Các thời kỳ tiền tệ trải qua từ cổ đại đến văn minh

    Cách đây hơn 2.000 năm, Aristotles đã nhận biết rằng trước khi dùng tiền đúc, con người đã đem cho đi những thứ của mình có thừa để đổi lấy những thứ mình thiếu, việc làm đó được gọi là Metadosis. Các nhà dân tộc học miêu tả rằng trong các xã hội rất cổ xưa đã có một thứ bậc rất chặt chẽ, có những mối quan hệ trao đổi phức tạp như Kula ở miền Tây Thái Bình Dương, Bilaba và Malaki ở Trung Phi hoặc Potlatch ở duyên hải Tây Bắc châu Mỹ.

    Từ buổi bình minh của loài người, nhiều loại đồ vật rất khác nhau đã được dùng làm phương tiện trao đổi, gắn kết đời sống chính trị và xã hội. Những vòng cổ, vòng tay bằng vỏ sò, vỏ ốc, bằng ngọc trai, răng và xương động vật hay lông chim hoặc những mảnh đá, kim loại, đồ gốm, vỉa dệt và nhiều loại đồ vật khác có hình dáng, vật liệu bất ngờ được gộp chung dưới tên gọi là tiền cổ thuộc các bộ sưu tập của nhiều bảo tàng, cũng như trong sách báo về dân tộc học, tiền sử học và khảo cổ học.

    Nhiều đồ vật khác, bề ngoài trông tương tự như đồ trang sức tuy rằng không có bằng chứng nào cho thấy chúng được dùng làm đồ trang sức chứ không làm tiền tệ. Cách giữ gìn những đồ vật ấy cho thấy chúng là những vật quý đối với người những người sở hữu chúng và các đặc tính vật lý cho thấy chúng không có giá trị hữu ích trực tiếp, có lẽ đã khiến cho các nhà khảo cổ học và những người nghiên cứu thời tiền sử cho rằng những vật quý cổ xưa ấy chỉ có chức năng trang sức thuần túy trong khi thực ra chúng còn được dùng làm đồng tiền.

    Đồng tiền, cũng như các mối quan hệ thứ bậc và sự thống trị, nó không phải là những thứ mới được tạo ra ở thời nay. Nó đã tồn tại trong những nền văn minh thậm chí còn cổ xưa hơn cả các nền văn minh vùng lòng chảo Địa Trung Hải, Trung và Cận Đông hoặc Trung Mỹ. Việc lưu hành những vật quý trong lòng các cộng đồng ấy là một hiện tượng phổ biến toàn cầu. Và theo một nghĩa nào đó, nó báo trước các chức năng của đồng tiền như một phương tiện trao đổi và là một đơn vị thanh toán, tính toán. Một thời xa xưa con người đã trao đổi với nhau bằng hiện vật hay lấy hàng đổi hàng, sự trao đổi giữa các cộng đồng cổ xưa là phức tạp hơn nhiều trong cách trao đổi thô sơ hàng đổi hàng.

    Trước hết, từ thời rất xa xưa ấy, hàng hóa đã được lưu chuyển qua những khoảng cách rất lớn như ta có thể thấy từ dấu vết vật chất của những đồ vật như hổ phách và đá, vỏ chai để lại, đã được tìm thấy tại những nơi cách xa nguồn gốc của nó tới hàng trăm km, từ miền Nam Australia đến bờ biển Đen đến Ba Lan và miền Rhénanic. Ngay từ thời đồ đá cũ cách đây 35.000 năm đến 10.000 năm, người Cro - Magnon ở Eyzies vùng Dordogne miền Nam nước Pháp đã biết đến những vỏ sò, vỏ ốc đem về từ Đại Tây Dương cách đó 200km.

