Cảm nhận từ một người Việt lớn lên cùng điện ảnh chiến tranh Mỹ

Mình là một người Việt Nam đam mê điện ảnh, nhưng tuổi thơ và nhận thức về chiến tranh lại được hình thành qua những thước phim của Hollywood. Trong ký ức của mình, Saving Private Ryan luôn là tượng đài bất khả xâm phạm – một bộ phim khắc họa chiến tranh bằng âm thanh dữ dội, khung hình hỗn loạn, máu lửa, và những lựa chọn đạo đức đầy nghiệt ngã. Bộ phim không chỉ mô tả hiện thực chiến tranh mà còn chạm đến câu hỏi về nhân tính, về sự tồn tại của lương tri giữa cõi chết.

Chính vì vậy, khi bước vào rạp xem Địa Đạo: Mặt trời trong bóng tối, mình mang trong lòng một cảm xúc phức tạp – vừa hoài nghi, vừa hy vọng. Hoài nghi vì điện ảnh Việt không nhiều lần khiến mình xúc động với các tác phẩm về chiến tranh. Nhưng cũng đầy hy vọng, bởi sâu trong thâm tâm mình vẫn luôn tự hào là một phần của dân tộc đã viết nên những trang sử oai hùng, một dân tộc từng đào xây cả một “thành phố dưới lòng đất” để gìn giữ từng tấc đất quê hương. Và trên hết, mình kỳ vọng vì bộ phim được thực hiện bởi đạo diễn Bùi Thạc Chuyên, một trong những tên tuổi làm phim tinh tế bậc nhất của điện ảnh Việt Nam.

Mình đã xem Địa Đạo hai lần. Lần đầu, mình bước ra khỏi rạp với cảm giác hụt hẫng. Mình nhận thấy sự công phu trong thiết kế, sự chỉn chu trong khung hình, và những nỗ lực chất lượng trong diễn xuất, nhưng cảm xúc vẫn không trọn vẹn. Có điều gì đó chưa đủ thấm, chưa đủ sâu để mình bị cuốn đi hoàn toàn.

Tuy nhiên, lần xem thứ hai, đặc biệt hơn với buổi giao lưu cùng đạo diễn, đã khiến mọi thứ thay đổi. Trong những chia sẻ chân thành, mình chợt nhận ra: có một vẻ đẹp rất thực trong bộ phim này, nhưng không nằm trên bề mặt hình ảnh, mà ẩn sau các khung hình của tác phẩm này.

Đó là vẻ đẹp của tinh thần làm phim nghiêm túc, tận tụy và đầy trân trọng. Một nhóm người làm phim Việt Nam, với nguồn lực hạn chế, đã kể một câu chuyện lịch sử không phải để minh họa hay tuyên truyền, mà để hiểu và sống lại, bằng sự chân thành và dũng cảm. Họ không làm một bộ phim để gây tiếng vang tức thì. Họ đang cố gắng tạo ra một tiếng nói, nhỏ thôi, nhưng vang vọng lâu dài.

Không giống như Saving Private Ryan mở đầu bằng cảnh đổ bộ hỗn loạn ở Omaha, Địa Đạo bắt đầu bằng bóng tối, tiếng thở và sự im lặng. Không đại cảnh, không âm thanh chát chúa, chỉ là không gian địa đạo chật hẹp, nơi những người lính du kích Việt Nam sống, chiến đấu và hy sinh. Chính sự tĩnh lặng này mang đến cảm giác ngột ngạt, như bị bóp ngẹt. Nó biến mỗi bước chân vội vã chạy, hối hả bò của các nhân vật, từng tiếng thì thầm họ, từng tia sáng lập lòe yếu ớt nơi địa đạo trở thành biểu tượng của một cuộc chiến âm thầm mà khốc liệt.

Đây không phải cuộc chiến của những vị anh hùng hào nhoáng. Những nhân vật trong phim, do Thái Hòa, Quang Tuấn và Hồ Thu Anh thủ vai, không mang trọng trách vĩ đại. Họ chỉ cố sống sót, giữ vững lòng tin và bám trụ. Diễn xuất của họ tiết chế, tinh tế, không có lời thoại kịch tính mà thay vào đó là ánh mắt, cử chỉ, và những khoảnh khắc nội tâm lặng im nhưng sâu sắc. Đây có lẽ là chủ ý đạo diễn, khi sự giản dị được dùng để tôn vinh con người, chứ không phải để che giấu kỹ thuật.

