Cảm nhận khi xem lại Avatar : khuyết điểm về nội dung

Vừa qua, mình có đi xem bộ phim Avatar được công chiếu lại tại các rạp, việc này để mọi người có thể review lại câu chuyện trong phim nhằm chuẩn bị cho sự ra mắt phần 2 vào cuối năm nay, mà phải sau hơn một thập kỷ dài đằng đẳng mọi người mới biết có phần tiếp theo, nên đa số chúng ta đều đã quên diễn biến của phim như thế nào. Và mình cũng thế, mình còn tưởng đây là bộ phim có nội dung độc lập nữa đấy. Phải nói là những trải nghiệm khi xem lại phim tại rạp chiếu vẫn tuyệt vời như lần đầu, sự hoành tráng, choáng ngợp của phim mang đến vẫn ở đấy, thậm chí còn tuyệt hơn khi xem dưới định dạng IMAX 3D. Chưa kể đến hiện tại ngoài rạp cũng không có nhều bộ phim thật sự hấp dẫn để lựa chọn.

Nhưng vì được xem lại tác phẩm này trên màn ảnh rộng, mình đã để ý hơn về phần cốt truyện phim, thú thật là trước đây do mình bị thu hút  về những thứ như kỹ xảo 3D, thế giới Pandora được dựng trên phim hết sức công phu mà không quan tâm nhiều về những tình tiết trong phim. Mình chỉ nắm sơ lược nội dung nói về con người đã đổ bộ lên một hành tinh xa xôi được gọi là Pandora, hiện đang nghiên cứu nơi đây cốt là âm mưu khai thác khoán vật, rồi họ tạo ra các bản thể gọi là Avatar có hình dáng giống với “người ngoài hành tinh” ở đây gọi là người Na’vi. Con người kết nối vào những bản thể này, có thể nói là “đội lốt” người Na’vi để dễ dàng tìm hiểu tiếp cận tộc người trên hành tinh này . Nhân vật chính tên Jake Sully là 1 thương binh bị liệt 2 chân đến hành tinh này để thay thế người anh đã chết trở thành một Avatar. Anh tham gia dự án với nhiệm vụ thâm nhập vào bộ tộc thuyết phục họ rời nơi ở, vì nơi này có chứa khoáng sản mà con người muốn chiếm hữu, nhưng sau khi một thời gian sống với người Na’vi và có thêm người yêu, anh đã đổi ý giúp người dân Pandora chống lại con người, đuổi họ về Trái Đất và quyết định hoàn toàn trở thành cư dân trên hành tinh này.

Quay trở lại nội dung chính, dù biết bộ phim có ưu thế thiên về mặt hình ảnh kỹ xảo hơn là nội dung. Có điều mình nhận thấy rằng đạo diễn cũng đã tạo dựng rất nhiều vấn đề , tình tiết chứ không đơn thuần là một cốt truyện đơn giản. Nhưng điều này lại dẫn đến làm cho phần mở đầu phim dài lê thê, chậm rãi để giải thích nguyên nhân dẫn đến hành trình nhân vật chính khám phá hành tinh Pandora, dù mạch phim ban đầu chậm là thế cũng không khiến khán giả nắm bắt rõ việc con người ban đầu tiếp cận hành tinh này ra sao, sự xuất hiện người Na’vi, và tại sao con người cần tạo ra thế thân Avatar để tiếp cận họ? Những vấn đề này không được xử lý thuyết phục ở hồi sau, làm câu chuyện gây bất hợp lý để dẫn đến cuộc chiến và kết cục ở cuối phim. Mình sẽ chia sẽ những vấn đề này sau đây.