    Tiếp đó, mỗi xã hội đi đến chỗ chuyên sản xuất một loại hàng hóa riêng để trao đổi và làm phương tiện thanh toán cho sản phẩm mua của các tập đoàn khác. Một trong những loại hàng hóa đó là rìu đá, thanh muối, đồ gốm và áo choàng bằng vỏ cây. Sau cùng trong lòng những xã hội ấy, xuất hiện những tập đoàn chuyên giữ vai trò trung gian qua việc trao đổi hàng hóa và họ đi xa hàng chục, thậm chí hàng trăm km để hoạt động thương mại. Nhưng trong các xã hội cổ xưa ấy, các chức năng cơ bản này chưa trở thành chức năng thuần túy kinh tế. Chúng vẫn phụ thuộc vào hệ thống các mối quan hệ thân thích và các liên minh chính trị, tín ngưỡng tôn giáo tác động đến việc cung cấp lực lượng lao động, tổ chức sản xuất và minh chứng cho việc phân phối của cải.

    Việc dùng tiền phát triển nhanh chóng cùng với sự phát triển của các quốc gia, có nhiệm vụ quản lý của cải dư thừa được tạo ra bởi việc bóc lột nô lê, nông nô hoặc nông dân và việc trao đổi giữa những vùng cách xa nhau cũng như việc cướp bóc của những dân tộc láng giềng. Trong rất nhiều loại hàng hóa được dùng làm tiền tệ ở xã hội cổ xưa thì tiền đúc là loại đặc biệt đáng chú ý vì nó còn tiếp tục được dùng cho đến ngày nay.

    Ban đầu, tiền đúc chỉ là một dạng riêng của tiền kim loại. Ở Trung Hoa chẳng hạn, trước ngày tiền đúc lưu hành và thậm chí ngay cả sau khi tiền đúc xuất hiện vào cuối thể kỷ thứ IV trước Công nguyên, những đồ vật có hình dáng cái mai và con dao đã được dùng làm tiền. Những đồng tiền đúc đầu tiên được đúc ở thế kỷ thữ VII trước Công nguyên tại Tiểu Á và Hy Lạp, nơi một số thành phố đến khi ấy còn dùng những thỏi kim loại làm tiền. Những mảnh bạc nhỏ hình vuông khá mỏng, được rập theo những môtíp khác nhau, đã được dùng tại Ấn Độ vào khoảng cùng thời gian đó và cho đến ngày du nhập tiền đúc ở thế kỷ thứ IV trước Công nguyên.

    Đồng tiền cổ là một công cụ tích cực của đời sống xã hội. Thời ấy, tiền đã được dùng đến trong những dịp sinh đẻ, cưới xin, ma chay, dùng để tuyên chiến hay giảng hòa với nhau hay để đền bù cho những tác hại vật chất hoặc tinh thần, để giao dịch với các Thần linh cai quản việc sinh sản và chết chóc. Ngược lại, lúc bấy giờ, tiền chưa được dùng để trả nợ, trả công hay mua hàng. Các thành phố Hy Lạp Cổ đại đã đóng một vai trò trọng yếu trong lịch sử tiền cổ, theo bước chân chinh phục của Alexandros Đại đế, tiền đúc Hy Lạp được trải ra rộng khắp vùng Địa Trung Hải.

    Ban đầu dùng những thỏi đồng làm tiền như người Etrusque, sau đó ở Roma đã đúc những đồng tiền đầu tiên của mình ở thế kỷ thứ III trước Công nguyên, dưới ảnh hưởng ấy đã tác động tới thành bang Hy Lạp ở miền Nam Italia. Rồi sau đấy, công cuộc thực dân của Roma làm cho việc dùng tiền đúc được mở rộng chưa từng có cho đến tận các vùng lành thổ bành trướng thuộc địa của châu Âu ở thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.

    Những đặc điểm của tiền cổ nhưng hiếm hoi và vô dụng cũng giống như một hình thức tiền tệ ngày nay. Tiền cổ báo trước bản chất kinh tế và chính trị của đồng tiền ngày nay: Về kinh tế, vì chúng xác định giá trị cho các hoạt động và hàng hóa khác nhau, qua đó báo trước những phương tiện thanh toán tiêu chuẩn hóa ngày nay. Về chính trị: đồng tiền thể hiện, phản ánh và tái tạo các mối quan hệ quyền lực, thứ bậc các cá nhân hoặc các tập đoàn trong xã hội.