Mình quen với cách kể chuyện tuyến tính, có đỉnh điểm và nút thắt rõ ràng. Địa Đạo thì không. Bộ phim như một làn khói mờ, chậm rãi, ngấm dần, và không rõ ranh giới giữa cao trào và yên bình. Có người sẽ thấy lối kể ấy thiếu lực, nhưng với mình – sau lần xem thứ hai – đó là một cách kể dũng cảm. Nó không áp đặt cảm xúc, mà để người xem tự cảm nhận và đối thoại với chính mình.

Bộ phim không nói thẳng, nhưng đặt ra câu hỏi: Điều gì khiến những người lính ấy sống sót suốt nhiều năm trong lòng đất? Điều gì khiến họ không gục ngã trước những trận càn, những đợt bom? Câu trả lời nằm trong từng khoảnh khắc khung hình – đó là tình đồng đội, là lòng tin, là những sự hy sinh không gọi tên. Và sâu thẳm hơn, là tình yêu với đất nước – âm thầm và bền bỉ.

Điểm xuất sắc nhất của Địa Đạo chính là thiết kế sản xuất và dựng bối cảnh. Chưa từng có bộ phim Việt nào tái hiện không gian địa đạo chân thực đến vậy – từ chất liệu đất, ánh sáng, sự chật hẹp đến cách chuyển động nhân vật. Đây không phải là một bối cảnh “phông nền” nữa, mà là một thế giới điện ảnh thật đến từng chi tiết nhỏ. Mỗi bức tường đất, mỗi tia sáng le lói đều góp phần kể chuyện, và làm nổi bật sự đối lập giữa thân phận con người và không gian chiến tranh.

Sự chỉn chu này cho thấy một bước tiến lớn trong năng lực kỹ thuật của điện ảnh Việt Nam. Đây là tiền đề vững chắc để cảm xúc được truyền tải nguyên vẹn, và là minh chứng cho tâm huyết của ê-kíp sản xuất.

Tuy nhiên, không thể không nhắc đến điểm yếu lớn nhất của bộ phim, theo cảm nhận của mình là phần dựng phim. Đặc biệt cho đến giữa phim, cách chuyển cảnh có lúc khiến người xem bị rối, có đoạn bị cắt đột ngột, khiến mạch cảm xúc đứt đoạn và tạo cảm giác không thấu cảm được bộ phim nữa. Thật đáng tiếc, bởi mình nghĩ nếu phần dựng được xử lý tốt hơn, bộ phim đã có thể trở thành một trải nghiệm liền mạch và ám ảnh hơn nhiều.

Địa Đạo không phải là một tác phẩm điện ảnh hoàn hảo. Một số nhân vật phụ chưa có không gian phát triển. Tổng thể câu chuyện là một lát cắt nhỏ của cuộc chiến, không mang tầm vóc sử thi hay khái quát cả một thời đại. Nhưng điều đó không làm giảm đi giá trị của bộ phim.

Bởi điều quý nhất nằm ở chỗ đây là một bộ phim chân thành, tử tế và chứa đựng tiếng nói của người Việt Nam. Một tiếng nói không ồn ào, không phô trương, nhưng dũng cảm và đầy tự trọng. Một lời nhắc nhở rằng người Việt hoàn toàn có thể kể câu chuyện của chính mình bằng một ngôn ngữ điện ảnh riêng – nhẹ nhàng, sâu sắc và nhiều dư âm.

Địa Đạo: Mặt trời trong bóng tối không phải là một phim sử thi mang tầm vóc thời đại, không là một phim chiến tranh quy mô lớn như Saving Private Ryan, và nó không cần phải như vậy. Đây là một bản thể độc lập, một tác phẩm hiện thực tâm lý chiến tranh, khai thác chiều sâu cảm xúc trước trải nghiệm chiến tranh của một nhóm lính du kích còn non trẻ, và ở một mức độ nhất định, đủ sức chạm đến những cảm xúc phổ quát nhất của người xem.

Sau lần xem thứ hai, mình không còn tìm kiếm sự so sánh, thay vào đó là lắng nghe, và thấu cảm. Mình nhận ra, đây không chỉ là một bộ phim, mà là một tiếng nói âm thầm, chân thành, dũng cảm, và thuộc về Việt Nam.