Khi nhân vật chính mới bắt đầu đặt chân đến hành tinh , thì con người đã ở đây nghiên cứu từ rất lâu, lập nên căn cứ đồ sộ, thành lập cả quân đội riêng rất bài bản. Con người am hiểu người Na’vi đến mức có thể tạo ra bản thể có cấu trúc sinh học giống hệt họ để dễ dàng thích nghi vì con người không thể thở trên hành tinh này. Thậm chí còn có sự giao thoa ngôn ngữ, con người thì học được tiếng bản địa, và còn dạy người Na’vi tiếng anh. Vấn đề là nếu con người có được sự đầu tư cao và tạo được mối quan hệ nhất định như thế, vậy sao kịch bản còn cần nhân vật Jake (một người mới hoàn toàn chưa biết gì) thành thế thân Avatar tiếp cận thuyết phục họ? Vai trò ấy sẽ hợp lý hơn khi giao cho tiến sĩ Grace, người có nhiều năm tìm hiểu người Na’vi, thậm chí còn dạy học cho họ, hoặc nếu không vẫn còn những người khác ở khu căn cứ vốn dĩ có nhiều khả năng để tiếp xúc hơn, nhưng vẫn chỉ  có thể ở mức nghiên cứu người dân Pandora từ xa, không biết là còn phải nghiên cứu đến bao giờ trong khi con người đã có thể tạo ra 1 người Na’vi hoàn chỉnh? Họ vẫn không thể có tiếng nói đủ sức thuyết phục hơn là một người mới đến như Jake ??

Cứ cho rằng như trong kịch bản, con người đã gây mâu thuẫn với người Na’vi nên nhóm nghiêm cứu không thể đến gần họ, nên Jake mới có thể được thay vào vì không liên qua đến sự việc . Nhưng đã để xảy ra vấn đề xung đột nghiêm trọng như vậy, phim vẫn có thể để nhân vật Jake dễ dàng sống chung với người Na’vi như chưa có gì xảy ra? Dù cho bộ tộc này đã biết đến sự độc ác của con người, có thể ra tay giết đồng loại mình mà họ vẫn để cho Jake sinh sống, thậm chí là muốn biến nam chính thành người giống họ ?

Có thể yếu tố sử dụng thế thân Avatar giúp Jake dễ dàng tiếp cận người Na’vi và cũng là điểm nổi bật phim muốn mang đến. Nhưng nó cũng sẽ là vấn đề đối với người Na’vi, khi họ hoàn toàn biết đó chỉ là do con người chủ ý “giả dạng” mà họ không thấy đó là mối nguy hiểm hay sao?  Bạn nghĩ thế nào nếu có người ngoài hành tinh khác đến xâm chiếm Trái Đất, tàn phá hành tinh chúng ta, mà họ còn khả năng giả dạng giống mình bằng xương bằng thịt, nhưng ta vẫn có thể chấp nhận cho họ sống chung, dù biết họ không có mục đích gì tốt đẹp? Thêm 1 tình tiết là việc Jake chỉ đi lạc trong rừng chứ không phải đang trốn chạy, hay bị con người vức bỏ mà phải đến mức cưu mang vào bộ tộc, nếu họ tưởng nhầm anh là người Na’vi  hàng “thật” còn có thể hiểu được chứ đã biết anh chỉ là con người đột lốt thế thân thì họ đổi ý quyết định trả anh về căn cứ con người cũng được vậy.  Lý do để Jake - một người xa lạ còn không biết tiếng bản địa nhưng có thể thâm nhập vào tộc người Na’vi nghe thật dễ dàng và thiếu logic khi trước đó biên kịch đã tạo thêm vấn đề xung đột có từ trước giữa 2 giống loài, rồi giải quyết bằng tình tiết vì nam chính được thần linh đã lựa chọn ??

