và cũng có xu hướng nhớ những việc có trải nghiệm tồi tệ hơn là trải nghiệm tích cực (Với mục đích học hỏi và rút kinh nghiệm lần sau). Thêm một điểm nữa là con người là những sinh vật giỏi tạo ra những câu chuyện dễ hiểu, có nguyên nhân, có kết quả rõ ràng ngay lập tức. Do vậy chỉ những thứ tạo ra kết quả ngay thì được ghi nhớ còn những nỗ lực từng ngày của bạn thì có thể bị quên lãng. Để thành công, bạn cần cố gắng và nỗ lực từng ngày và phải thật lâu sau bạn mới thấy được thành quả cả mình. Nhưng với thất bại, bạn chỉ cần một hành động sai lầm thì thất bại có thể đến ngay. 

Hẳn những điều tốt đẹp của cảm xúc mang lại nằm trong nhóm những điều dễ quên lãng nhưng những điều tiêu cực thì lại nằm trong sự chú ý và do vậy chúng ta gần như chỉ nhớ về chúng. Và thật đáng tiếc cho cảm xúc khi không được ghi nhận một cách công bằng phải không. Thêm nữa, nếu bạn coi cảm xúc là kẻ thù, là thứ cần kiềm chế, cần kiểm soát thì liệu bạn có thực sự quan tâm tới bản thân bạn như một con người có cảm xúc? Liệu bạn đang trong xu hướng chối bỏ bản thân của chính mình và khởi đầu cho những vấn đề lớn hơn về tâm lý hay sức khỏe tâm thần sau này hay không? Bạn là một con người, bạn muốn người khác đối xử với bạn một con người không phải một cái máy, nhưng chính bạn lại đang cố đối xử với mình như một cái máy khi không chấp nhận việc bạn có cảm xúc và chúng tác động tới các quyết định của bạn.

Tôi tin rằng cảm xúc giống như một người bạn đồng hành trong cuộc sống của chúng ta, với cả những mặt tích cực và tiêu cực. Thật đáng tiếc khi chúng ta thường dễ nhớ những trải nghiệm tiêu cực hơn, nhưng thực tế là cảm xúc cũng mang lại nhiều điều tốt đẹp. Đó là lý do tại sao chúng ta cần phải đối xử công bằng với cảm xúc, hòa mình với chúng thay vì lảng tránh hoặc ngó lơ cảm xúc. Bằng cách chấp nhận rằng chúng ta bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, chúng ta có thể dễ dàng hơn để khám phá và phát triển tiềm năng của chúng. Điều này giúp chúng ta giảm thiểu các tác động tiêu cực và tăng cường những trải nghiệm tích cực. 

Với sự kiên trì và quyết tâm cũng đến từ cảm xúc và nó là một động lực lớn để chúng ta tiến lên trong cuộc sống. Nếu tìm kiếm được cách để có thể mang lại nhiều lợi ích nhất từ những cảm xúc một cách tự nhiên nhất, chúng ta sẽ tìm thấy một kho tàng vô giá. Nhận ra rằng chúng ta thực sự bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, chúng ta có thể tỉnh táo hơn và khi cảm xúc đến chúng ta dễ dừng lại hơn và nhận thấy những dấu hiệu này. Không chấp nhận việc bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, chúng ta dễ ngó lơn nó hơn và càng dễ bị chúng ảnh hưởng hơn trong sự vô thức? Phải chăng những người coi cảm xúc là kẻ thù là những người đang bị cảm xúc phẫn nộ của chính mình ảnh hưởng tới?

Mong là những điều chia sẻ này có thể giúp ích được các bạn. Gửi yêu thương tới tất cả mọi người!

Mời các bạn ghé thăm blog của mình tại:

- WordPress: https://quanghuypham88.wordpress.com/ 

- Spiderum: https://spiderum.com/nguoi-dung/Nemo1810

Nguồn tham khảo:

- Sách ‘Não bộ kể gì về bạn’ phần viết về cách mà não bộ ra quyết định.

- Nghiên cứu về việc con người ra quyết định: https://www.smashingmagazine.com/2019/02/human-decision-making/ 

- Các bà mẹ tức giận đã giúp thông qua các đạo luật hạn chế tuổi của người uống rượu và việc uống rượu khi lái xe: https://bernsteininjurylaw.com/blog/when-did-drunk-driving-become-illegal/  và https://jewishjournal.com/commentary/opinion/338781/why-im-a-mad-mother/