Biên kịch đã cho thêm tình tiết người anh sinh đôi của nhân vật chính một nhà khoa học đã nghiên cứu nơi này từ lâu (giống với tiến sĩ Grace) còn được huấn luyện để trở thành một Avatar nhưng lại cho chết để nhân vật chính lên thay thế vào dự án. Sự giới thiệu nguồn gốc nhân vật thêm dài dòng này chỉ để nhân vật có trải nghiệm mới mẻ khi khám phá Pandora, còn những người còn lại đã hiểu biết về vùng đất này rồi. Nhưng điều đó dẫn đến mâu thuẫn như ở phần trước mình có nói đến, việc Jake là một người mới chưa không hiểu gì về người Na’vi, dù phim có tô vẻ thế giới Pandora kỳ ảo tươi đẹp đến mấy thì việc anh ta bị lạc vào rừng sâu còn là hành tinh xa lạ mà không có hiểu biết về nơi này để ứng phó thì khả năng sống sót khá thấp. Nhưng nhờ "hào quang" nhân vật chính, Jake không nói được tiếng Na’vi nhưng lại “vô tình” gặp ngay con gái tộc trưởng Neytiri lại còn biết tiếng Anh, sau đó được dẫn về bộ tộc và dạy dỗ cách sống của người Na'vi mà không cần biết anh ta có muốn hay không. Những tình tiết này thật không được tự nhiên, cảm giác rõ là sắp đặt sẵn trong kịch bản. Mình nghĩ nếu đổi lại là người anh sinh đôi của nam chính, đã có quá trình am hiểu nơi này, có thể giao tiếp với người bản địa, còn đã được huấn luyện bài bản, khi đưa vào câu chuyện thì sẽ hợp tình hợp lý hơn, thậm chí khi anh ta chọn theo phe người Na’vi sẽ dễ để người xem đồng cảm hơn là Jake, người chỉ mới đặt chân đến đây có vài tháng. Biên kịch cũng không phải thêm thắt câu chuyện anh em sinh đôi thêm lằng nhằn.

Tiếp theo là động cơ khiến Jake thay đổi, anh ta chỉ sinh sống với người dân Pandora có hơn 3 tháng nhưng lại nhanh chống có cảm tình với người ở đây đến mức chấp nhận "đồng hóa". Trong thời gian ngắn như vậy, làm sao anh ta có thể thấu hiểu người dân nơi đây, thực tâm muốn sống như người "thổ dân" trong khi trước đó anh hoàn toàn sống ở thời đại văn minh. Đạo diễn chắc là vì muốn lý do anh thành người Na’vi trở nên thuyết phục hơn đã để anh bị liệt hai chân, và có cuộc sống chật vật, bị phân biệt đối xử ở Trái Đất, chỉ khi biến thành người Na’vi anh mới thật sự thể hiện bản thân, được người khác tôn trọng. Việc sắp đặt nam chính trong hoàn cảnh nhiều bất hạnh đến vậy, chẳng khác nào tạo cho anh ta tâm lý tiêu cực, luôn có cái nhìn sai lệch, vì anh "đánh đồng" tất cả mọi người và gây mối thù hằn với người Trái Đất, dẫn đến việc chấp nhận từ bỏ nhân dạng, thậm chí sẵn sàng ra tay giết đồng loại trong trận chiến cuối phim. Đó là lý do mình cảm thấy Jake có phần ích kỷ khi anh ta nghĩ nhân loại đã không còn có thể cứu vãn mà lựa chọn trở thành giống loài khác. Suy cho cùng bọn người ở công ty nghiên cứu chỉ có tham vọng muốn khai thát khoán sản nơi đây, còn lại những người lính thì họ cũng chỉ nghe theo mệnh lệnh chứ không gây tổn hại cho nam chính. Nếu Jake không đồng tình không nghe theo, anh ta có thể tìm cách chung hòa giữ 2 loài, để tránh cho những người không liên cang phải bỏ mạng. Chúng ta có thể liên hệ đến bộ phim Rise of the Planet of the Apes (Sự trỗi dậy của hành tinh khỉ), nhân vật Caesar – một loài khỉ, cũng có chi tiết nổi dậy chống lại loài người, mặc dù trước đó nó đang là bạn của con người, nhưng sau khi trải qua sự tra tấn khiến nó nhận thức được giống loài của mình bị hành hạ, khi chúng ta xem có thể hiểu được đây là động cơ buộc nó phải chống lại con người. Dù là vậy, từ đầu đến cuối nó không hề muốn gây chiến hay tranh giành gì mà chỉ muốn giữ an toàn cho loài khỉ. Không giống với Caesar, Jake đã phần nào gây ra cuộc chiến thương vong giữa 2 loài, và còn cố đánh đuổi con người khỏi nơi đang là sự sống mới cho nhân loại. Vì sao mình nói Jake là nguyên nhân gián tiếp tạo cuộc chiến thì ta hãy đến vấn đề tiếp theo.

Sau khi nhân vật chính thâm nhập vào bộ tộc , Đại tá Miles Quaritch và công ty của dự án Avatar hứa với Jake rằng sẽ giúp anh có lại đôi chân nếu anh thu thập thông tin về người Na’vi. Nhưng nó thật thiếu logic, mình không biết là còn cần nhân vật chính phải lấy thông tin gì, trong khi trước đó công ty đã biết vị trí của cây thần trên bản đồ là nơi chứa khoáng vật mà họ đang muốn khai thác, cả tiến sĩ Grace cũng cung cấp luôn thông tin những nhân vật trong bộ tộc mà anh cần nắm rõ và hầu như con người đã biết quá rõ về Pandora và tộc Na'vi . Những ngày tháng ở đó anh ta chỉ có việc học cách trở thành một người Na’vi thực thụ cốt là để gầy dựng cho nhân vật chính tình cảm thân thiết với nơi này.

Giờ đây nhiệm vụ của anh ta chỉ còn là thuyết phục người dân rời khỏi Cây Thần cũng chính là nhà của họ. Mặc dù biết việc này khiến họ khó chấp nhận, nhưng Jake không có động thái nào để cảnh báo họ đang gặp nguy hiểm và chưa lần nào anh cố thuyết phục công ty rằng việc làm đó gây hại cho hành tinh Pandora hay xin thêm thời gian để xử lý. Mãi đến khi công ty tiến hành “sang bằng” nơi đây, anh mới tỏ thái độ với công ty, còn mắng Quaritch cứ như thể là bọn người này đội nhiên đi phá hủy mà anh không hề biết vậy. Thử nghĩ xem nếu một nơi ở đã được thông báo trước sẽ bị “giải tỏa”, mà không thấy ai có phản hồi và cũng không dọn đi thì họ tự nhiên sẽ dùng biện pháp mạnh là điều dĩ nhiên. Cho đến lúc này Grace đi đến mới giải thích một cách “sơ sài” việc phá hủy Cây thần ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ hệ sinh thái trên hành tinh Pandora (đợi đến lúc người ta chuẩn bị máy móc tiến hành mà chỉ đến nói thế, thì đúng thật chả ai thèm quan tâm). Nhưng rồi giám đốc công ty là Selfridge cũng để Jake và Grace một giờ đồng hồ để thuyết phục người Na’vi sơ tán. Kịch bản đưa vào chi tiết này cốt là để tạo biến cố cho nam chính thú nhận tội lỗi và phải chứng kiến Cây Thần bị phá hủy, người yêu anh và người dân chịu mất mát làm tăng thêm sự bi kịch và thể hiện sự độc ác của con người. Nhưng nếu xem xét lại ,vấn đề là do nhân vật chính để bị lộ video nhật ký thừa nhận người dân nơi đây sẽ không bao giờ từ bỏ Cây thần, hành động như bất lực chịu từ bỏ này của Jake khiến cho bên công ty nghĩ rằng chỉ có thể phá hủy nơi này chứ không thể nào thương lượng được nữa. Trong khi anh ta còn chả hề báo cho người dân biết, làm cho họ không kịp trở tay khi sự cố xảy đến. Chí ít là Jake đã có cơ hội hành động từ trước, để tránh người Na’vi khỏi thương vong, nếu thật sự anh ta muốn giúp họ.

Có thể nói trường đoạn đại chiến ở cuối phim được xem là hoành tráng nhất, điểm nhấn nổi bật của cả bộ phim. Nhưng cách kịch bản tạo ra nguyên nhân xảy ra cuộc chiến thật sự thiếu chiều sâu, như mình đã nói lúc đầu ở gốc độ nào đó chiến tranh nổ ra là do ảnh hưởng của Jake. Khi người Na’vi chỉ vừa đến tị nạn ở Cây linh hồn sau trận oanh tạc, Jake lại chưa đợi ổn định tình hình cho người dân đã muốn thể hiện khả năng làm thủ lĩnh của mình bằng cách dẫn họ đi tấn công đáp trả phe loài người.

Hành động lôi kéo các bộ tộc lân cận của nhân vật chính khiến Quaritch chú ý và thuyết phục Selfridge tổ chức một trận đánh phủ đầu, tấn công luôn vào Cây linh hồn. Nếu để ý, mục đích ban đầu của con người là khai thác khoán sản chứ không phải tấn công người Na’vi nhưng bằng cách này hay cách khác, hành động của Jake đã  khiến 2 phe gây chiến lẫn nhau. Chưa lần nào anh ta có ý định tìm cách thương lượng để tránh đổ máu, mà đã kích động kéo họ vào cuộc chiến dù biết sự chênh lệch về quân số, trang bị vũ khí giữa hai bên là rất lớn. Trong khi Jake còn không có chiến lược hiệu quả nào, thậm chí anh ta cũng không chắc sẽ thắng cuộc chiến này khi biết phải đối mặt với lực lượng quân đội hùng hậu, trang bị vũ khí tối tân mà không có sự chuẩn bị nào ngoài việc chỉ dựa vào "tâm linh" đi cầu nguyện với Eywa - mẹ thiên nhiên được người Na’vi tôn thờ. Và thật vậy, phe người Na’vi anh "dẫn dắt" bị tổn thất nặng nề gần như sắp “vỡ trận”, cũng may mà cuối cùng mẹ thiên nhiên đã nghe lời cầu xin của anh đã cho các động vật hoang dã cùng chiến đấu mới giúp thay đổi cục diện. Phải nhắc đến việc đưa yếu tố thần linh sẽ che chở cho hành tinh Pandora nhưng lại thiếu logic khi để cho con người phá hủy Cây Thần, mãi đến lúc có người cầu nguyện và đợi tộc Na’vi tử thương vô số thì thần mới ra tay cứu giúp.

Tổng kết lại, kịch bản phim được xây dựng với những điểm yếu cố hữu như phe phản diện con người là bọn thực dân kệch cỡm, hiếu chiến, biên kịch quá chú trọng yếu tố thần linh dẫn đến người Na’vi trong phim có đôi lúc hành động và chiến đấu hơi ngớ ngẩn, tạo dựng hình tượng nhân vật chính biểu hiện thì một màu, không quyết đoán. Quá trình phát triển của nam chính khá dễ dàng nhưng cách xử lý không thông minh, và chỉ nghĩ nghiên về một phía. Bỗng dưng về sau Jake lại quá trung thành với bộ tộc Na’vi, mà quyết định rất cực đoan khi thẳng thừng từ bỏ loài người, đánh đuổi ra khỏi hành tinh, mà không hề từng nghĩ đến 2 loài có thể hòa thuận chung sống. Mình cảm thấy cách biên kịch xây dựng cốt truyện có phần tàn bạo khi để 1 con người đội lốt người ngoài hành tinh sau đó quay sang giết hại đồng loại. Chính do đạo diễn ôm đồm quá nhiều ý tưởng ban đầu, nhưng không thể liên kết chặc chẽ, đã dẫn đến càng về sau có nhiều vấn đề được tạo ra chồng chéo lên nhau một cách dư thừa. Thật ra, đối với dòng phim hành động viễn tưởng nhấn mạnh về hình ảnh, kỹ xảo như Avatar thì phần kịch bản nên tinh giản bớt để mạch phim không dài quá mức cần thiết khiến người xem không bị chán, cũng dễ dàng theo dõi hơn. Hy vọng khi ra mắt phần 2 và các phần tiếp theo, đạo diễn sẽ có hướng xử lý tốt hơn để có được trải nghiệm xem phim thật sự trọn vẹn.